Οι Μακεδόνες και η Επανάσταση 1821: Η Ιερά Μονή Εικοσιφοινίσσης στα 1820 και ο φιλικός Ευάγγελος Μεξικός στην Μονή

ΤΟΥ ΒΑΣ. Κ. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗ

Από την Ι. Μονήν της Εικοσιφοινίσσης Παγγαίου ολίγον πριν από την επανάστασιν του 1821 πέρασε ο φιλικός με το όνομα Ευάγγελος, αγνώστου επωνύμου, ο οποίος επεδίωξε να μυήση τους μοναχούς εις τους σκοπούς της επαναστατικής αυτής οργανώσεως1.

Η παρουσία του φιλικού Ευαγγέλου μας είναι γνωστή μόνον από τον κώδικα της Μονής, από τον οποίον έλαβεν την πληροφορίαν ο Μητροπολίτης Αγαθάγγελος2.

Το επώνυμον του Φιλικού αυτού μας ήτο εντεώς άγνωστον και δεν ήτο δυνατόν να τον ταυτίσωμεν με τον άρχοντα ιατρόν Ευάγγελον που έδρασεν κατά την επανάστασιν εις την Χαλκιδικήν και υπήρξεν συνεργάτης του Εμμανουήλ Παπά.

Μόνον με τον Φιλικόν ιατρόν Ευάγγελο – χωρίς επώνυμον – ήτο δυνατόν να τον συναντήσωμεν, αφού προκύπτει από τους πίνακας του ιστορικού Φιλήμονος, ότι υπήρξεν πράγματι φιλικός Ευάγγελος, ιατρός, που εστάλη ως απεσταλμένος της οργανώσεως εις τα μέρη της Μακεδονίας ολίγον πριν από την επανάστασιν.

Τώρα, όμως, που ευρέθησαν και εδημοσιεύθησαν νεώτερα στοιχεία περί της δράσεως του φιλικού Ευαγγέλου Μεξικού και εις την Θεσσαλονίκην, ενισχύεται η άποψις ότι ο Φιλικός, που επεσκέφθη την Μονήν της Εικοσιφοινίσσης ολίγον πριν από την Επανάστασιν δεν ήτο άλλος από τον ιατρόν Ευάγγελος Μεξικόν.

Εδώ δεν πρόκειται να σκιαγραφήσωμεν την δράσιν του Φιλικού Ευαγγέλου εις την Μονήν Εικοσιφοινίσσης, την οποίαν άλλως τε εσημειώσαμεν εις προηγούμενα σημειώματά μας3.

Με το παρόν σημείωμα επιδιώκεται απλώς αν αποδειχθή ότι ο φιλικός που επεσκέφθη την Μονήν ελέγετο Ευάγγελος Μεξικός και ότι ο Φιλικός Ευάγγελος, που έδρασεν εις την Μακεδονίαν και ειδικώτερα εις την περιοχήν Δράμας, Θεσσαλονίκην, Χαλκιδικήν, Σέρρας ακόμα και εις την Ύδραν και εις την Κωνσταντινούπολιν ήτο εν και το ίδιον πρόσωπον και έφερε το επώνυμον Μεξικός.

Ο Ευάγγελος ήτο ιατρός, καταγόμενος από την Ηπειρον και εμυήθη εις την Φιλικήν Εταιρείαν από τον Νικόλαον Λογάδην κατά το έτος 1820, όπως αναφέρεται εις τους πίνακες των Φιλικών, που παραθέτει ο Φιλήμων4.
Κατά τον Δεκέμβριο 1820, ο Ευάγγελος λαμβάνει εντολάς και αναχωρεί διά τα μέρη της Μακεδονίας, εφοδιασμένος ασφαλώς με συστατικά γράμματα της Αρχής προς ωρισμένα πρόσωπα, τα οποία επρόκειτο να επισκεφθή εις τα μέρη αυτά.

Από επιστολήν των εφόρων της Φιλικής Εταιρείας, που εστάλη προς τον Αλέξανδρον Υψηλάντην και φέρει ημερομηνίαν 12-1-1821, πληροφορούμεθα ότι ο Ευάγγελος, τον Δεκέμβριον 1820 ή Ιανουάριον 1821 ανεχώρησεν δια τα μέρη της Μακεδονίας και ασφαλώς θα ήτο ο ίδιος, που επέρασε και από την Μονήν της Εικοσιφοινίσσης ολίγον πριν από την Επανάστασιν κατά την διάρκειαν της ηγουμενίας του Κωνσταντίνου (1806-1821)5.

Ο Ευάγγελος επεσκέπτετο τας πόλεις και τα χωρία της Μακεδονίας με το πρόσχημα ότι επεδίωκε την συγκέντρωσιν χρημάτων «για να τυπώση βιβλία», ενώ το αληθές ήτο ότι περιήρχετο τα μέρη αυτά αποκλειστικώς δια συνωμοτικούς σκοπούς.
Ητο εύλογον ο Ευάγγελος, εφ’όσον επεσκέφθη την Μονήν Εικοσιφοινίσσης, να διήλθε προηγουμένως και από την Δράμαν και να είδεν εις την έδραν του τον Μητροπολίτην. Ο Ευάγγελος επίσης θα πρέπει να πέρασε και από την Καβάλαν, τας Σέρρας και από τα μεγάλα χωριά της περιοχής, εφ’ όσον η αποστολή του ήτο να συναντήση «αρκετών χωρίων ομογενείς μας» 6.
Τον Ιανουάριον 1821 ο Ευάγγελος ευρίσκετο εις την Θεσσαλονίκην, ασφαλώς έπειτα από την περιοδείαν του εις τας πόλεις και τα χωριά της Ανατολικής Μακεδονίας, που επραγματοποίησε εντός των μηνών Δεκεμβρίου 1820 και Ιανουαρίου 1821. Δια την παρουσία του εις την Θεσσαλονίκην δεν είχομεν μέχρι προ ολίγου καμμιάν μαρτυρίαν. Από το δημοσιευθέν όμως χειρόγραφον του ιερομονάου και ιεροδιδασκάλου Ιωάσαφ Βυζαντίου (1773-1845), που έδρασε ως μέλος της Φιλικής Εταιρείας, έχομεν την πρώτην πληροφορίαν περί της παρουσίας του εις την Θεσσαλονίκην και την αποκάλυψιν ότι ο Ευάγγελος αυτός ελέγετο Μεξικός και ότι ευρίσκετο εις αυτήν τον Ιανουάριον 1821 7. Ετσι, τώρα, ημπορούμεν να ταυτίσωμε τον Φιλικόν Ευάγγελον, που επέρασε  από την περιοχήν Δράμας, με τον Φιλικόν Ευάγγελον, με τον Ευάγγελον Μεξικόν, που ενεφανίσθη εις την Θεσσαλονίκην και αργότερον έδρασεν εις την Χαλκιδικήν ως αγωνιστής, κατόπιν κατέφυγεν εις την Υδραν και βραδύτερον εις τα Σέρρας, όπου εδίδαξεν ως καθηγητής.
Από το ίδιον χειρόγραφον πληροφορούμεθα επίσης, ότι ο Ευάγγελος Μεξικός είχεν αναχωρήσει τον Ιανουάριον 1821, από την Θεσσαλονίκην, δια το Αγιον Ορος8, όπου έλαβεν μέρος εις την εξέγερσιν της Χαλκιδικής μαζί με τον Εμμ. Παπά τον Μάρτιον 1821. Εις την Χαλκιδικήν ηγωνίσθη ως αρχηγός ιδιαιτέρου σώματος αγωνιστών και είχεν μεγάλην εκτίμησιν μεταξύ των συμπολεμιστών και των άλλων αρχηγών, απεκαλείτο δε συνήθως από όλους εξοχώτατος άρχων ιατρός Ευάγγελος 9.
Ο Φιλικός Ευάγγελος, αγνώστου επωνύμου, επίσης εμύησε εις την Φιλικήν Εταιρείαν και τον Καρατάσιο 10, όπως επίσης θα πρέπει να εμύησεν και πολλούς άλλους Ελληνας της Ανατολικής, Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Κατά συνέπειαν δεν θα πρέπει να ευσταθή ο ισχυρισμός, ότι, κατηχητής όλων των καπεταναίων της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, θα πρέπει να ήτο κάποιος, άγνωστος το όνομα καλόγηρος εξ Αγίου Ορους11. Πιθανόν ο άγνωστος αυτός καλόγηρος να έπαιξεν κάποιον ρόλο πριν από την Επανάστασιν εις την περιοχήν της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Είναι, όμως, δύσκολον να παραδεχθώμεν ότι ο καλόγηρος αυτός υπήρξεν πράγματι ο κατηχητής του Καρατάσιου και των άλλων καπεταναίων, εφ’ όσον γνωρίζομεν πλέον ότι η αποστολή του Φιλικού Ευαγγέλου είχεν καλύψει τας περιοχάς τουλάχιστον της Ανατολικής και Κεντρικής Μακεδονίας, και φυσικά ήτο επόμενον αυτός ο ίδιος να έκαμεν και τας περισσοτέρας κατηχήσεις εις αυτάς, μεταξύ των Ελλήνων, οι οποίοι εφέροντο παράγοντες εις τας πόλεις και τα χωριά από τα οποία επέρασεν.
Ο Ευάγγελος Μεξικός ήτο πρόσωπον με μεγάλην πνευματικήν καλλιέργειαν. Ο ίδιος μετέφρασεν δυο βιβλία του αββά Φλερύ, τα οποία ετυπώθησαν  εις τα 1814 εις την Βενετίαν εις το τυπογραφείον του Ελληνος  εξ Ιωαννίνων Νικολάου Γλυκύ 12.Κατά τον Αύγουστον 1821 ευρίσκεται εις την Υδραν, όπου κατέφυγεν μετά την αποτυχίαν της Επαναστάσεως εις την Χαλκιδικήν.

Ο Ευάγγελος Μεξικός παρέμεινεν επίσης και εις τας Σέρρας, όπου διετέλεσεν καθηγητής της Σχολής Σερρών και εδίδαξεν αρκετά χρόνια, όταν ήτο διευθυντής της Σχολής ο Αργύριος Παπαρίζος εκ Σιατίστης.
Ο Παπαρίζος υπήρξεν διευθυντής της σχολής αυτής από το 1823 εως καιτ ο 1830, με μίαν μικράν απουσίαν κατά το έτος 1829 13.
Ο Μεξικός διετήρει και προσωπικήν φιλίαν με τον Ιωάννην Καποδίστριαν.
Μετέφρασεν επίσης μαζί με τον Μητροπολίτην Ευβοίας και την Καινήν Διαθήκην εις την αλβανικήν γλώσσαν, εδημοσιεύθη δε αύτη εις την Κέρκυραν το 1827 και εις την Κωνσταντινούποληιν το 1879 14.
Η προσωπικότης του Ευαγγέλου Μεξικού ήτο ισχυρά και φωτεινή, η δε μόρφωσίς του σπανιωτάτη διά τηνεποχήν, εις την οποίαν έζησεν.

Δια τους λόγους αυτούς ασφαλώς θα πρέπει να επελέγη από τους εφόρους της Φιλικής Εταιρείας και εστάλη ως απόστολός της με συγκεκριμένας εντολάς εις την Μακεδονίαν, όπου πράγματι διεδραμάτισεν σημαντικόν ρόλον πριν από την Επανάστασιν,
αλλά και κατά την εξέγερσιν εις την Χαλκιδικήν.

Η δε παρουσία του εις την Δράμαν δεν θα ήτο άμοιρος συγκεκριμένων σκοπών και επιτυχίας, εφ’όσον ήλθεν μάλιστα εις επαφήν με παράγοντας Ελληνας και μετέδωκεν εις αυτούς τα μυστικά της Φιλικής Εταιρείας.
Παραπομπές:
1.Βλ. Βασ. Κ. Πασχαλίδη: Η Μονή της Εικοσιφοινίσσης κατά τη περίοδον 1770-1829, εις «Μακεδονικόν Ημερολόγιον» Σφενδόνη, έτους 1975, σ. 317-320, ιδίως σ. 318, 319. Του ιδίου: Η Συμβολή της Δράμας εις την Εθνεγερσίαν του 1821, εις «Δραμινά Νέα», Δράμα, αριθ. τεύχους 29 (Μαρτίου-Απριλίου 1971) σ.18-19.
2.Βλέπε Αγαθαγγέλου, Μητροπολίτου Δράμας: Περί της ιεράς Μονής Εικοσιφοινίσσης. Δράμα 1916, σ.63.
3.Βλ.σημ.αριθμ.1.
4.Βλ.Φιλήμονος Ι.: Δοκίμιον ιστορικόν περί της ελληνικής επαναστάσεως. Αθήναι 1859, Τόμος Α’ , σ.393. Κανδηλούρου Τ.: Η Φιλική Εταιρεία 1814-1821. Αθήναι 1926, σ.323.
5.Βλ.Φιλήμονος Ι.: Δοκίμιον κλπ., τόμος Α’, σ.317. Αγαθαγγέλου, ε.α., σ.63. Βας.Πασχαλίδη: ε.α. σημ. 1 Επίσης: Αρχοντίδη Αστ.: πλείονα εις σημ.7
6.Βλ.Φιλίμηνος Ι.: ε.α., σ.317.
7.Βλ.Αρχοντίδη Αστερ.: Ένας απόστολος της Φιλικής Εταιρείας, ο Ιωάσαφ Βυζάντιος (1773-1845), και η προεπαναστατική του δράση. Εις Μακεδονικά, Τόμος 13 (1973) 187-215, ιδίως σ.202,209.
8.Βλ. Αρχοντίδη Α.:ε.α., σ.202.
9.Βλ.Βακαλοπούλου Απ.: Ιστορία της Μακεδονίας (1354-1833), Θεσσαλονίκη 1969, σ.561.
10.Βλ.Κανδηλώρου Τ.: Η Φιλική Εταιρεία (1814-1821), Αθήναι 1926, σ.429.
11.Βλ. Βασδραβέλλη Ιω.: Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της Ανεξαρτησίας αγώνας 1796-1832, εκδ. 2α, Θεσσαλονίκη 1950 σ. 114. Του ιδίου: Οι Μακεδόνες κλπ., έκδοσις 3η, Θεσσαλονίκη 1967, σ.172.
12.Βλ.Δελιαλή Νικ..: Κατάλογος εντύπων Δημοτικής βιβλιοθήκης Κοζάνης, Τόμος Αος, Θεσσαλονίκη 1948, σ.214.
13.Βλ.Πεννα, Π.Ιστορία των Σερρών, Αθήναι 1966 2, σ.413.
14.Βλ.Χρυσαλλις, τ.ΠΘ’, σ.408 και Παρανίκα, Σχεδίασμα κλπ., σ.53.