Ο άγνωστος αγώνας των Ελλήνων της Ανατολικής Μακεδονίας

Επιμέλεια Κων/νος Παπαδόπουλος, 

Πρόεδρος Συλλόγου "Μέγας Αλέξανδρος" Προσοτσάνης Δράμας

Ανατρέχοντας στα σχολικά βιβλία ελάχιστα μπορεί να βρει κανείς σχετικά με τον αγώνα των Ελλήνων της Μακεδονίας για την ελευθερία τους.

Μικρές μόνο αναφορές για τον Παύλο Μελά, τον Ίωνα Δραγούμη, τον Λάμπρο Κορομηλά, τους ήρωες του Μακεδονικού Αγώνα.

Τα παιδιά γνωρίζουν ελάχιστα πράγματα για αυτή την ιστορική περίοδο της Μακεδονίας.

Οι όποιες αναφορές περιορίζονται σε μία το πολύ δυο σελίδες στα σχολικά βιβλία.

Ακόμα λιγότερες, βέβαια, είναι οι αναφορές στην πολύπαθη περιοχή μας.

Αν δεν ενδιαφερθεί κάποιο παιδί από μόνο του για να μάθει την ιστορία του τόπου του κανένας δεν θα του την διδάξει, δυστυχώς.

Μέσα από τα φύλλα της μικρής μας εφημερίδας αποφασίσαμε να συγκεντρώσουμε όσο το δυνατό περισσότερα στοιχεία, για τον Αγώνα των Ελλήνων της περιοχής μας και να τα παρουσιάσουμε.

Το έργο μας δύσκολο και επίμονο αλλά θα το τολμήσουμε.

Οι αναφορές μας θα βασίζονται σε έρευνες και βιβλία που έχουν γραφεί για τον Μακεδονικό Αγώνα, αποσπώντας τα σημεία που αναφέρονται στην περιοχή μας.

Όλα τα στοιχεία θα διασταυρώνονται από δυο και τρεις πηγές, ώστε να αποφευχθούν τα τυχόν λάθη.

Σε αυτό το φύλλο, παίρνοντας αφορμή από την επέτειο του Μακεδονικού Αγώνα που γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή του Οκτωβρίου, θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε σε γενικές γραμμές των αγώνα των κατοίκων της περιοχής μας ενάντια των Τούρκων και κυρίως των Βουλγάρων.

Όταν αναφερόμαστε στον Μακεδονικό Αγώνα συνήθως αναφερόμαστε στο ένοπλο αγώνα στις αρχές του 20ου αι.

Ουσιαστικά ο αγώνας των Ελλήνων της Μακεδονίας ήταν συνεχής σε όλα τα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Από την συνθήκη του Αγίου Στεφάνου 1878 όμως και μετά, πήρε συγκεκριμένη μορφή μέχρι που κατέληξε να γίνει ένοπλος αγώνας το 1903, μετά από την ψευτοεπανάσταση του «Ήλιντεν» και να λήξει με το κίνημα των Νεότουρκων και την γενική αμνηστία το 1908. Ένας απελευθερωτικός Αγώνας εναντίων όχι μόνο των Τούρκων κατακτητών αλλά κυρίως των Βουλγάρων που αξιώνουν δικαιώματα, έχοντας το σιγοντάρισμα της Ρωσίας, για όλη την Μακεδονία.

Η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (3 Μαρτίου 1878), την οποία στην ουσία επέβαλαν οι Ρώσοι, προέβλεπε την ίδρυση αυτόνομης ηγεμονίας για την Βουλγαρία και στην ουσία τον διαμελισμό της Τουρκίας, προς όφελος πάντα των Βουλγάρων.

Ευτυχώς στην συνθήκη αυτή αντέδρασαν οι υπόλοιπες Μεγάλες Δυνάμεις και δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου αναθεωρήθηκε με την συνθήκη του Βερολίνου (13 Ιουλίου 1878).

Οι Βούλγαροι βασιζόμενοι στην συνθήκη του Αγίου Στεφάνου ξεχύνονται στην Μακεδονία και κάνουν τα πάντα για να πετύχουν τον εκβουλγαρισμό των Ελλήνων και την δίοδο προς το Αιγαίο.


Από αυτή την περίοδο μπορούμε να πούμε ότι άρχισε ανεπίσημα ο αγώνας των Ελλήνων της Μακεδονίας.

Ένας αγώνας για ελευθερία ενάντια σε δυο εχθρούς, τους Τούρκους δυνάστες και τους Βουλγάρους που αποβλέπουν στην προσάρτηση της Μακεδονίας στην ηγεμονία τους.

Οι συγκρούσεις όμως ανάμεσα στους Έλληνες και τους Βουλγάρους είχαν ξεκινήσει πολύ νωρίτερα με αφορμή την απόσχιση της Βουλγαρικής εκκλησίας από το Πατριαρχείο και την δημιουργία της Εξαρχίας.


Ξαφνικά οι Βούλγαροι έχοντας πάντα την ανοχή των Τούρκων άρχισαν να διεκδικούν σχολεία και εκκλησίες ακόμα και σε περιοχές που δεν είχαν την παραμικρή παρουσία.

Ο αγώνας των κατοίκων της περιοχής μας, κατά την περίοδο αυτή, ήταν ποικιλόμορφος.


Το κύριο βάρος του έπεφτε στους ώμους του εκάστοτε Μητροπολίτη Δράμας.
Η εκκλησία παρούσα σε όλους τους εθνικούς αγώνες έδωσε και εδώ τις μάχες της για την σωτηρία του ελληνισμού.

Ο τόπος στάθηκε τυχερός γιατί τον υπηρέτησαν άνθρωποι άξιοι με ανεπτυγμένο το εθνικό φρόνημα και επίγνωση των πραγματικών προβλημάτων του τόπου.

Όλοι, ιδιαίτερα μετά την ίδρυση της Εξαρχίας, διέγνωσαν ότι ο πραγματικός εχθρός δεν ήταν οι Τούρκοι αλλά οι Βούλγαροι που επιχειρούσαν των αφελληνισμό των Μακεδόνων.


Η αναστήλωση των παλαιών εκκλησιών η κατασκευή νέων, μαζί με την ίδρυση ελληνικών σχολείων, όπου δεν υπήρχαν, ήταν από τα πρώτα μελήματα των άξιων Ιεραρχών.

Η προπαγάνδα των Βουλγάρων συνεχής, πράκτορες τους περιφέρονται σε όλα τα χωριά και προσπαθούν άλλοτε με δόλο άλλοτε με χρήματα αλλά κυρίως χρησιμοποιώντας την βία να αποσπάσουν την ομολογία των κατοίκων ότι αποδέχονται κατ΄ αρχάς την Εξαρχία και στην συνέχεια ότι επιθυμούν την προσάρτηση της περιοχής στη Βουλγαρική ηγεμονία.

Στην περιοχή μας παρ΄ όλες τις σκληρές τους προσπάθειες οι Βούλγαροι δεν καταφέρνουν να εντάξουν στην Εξαρχία κανένα χωριό, μόνο με την βία καταφέρνουν να αποσπάσουν κάποιες υπογραφές σχισματικών στην Πετρούσα.



Αυτό οφείλεται περισσότερο στις κατά τόπους «Φιλοπρόοδες Αδελφότητες» που είχαν ιδρυθεί κατά την δεκαετία του 1870 και μεριμνούσαν ώστε να ενημερώνουν και να διαφωτίζουν τους κατοίκους για τα σχέδια των Βουλγάρων αλλά και να προλάβουν τυχόν σχισματικές τάσεις.


Η αποτυχία των σχεδίων των Βουλγάρων στην περιοχή της Προσοτσάνης οφείλεται κυρίως στον αγώνα του γιατρού Νικόλαου Λιάμη ο οποίος ήταν εκείνη την εποχή πρόεδρος της «Φιλόμουσης Αδελφότητας Ηώς».

Με την βοήθεια Ελλήνων πατριωτών της Προσοτσάνης επισκέπτεται όλα τα χωριά της περιοχής και διαφωτίζει τους κατοίκους «δια τα σατανικά σχέδια των ξένων πρακτόρων του πανσλαβισμού».

Για το λόγο αυτό οι Βούλγαροι πράκτορες προσπάθησαν να τον σκοτώσουν την Μεγάλη Πέμπτη του 1878.

Οι τρομοκρατικές ενέργειες των Βουλγάρων προς πρόσωπα που εναντιώνονταν στα σχέδια τους σε όλη την περιοχή ήταν συνεχείς.

Από το 1898 κάνουν την εμφάνιση τους οι οργανωμένες συμμορίες των κομιτατζήδων που οργώνουν την περιφέρεια τρομοκρατούν τους κατοίκους και δολοφονούν όποιον αντιστέκεται. Από αυτή την περίοδο περίπου περνάμε στον ένοπλο αγώνα.

Το 1902 αναφέρεται η ύπαρξη 10 συμμοριών κομιτατζήδων στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας με γενικό αρχηγό τον Σαντάνσκι.

Αυτή την εποχή κάνει την εμφάνιση του στην περιοχή της Προσοτσάνης ο περιβόητος κομιτατζής Πανίτσας. Όλα αυτά τα χρόνια δεν υπήρξε η παραμικρή αντίδραση στις βιαιοπραγίες των Βουλγάρων από την πλευρά των Τούρκων, άλλωστε τους βόλευε αυτή η διαμάχη Ελλήνων και Βουλγάρων.


Ηγετική μορφή του Μακεδονικού αγώνα στην περιοχή μας αποτελεί κατά γενική ομολογία ο μητροπολίτης Δράμας και μετέπειτα Σμύρνης ο Εθνομάρτυρας Χρυσόστομος.

Η τοποθέτηση του στην Μητρόπολη Δράμας το 1902 αποτέλεσε σωτήρια πράξη για την περιοχή μας. Από την πρώτη στιγμή αντιλαμβάνεται την κρισιμότητα της κατάστασης.

Περιοδεύει σε όλα τα χωριά της περιοχής οργανώνει τις κατά τόπους Επιτροπές Άμυνας, διορίζει ιερείς και δασκάλους ως εμψυχωτές-διαφωτιστές και τέλος το Κέντρο Άμυνας στην Δράμα από όπου συντονίζει τον Αγώνα και δίνει τις κατευθύνσεις.

Δίπλα του ο αρχιδιάκονος της Μητρόπολης Θεμιστοκλής Χατζησταύρου, ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρυσόστομος.

Ένας φλογερός πατριώτης που ακολουθεί παντού τον Χρυσόστομο και αναλαμβάνει να ορκίσει στον Αγώνα τους Έλληνες των χωριών που επισκέπτονται.

Στα χωριά υπήρχαν οι Επιτροπές Άμυνας, στελεχωμένες από τους επιφανείς κατοίκους του χωριού, που είχαν ως σκοπό την ενίσχυση και τον συντονισμό του Αγώνα καθώς και την προστασία των κατοίκων από την προπαγάνδα των Βουλγάρων.

Είχαν υπό την εποπτεία τους την καλή λειτουργία των σχολείων, των εκκλησιών, συγκέντρωναν χρήματα, όπλα και ρουχισμό που ήταν απαραίτητα για τον ένοπλο Αγώνα. Συγκέντρωναν πληροφορίες για τις κινήσεις των Βουλγάρων σε κάθε χωριό και ενημέρωναν το Κέντρο Άμυνας. Σε πολλά χωριά υπήρχαν και ένοπλα τμήματα κατοίκων, που επενέβαιναν όπου χρειαζόταν και οι ομάδες εκτελεστών που αναλάμβαναν τις επικίνδυνες αποστολές. Όλες οι επιτροπές έπαιρναν εντολές από την Μητρόπολη Δράμας.

Σε αυτές τις ομάδες εκτελεστών άνηκε και η ηρωικότερη μορφή του Αγώνα στην Δράμα, ο Άρμεν Κούπτσιος. Παρόλο το μικρό της ηλικίας του είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Βουλγάρων πρακτόρων που κινούνταν στην περιοχή.

Η αποστολή που του ανατέθηκε να σκοτώσει μαζί με τους συντρόφους του Χρήστο Βογιατζή (Προσοτσάνη) και Πέτρο Μάντζα (Παλαιοχώρι Καβάλας) τον περιβόητο κομιτατζή Πλάτσεφ, στάθηκε μοιραία.


Κατορθώνουν να σκοτώσουν τον Πλάτσεφ αλλά κατά την φυγή τους ο Άρμεν δεν κατορθώνει να διαφύγει και συλλαμβάνεται από Τούρκους.

Αφού φυλακίζεται οδηγείται στην Θεσσαλονίκη όπου δικάζεται και καταδικάζεται σε θάνατο. Ο απαγχονισμός του θα γίνει στις 14 Σεπτεμβρίου του 1905 ή 1906 (υπάρχει σύγχυση για την χρονιά), στην κεντρική πλατεία της Δράμας.

Οι δυο σύντροφοι του καταφεύγουν μετά από περιπέτειες στα Ελληνικά ένοπλα τμήματα που έχουν κάνει την εμφάνιση τους στο Παγγαίο και στο Μενοίκιο όρος.

Ο Χρήστος Βογιατζής (καπετάν Νάκος) μάλιστα θα γίνει υπαρχηγός στο σώμα του καπετάν Τζιάρα, με τον οποίο γνωρίζεται από πριν.

Ο καπετάν Τζιάρας με το όνομα Στρατής Σπληναρίδης εμφανίζεται στην Προσοτσάνη και διορίζεται Διευθυντής του Σχολείου.

Η πραγματική του ιδιότητα είναι Ανθυπολοχαγός του ελληνικού στρατού και το όνομα του Κων/νος Νταής. Από την θέση αυτή θα οργανώσει καλύτερα των αγώνα της Προσοτσάνης και της γύρω περιοχής.

Αργότερα όταν οι κινήσεις του έγιναν αντιληπτές από τους Τούρκους αναγκάστηκε να βγει στο βουνό και να συγκροτήσει το σώμα του με το ψευδώνυμο καπετάν Τζιάρας.

Το πρώτο σώμα που βγήκε στο βουνό ήταν του καπετάν Δούκα, από της Σέρρες, στο οποίο υπαρχηγός ήταν ένας ακόμα της ομάδας εκτελεστών και στενός συνεργάτης του Άρμεν, ο Δημήτρης Βοζίκης από την Καλλιθέα.

Ο Βογιατζής και ο Βοζίκης ήταν επικηρυγμένοι από τους Τούρκους με 900 τουρκικές λίρες ο πρώτος και 150.000 λέβα ο δεύτερος.

Εκτός από αυτά τα δύο σώματα υπήρχαν και άλλα με λιγότερο γνωστούς αρχηγούς.

Τα ελληνικά ανταρτικά σώματα ήταν ολιγομελή δεν ξεπερνούσαν τα 15 μέλη. Η δράση τους κάλυπτε όλη την περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και έπαιρναν εντολές από τα Προξενεία Καβάλας και Σερρών.
Σε όλα αυτά τα σώματα υπήρχαν πολλοί Προσοτσανιώτες που πρόσφεραν πολύτιμες υπηρεσίες στον αγώνα.

Στον οργανωμένο απελευθερωτικό Μακεδονικό Αγώνα της Προσοτσάνης σύμφωνα με τα στοιχεία «Χρυσές Σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας

� Ο Μακεδονικός Αγώνας» Τόμοι Ι-ΙΙ. σελ. 732. 1984.πήραν μέρος στην Επιτροπή Αγώνα οι:
Παπούλας Γιώργος, Μακρής Αδάμ, Βογιατζής Δημήτρης, Βουλτσιάδης Λεωνίδας, Κωνσταντίνου Κίτσος, Σεκερτζής Θωμάς.
Στην ένοπλη δύναμη των εκτελεστών οι:
Μίντσης Γιάννης, Τέγος Στάθης, Καραϊσκου Στέργιος, Σάκαρης Στέργιος, Παράσχου Κώστας, Παπάζογλου Κώστας, Κίτσος Κώστας, Τσάλας Αβραάμ, Αστεριάδης Νίκος.

Στην ομάδα των Καπετάν Δούκα και Τσιάρα πήραν μέρος οι:

Βλαχτάς Θόδωρος, Κοτζιάς Στέργιος, Κιοσές Γιάννης, Τενεκετζής Θωμάς, Χατζηκωνσταντίνου Νίκος, Καραγιάννης Θ.
Στην ομάδα αυτή εξέχουσα ήταν η συμβολή του Χρήστου Βογιατζή (Καπετάν Νάκου) ως υπασπιστή της ομάδας Τσιάρα.
Το τέλος του ένοπλου αγώνα σηματοδοτεί η επικράτηση των Νεότουρκων και η γενική αμνηστία που δόθηκε, μαζί με τις υποσχέσεις για ισοτιμία και ισονομία στην αντιμετώπιση των κατοίκων της Μακεδονίας. Ο αγώνας όμως των Ελλήνων της Μακεδονίας για ελευθερία δεν σταμάτησε παρά μόνο όταν με τους Βαλκανικούς πολέμους ήρθε η πολυπόθητη ΕΛΕΥΘΕΡΊΑ.
Σε επόμενα φύλλα της εφημερίδας μας θα παρουσιάσουμε εκτενέστερα την ιστορία αυτών των ανθρώπων που έδωσαν και την ζωή τους ακόμα για να ζούμε εμείς σήμερα ελεύθεροι.

Πρώτη σειρά καθήμενοι από αριστερά: Βογιατζής Χρήστος (Προσοτσάνη) υπασπιστής σώματος, Λαρισιώτης Ηλίας (Λάρισα), Παλιάγκας Πολυχρόνης (Χωριστή).
Δεύτερη σειρά όρθιοι από αριστερά: Μαλαμίδης Λεωνίδας (Ροδολίβος), Γεώργιος (Στενήμαχος), Δημήτριος (Λάρισα), Νταής ή Ζιάρας Κων/νος (Αθήνα) οπλαρχηγός, Χάραλης Γεώργιος (Μάνη), Τσιομανέλης Μιλτιάδης ( Θίβαλη Μ. Ασίας), Διδάσκαλος Αθανάσιος (Ιωάννινα)
Τρίτη σειρά όρθιοι από αριστερά : Πέντσος Δημήτριος (Παγονέρι), Παρούσης Ιωάννης (Ζίχνη), Βελέγκος Κων/νος (Ροδολίβος), Κομίτης Δημήτρης (Δοξάτο), Καραγεωργίου Γεώργιος (Βώλακας) υπαρχηγός.


Βιβλιογραφία
Χρυσές σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας «Ο Μακεδονικός Αγώνας» τόμοι Ι,ΙΙ του Χρήστου Νεράντζη.
Δραμινά Ιστορικά, του Βασίλειου Πασχαλίδη.
«Η Προσοτσάνη μέσα από την ιστορία» του Γεωργίου Βουλτσιάδη