Διονυσιακά Δρώμενα: Οι Έλληνες και τό Παράλογο

Αφιέρωμα στους Σλάβους Έποικους της Μακεδονίας.
Για να μάθουν την πραγματική Μακεδονική Ιστορία. Σε λίγες μέρες ξεκινούν τα Διονυσιακά Δρώμενα στα Ντόπια Χωριά της Μακεδονίας.
Θα ξεκινήσουμε τις Αναρτήσεις με κείμενο από ένα καταπληκτικό βιβλίο: Οι Έλληνες και το Παράλογο.

Του E.R.Dodds (Σελ.78-79 ) Εκδόσεις Μ.Καρδαμίτσα 1978.
..................
Οί Έλληνες πίστευαν στο Μαντείο των Δελφών όχι διότι ήσαν δεισιδαίμονες και μωροί άλλά έπειδή τούς χρειαζόταν αύτή ή πίστη. 

Κι όταν μειώθηκε ή σπουδαιότητα των Δελφών, όπως έγινε στά έλληνιστικά χρόνια, ό κύριος λόγος δέν ήταν,
 ύποψιάζομαι, πώς οί άνθρωποι είχαν γίνει περισσότερο
σκεπτικιστές (όπως πίστευε ό Κικέρωνας),
 άλλά μάλλον έπειδή τώρα είχαν άλλους
 πρόχειρους τρόπους γιά νά έξασφαλίζονται θρησκευτικά.

Αύτά όσο άφορα τήν προφητική μανία.

 Μέ τούς ύπόλοιπους τύπους τού Πλάτωνα μπορώ νά άσχοληθώ περιληπτικότερα.

 Πρόσφατα ό καθηγητής Linforth έριξε πολύ φως μέ δυό σημαντικά άρθρα σ' αύτό
πού ό Πλάτωνας έννοούσε λέγοντας «τελεστική» ή τελετουργική μανία
δέν χρειάζεται συνεπώς νά έπαναλάβω έδώ αύτά τά πράγματα,
πού έκείνος είπε καλύτερα άπό μένα.

Ούτε θά έπαναλάβω έκείνα πού ίδιος έχω δημοσιεύσει,  σχετικά μέ αύτό πού θεωρώ πώς ύπήρξε τό πρότυπο της τελετουργικής μανίας,
δηλ.

τή διονυσιακή όρειβασία ή όρχηση πάνω στά βουνά.

Εντούτοις θά ήθελα νά κάμω όρισμένες παρατηρήσεις γενικού χαρακτήρα.

"Αν καταλαβαίνω σωστά τήν πρώιμη διονυσιακή τελετουργία, ή κοινωνική της λειτουργία ήταν ούσιαστικά καθαρτική,

μέ τήν ψυχολογική έννοια:
καθάριζε τό άτομο άπό κείνες τις μολυσματικές άλογες όρμές οί όποιες, 
όταν παρεμποδίζονταν, προκαλούσαν, όπως συμβαίνει και σ' άλλους πολιτισμούς: 
τό ξέσπασμα της όρχηστικής μανίας και παρόμοιων έκδηλώσεων συλλογικής ύστερίας
έτσι οί όρμές αύτές άνακουφίζονταν μέ τή παροχή μιας τελετουργικής διεξόδου.

"Αν συνέβαινε έτσι, ό Διόνυσος θεράπευε κατά τήν άρχαϊκή εποχή τήν ϊδια κοινωνική άνάγκη δπως κι ό 'Απόλλωνας
καθένας ύπηρετούσε μέ τόν τρόπο τους τις άνησυχίες πού χαρακτηρίζουν ένα πολιτισμό ένοχής.
Ό 'Απόλλωνας ύποσχόταν άσφάλεια: 
«Κατανόησε τήν άνθρώπινη θέση σου, πράττε όπως σού όρίζει ό πατέρας• κι έτσι θά 'σαι άσφαλής αύριο». 

Ό Διόνυσος πρόσφερνε έλευθερία: 

«Λησμόνησε τή διαφορά και θά βρεις τόν έαυτό σου•
ένώσου μέ τόν θίασο και θά 'σαι σήμερα εύτυχισμένος». 

Βασικά ό Διόνυσος ήταν ένας θεός χαράς, πολυγηθής, όπως τόν άποκαλεί ό Ησίοδος
χάρμα βροτοΐσιν, καθώς λέει ό Όμηρος.

Και οί χαρές του ήσαν προσιτές σ΄όλλους,  άκόμη και στούς σκλάβους, δπως και σ' έκείνους τούς έλεύθερους πού αποκλείονταν άπό τις παλαιές άριστοκρατικές τελετές.

Ό 'Απόλλωνας βρέθηκε μόνος στήν ύψηλή κοινωνία, άπό τήν έποχή πού ήταν προστάτης τού Έχτορα μέχρι τότε πού άνακήρυττε Αριστοκράτες άθλητές•

Όμως ό Διόνυσος ύπήρξε πάντοτε δημοτικός, θεός του λαού.

Οί χαρές του Διόνυσου έμφανίζονταν σέ μια έξαιρετικά πλατιά κλίμακα.
Απ' τις άπλές απολαύσεις του χωριάτη, πού χόρευε πηδηχτό χορό πάνω σέ λιγδωμένα άσκιά κρασιού, ίσαμε τήν ώμοφάγον χάριν του έκστατικού έκβαχευμένου.

Και στά δύο αύτά έπίπεδα — και σ' όλα τά έπίπεδα — ό θεός είναι ό Λύσιος, 

«ό Ελευθερωτής» 

— αύτός πού μέ πολύ άπλά μέσα, ή μέ άλλα μέσα όχι τόσο άπλά, σέ βοηθά γιά ένα σύντομο διάστημα να πάψεις νά 'σαι ό έαυτός σου, κι ώς έκ τούτου σέ άπελευθερώνει. 

Θαρρώ πώς αύτό ήταν τό μεγαλύτερο μυστικό της έλξης του κατά τήν άρχαϊκή έποχή: 

όχι μόνο έπειδή ή ζωή κατά τήν έποχή αύτή ήταν κάτι άπό όπου έπρεπε κανείς νά ξεφύγει, 
 άλλά, πιό συγκεκριμένα, έπειδή τό άτομο, όπως τό ξέρει ό σημερινός κόσμος, 
άρχιζε σ' αύτήν τήν έποχή νά άναδύεται γιά πρώτη φορά μέσα άπ' τήν παλιά οίκογενειακή αλληλεγγύη,και έβρισκε πώς ήταν δύσκολο νά ύποφέρει τό άσυνήθιστο βάρος της άτομικής εύθύνης.

Ό Διόνυσος θά μπορούσε νά τό έλαφρύνει.

Έπειδή ό Διόνυσος ήταν ό κύριος τών μαγικών παραισθήσεων, 
αύτός πού μπορούσε νά κάνει νά βλαστήσει άπό τό σανίδωμα του πλοίου ένα κλήμα, και γενικά αύτός πού έδινε δύναμη στούς θιασώτες τους νά δουν τόν κόσμο έτσι όπως δέν φαίνεται νά είναι.
 Καθώς τό διατύπωσαν ot Σκύθες του 'Ηρόδοτου,
«ό Διόνυσος παρακινεί τούς άνθρώπους νά μαίνονται»  πράγμα πού μπορεί νά σημαίνει τά πάντα άπό τό «απελευθερώνομαι απ' τόν έαυτό μου» ίσαμε τό «δαιμονίζομαι».
Ό σκοπός της λατρείας αύτής ήταν ή έκστασις, 

πού μπορούσε πάλι νά σημαίνει τά πάντα άπό τό «γίνομαι έκτός έαυτού» ϊσαμε τή βαθιά άλλαγή της προσωπικότητας.
 Και ή ψυχολογική της λειτουργία ήταν νά ίκανοποιεί και νά άνακουφίζει τήν έμφυτη τάση πού έχει ό άνθρωπος νά άπωθεί τήν εύθύνη, μιά τάση πού ύπάρχει σ' όλους μας και πού μπορεί νά μεταβληθεί, κάτω άπό όρισμένες κοινωνικές καταστάσεις, σέ άκατανίκητη έπιθυμία.

Μπορούμε νά δούμε τό μυθολογικό πρότυπο αύτής της όμοιοπαθητικής αγωγής στήν ίστορία του Μελάμποδα πού θεράπευσε τή διονυσιακή μανία τών Άργειτισσών «μετ' άλαλαγμοΰ και τίνος ένθέου χορείας».
Μέ τήν ένσωμάτωση της διονυσιακής λατρείας στήν άστική θρησκεία, ή λειτουργία αύτή έπικαλύφθηκε βαθμιαία άπό άλλες.
 Ή καθαρτική παράδοση φαίνεται πώς έξακολουθούσε έν μέρει μέ Ιδιωτικούς διονυσιακούς συνδέσμους.
 Κυρίως δμως ή άγωγή τών πασχόντων είχε περάσει, κατά τήν κλασική έποχή, στά χέρια άλλων λατρευτικών παραγόντων.
Έχουμε δυό καταλόγους τών Δυνάμεων πού ή λαϊκή σκέψη στά τέλη τού 5. αΙώνα, συσχέτιζε μέ τις ψυχικές και ψυχο-φυσικές διαταραχές και είναι σημαντικό πώς ό Διόνυσος δέν έμφανίζεται σέ κανένα άπό τούς δυό.
Ό ένας κατάλογος βρίσκεται στόν Ιππόλυτο, ό άλλος στό έργο του 'Ιπποκράτη «Περι ιεράς νόσου»
Κι οί δυό περιλαμβάνουν τήν Εκάτη και τή «Μητέρα τών θεών» ή «Όρεινή Μητέρα» δηλ. τήν Κυβέλη• ό Εύριπίδης προσθέτει τόν Πάνα και τούς Κορύβαντες•
ό Ιπποκράτης προσθέτει τόν Ποσειδώνα, τό Νόμιο Απόλλωνα και τόν "Αρη καθώς έπίσης και τούς «ήρωες», πού έδώ είναι άπλώς οί άνήσυχοι νεκροί, οί συνδεδεμένοι μέ τήν 'Εκάτη.