Άρθρο του Γεωργίου Χατζοπούλου,
Εκπαιδευτικού,
Μέλους του Ιδρύματος Δραμηνών Μελετών.
Ο άνθρωπος είναι de natura ον ιστορικό (homo historicus) το οποίο σημαίνει πως κάθε του ενέργεια, από την πιο ασήμαντη μέχρι την πιο άρτια σχεδιασμένη, είναι παραγωγή ιστορίας.
Η πλειονότητα των ανθρώπων προσεγγίζει την ιστορία ως αλληλουχία ανθρωπίνων δράσεων μέσα στη χρονική ροή,
από δύο διαφορετικές αφετηρίες:
οι περισσότεροι παραμένουμε απλοί θεατές του ιστορικού γεγονότος ενώ ελάχιστοι από εμάς, μελετούμε την ιστορία.
Αυτό το τελευταίο σημαίνει πως η ιστορία είναι για μας διδαχή, σπουδή και σχολείο, για το πώς θα παράγουμε και εμείς αποδοτική ιστορία.
Είναι σαν ένα ποτάμι που στις απέναντι όχθες του βρίσκονται οι παρατηρητές του με διαφορετική οπτική επαφή.
Αναφορικά λοιπόν με τη μελέτη της ιστορίας και όχι με τη στείρα και
«δημοσιογραφική» ιστορική ενημέρωση υπάρχουν δύο ερμηνευτικές θεωρήσεις:
η κλασσική και η σύγχρονη – μεταμοντέρνα.
Αυτό που τις διαφοροποιεί, που τις αποστασιοποιεί διαμετρικά μεταξύ τους είναι
η αντιμετώπιση του συγκρουσιακού στοιχείου μέσα στην ίδια την ιστορία.
Για τον μεταμοντέρνο ιστορικό μελετητή,
γεγονότα που στο παρελθόν απετέλεσαν σημεία τριβής,
αντιπαράθεσης και σύγκρουσης ανάμεσα σε
ομάδες, κοινωνίες ή και λαούς,
οφείλουν να αποσιωπούνται και να αναδεικνύονται μόνον τα κοινά σημεία επαφής:
εξάρουμε όσα μας ενώνουν και διαγράφουμε όσα μας χωρίζουν!
Αυτό εντάσσεται μέσα στις ευρύτερες προοπτικές της παγκοσμιοποιημένης κοσμοθεώρησης που μας θέλει όλους το ίδιο τη στιγμή
που δεν είμαστε όλοι το ίδιο αλλά και δεν θέλουμε να γίνουμε όλοι το ίδιο.
Για τον κλασσικό πάλι ιστορικό, το συγκρουσιακό στοιχείο του παρελθόντος δεν χρήζει αναπαραγωγής, η υπόμνησή του δεν σκοπεύει την αναζωπύρωση στο σήμερα και ο λόγος είναι απλός:
το στοιχείο αυτό ανήκει στο παρελθόν κομμάτι της ιστορίας, οι επιπτώσεις του όμως φτάνουν στο σύγχρονο ιστορικό χώρο και έτσι μας επηρεάζουν άμεσα ως δρώντες μέσα στο χώρο αυτό.
Έτσι, το ιστορικό γεγονός
(θετικό ή αρνητικό, ενοποιό ή διχαστικό)
γίνεται διαχρονικό ως προς τη προς τα εμπρός πορεία της ιστορίας και όχι την αναδρομική, προς τα πίσω.
Αν κανείς για όλα τα παραπάνω επιθυμεί – απαιτεί την τεκμηρίωση μέσα από τη φιλοσοφία της ιστορίας
(γιατί περί αυτού πρόκειται όταν παίρνουμε το ψυχρό ιστορικό γεγονός και το σπουδάζουμε πολυδιάστατα και πάντοτε ανθρωποκεντρικά)
αρκεί να ανατρέξει στον μέγα Θουκυδίδη,
τον Κικέρωνα τον Μιχαήλ Ψελλό
και να φτάσει μέχρι τους συγχρόνους.
Θα μπορούσα να δώσω εκτενή παραθέματα από τον Θουκυδίδη
(τον οποίο και σήμερα διδάσκονται με ευλάβεια οι πολιτικοί επιστήμονες από την Οξφόρδη μέχρι το Χάρβαρντ και τη Κολωνία)
αλλά για να μη θεωρηθεί πως είναι απόψεις πεπαλαιωμένες θα υπομνηματίσω έναν σύγχρονο φιλόσοφο της ιστορίας και όχι μόνο, από τους μεγαλύτερους της εποχής μας.
Πρόκειται για τον
Καρλ Λεβίτ
ο οποίος στο κλασσικό του σύγγραμμα
«Το νόημα της ιστορίας» γράφει τα εξής επιλεκτικά:
«…η ιστορία πρέπει να ανακαλύπτεται και να επανανακαλύπτεται διαρκώς από τις ζώσες (η υπογράμμιση δική μου) γενεές….
μας κάνει καλό να θυμόμαστε σ΄ αυτούς τους καιρούς της αβεβαιότητας
ό,τι είναι ξεχασμένο και να ανακαλύπτουμε τις αυθεντικές πηγές των αποτελεσμάτων….
η ερμηνεία της ιστορίας είναι σε τελευταία ανάλυση μια προσπάθεια να κατανοηθεί το νόημα της ιστορίας ως νόημα της οδύνης διαμέσου της ιστορικής δράσης»
(ξέρετε τι σημαίνει αυτό το τελευταίο; ότι όλη η ιστορία είναι οδύνη επειδή αυτό που ως γεγονός είναι θετικό για κάποιους αποτελεί ταυτόχρονα μια τραγωδία για κάποιους άλλους.
Όπως η στρατιωτική νίκη είναι επιτυχία για τον νικητή αλλά και συμφορά για τον ηττημένο).
«….το νόημα όλων των πραγμάτων εξαρτάται από το σκοπό….ο σκοπός δεν περιέχεται στο αντικείμενο αλλά το υπερβαίνει.
Η ιστορία, έχει κι αυτή νόημα μόνο υποδεικνύοντας κάποιον υπερβατικό σκοπό περάν των πραγματικών γεγονότων.
Όμως, αφού η ιστορία είναι μια κίνηση μέσα στο χρόνο, ο σκοπός είναι ένας στόχος. Μεμονωμένα γεγονότα δεν έχουν καθ΄ εαυτά κανένα νόημα, ούτε και μια απλή σειρά γεγονότων».
«Το ηθικό δίδαγμα που πρέπει να αντλήσουμε από την ιστορική εμπειρία των εναλλασσομένων μεγαλείων και συμφορών είναι, κατά τον Πολύβιο να διδάξει στον αναγνώστη του πώς να μαθαίνει από τη μελέτη της ιστορίας αυτό που είναι καλύτερο σε κάθε στιγμή και σε κάθε περίσταση, δηλαδή να είναι μετριόφρων σε καιρούς ευημερίας και να συνετίζεται από τις κακουχίες των άλλων».
Έτσι βλέπουμε λοιπόν τα δεινά που υπέστησαν οι ελληνικοί πληθυσμοί από την γενοκτόνο βουλγαρική εξωτερική πολιτική μέχρι το 1945.
Και μη πει
κανείς ό,τι δεν υπήρξε
γενοκτόνος γιατί οι επιζώντες
π.χ. από τη σφαγή του Δοξάτου έχουν διαφορετική γνώμη,
όχι βγαλμένη από τη θεωρητική μελέτη αλλά από την ωμή βίωση της ιστορίας.
Επειδή οι συνέπειες των δεινών αγγίζουν και εμάς αλλά δεν μας προκαλούν την έξαψη της αντεκδίκησης.
Όπως όταν περάσει κανείς μια βαριά ίωση, θυμάται με θλίψη την οδυνηρή κατάσταση που έζησε, δεν μισεί όμως τον ιό που τη γέννησε.
Απεχθανόμαστε την αποτρόπαια πράξη,
δεν απεχθανόμαστε όμως τους αυτουργούς
επειδή τους αντιμετωπίζουμε ως άτομα
που έχουν απωλέσει την ανθρώπινη υπόσταση.
Μέσα σε τούτο το πλαίσιο γίνεται κατανοητή και η θέσπιση των επετείων για τέτοιου είδους ιστορικά συμβάντα τα οποία δεν μπορούμε να λησμονήσουμε όπως δεν μπορούμε να λησμονήσουμε ποτέ στη ζωή μας την ημέρα και την ώρα που πάθαμε ένα σοβαρό ατύχημα και κάθε χρόνο την ημέρα εκείνη έρχονται στο νου μας όλα εκείνα τα οδυνηρά δίχως να το επιδιώξουμε εκ των προτέρων.
Όλα τούτα, επειδή και η ιστορία είναι πρώτιστα ένα βίωμα.
