Μακεδονική Παράδοση: Διονυσιακά Δρώμενα Δωδεκαημέρου στο Ξηροπόταμο Δράμας

 Από το βιβλίο του  Γ.Κ.Χατζόπουλου
" Η εμβρυακή Μορφή του Θεάτρου και η Λατρεία του Διόνυσου στη χώρα των Ηδώνων."

ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΟΣ

Σύντομη ιστορία

Ο οικισμός, ο οποίος απέχει από την πόλη της Δράμας οκτώ χιλιόμετρα, αναγνωρίσθηκε αρχικά ως Κοινότητα Βησωτσάνης με Β.Δ. της 13-11-1919, Φ.Ε.Κ.Α', 251/1919.

Οι συνοικισμοί, οι οποίοι απαρτίσανε αρχικά την Κοινότητα ήταν : Βησωτσάνη, Δράνοβα (Μοναστηράκι), Τουρκοχώρι (Μυλοπόταμος) και Κόβιτσα (Βαθυλακκος).

Ο συνοικισμός Δράνοβο προσαρτήθηκε στο Δήμο Δράμας με Β.Δ. της 22-2-1920, Φ.Ε.Κ. Α', 67/1920, ενώ ο συνοικισμός Μυλοπόταμος (Τουρκοχώρι) αναγνωρίσθηκε ως ξεχωριστή Κοινότητα με το Δ. της 17-4-1936, Φ.Ε.Κ.Α', 184/1936.

Η Κοινότητα Βησωτσάνης με το Δ. της 1-4-1927, Φ.Ε.Κ. Α', 76/1927 μετονομάσθηκε σε Κοινότητα Ξηροποτάμου.
Κοντά στον Ξηροπόταμο υπάρχουν ερείπια αρχαίου οικισμού στη θέση Καλελίκ'.

Ο Μερτζίδης κάνει λόγο για την αρχαία Βέσσα ή Βήσσα, την οποία θεωρεί ως αποικία των ορεινών Θρακών, που κτίσθηκε γύρω στον 60 π.Χ. αιώνα και οι οποίοι λατρεύανε τη θεά Άρτεμη για την οποία είχαν ανεγείρει και ναό.

Η περιοχή κατοικείται από τους προϊστορικούς χρόνους (πρώιμη εποχή του σιδήρου).
Εντοπίστηκε προϊστορικός οικισμός στο λόφο «Προφήτης Ηλίας» .

Σημαντικό αρχαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκκλησία του Αγίου Θεοδώρου , η οποία κτίσθηκε, όταν στη Μητρόπολη Φιλίππων και Δράμας αρχιεράτευε ο Παρθένιος Κατσακούλης (1810- 1817).

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας λειτουργούσε στον οικισμό δημοτικό σχολείο και Αδελφότητα .

Μεγάλη ήταν η συμβολή του οικισμού στον Μακεδονικό Αγώνα.

Με την καθοδήγηση του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου Καλαφάτη συγκροτήθηκε ομάδα με επικεφαλής τον αγνό πατριώτη Ιωάννη Αντωνίου Σαμαρά, την οποία αποτελούσαν οι:
Βασίλειος Θεολογίδης, Ηλίας Τραγκόζης, Νικόλαος Αθανασίου Σολάκης, Θεόδωρος Τότσιος και Ιωάννης Εκλεμές.
Μυημένοι στον αγώνα ήταν και οι : Δημήτριος Μανδρατζής, Ανδρέας Λουκίδης, Κωνσταντίνος Μανδρατζής, Γεώργιος Δερμεντζής, Γεώργιος και Δημήτριος Στοϊμενίδης. Σύνδεσμος στην οργάνωση ήταν η Ρόιδω Ηλούση .

Ο σωβινισμός του Νεοτουρκικού Κομιτάτου υποδαυλιζόμενος από τους Βουλγάρους Εξαρχικούς οδηγεί στη δολοφονία του Μακεδονομάχου Ιωάννη Σαμαρά στις 6 Σεπτεμβρίου του 1911 στο προαύλιο του σπιτιού του.

Ο εθνομάρτυς Παύλος Μελάς τον περιέβαλε με ιδιαίτερη εκτίμηση και αγάπη .

Την ίδια τύχη είχε και ο εθνομάρτυρας ιερέας Ιωακείμ Παπαϊωκείμ, ο οποίος δολοφονήθηκε από τους Βουλγάρους , επειδή αρνιόταν να λειτουργήσει στη βουλγαρική γλώσσα.

Οι κάτοικοι του Ξηροποτάμου διακρίνονται για την εργατικότητα, την νοικοκυροσύνη και το σεβασμό τους στην παράδοση.

Ο οικισμός, ο οποίος με το νόμο 2539/97 ανήκει στο Δήμο Δράμας, του οποίου αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα, θεωρείται από τους πλέον εύρωστους οικονομικά οικισμούς του νομού.

Εδώ και χρόνια διοργανώνονται στον οικισμό λαογραφικές εκδηλώσεις, στις οποίες προσκαλούνται και ξένοι Σύλλογοι.

Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με το μάρμαρο (εξόρυξη και εμπορία), την κτηνοτροφία, την οικοδομική και με ποικίλα άλλα επαγγέλματα.

Εκτός από τους γηγενείς κατοίκους στο χωριό είναι εγκατεστημένοι και πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, την ενδοχώρα της Μ. Ασίας και τον Πόντο.

Στη δεκαετία του 1960 ένα μέρος των κατοίκων είχε μεταναστεύσει στην τέως Δυτική Γερμανία.
Τα εμβάσματά τους επενδύθηκαν στον Ξηροπόταμο με αποτέλεσμα την ανέγερση σύγχρονων κατοικιών, καταστημάτων και γενικά την άνοδο του βιοτικού επιπέδου.
 
Τα  Διονυσιακά δρώμενα του Δωδεκαημέρου.

Τα δρώμενα στον Ξηροπόταμο τελούνται κυρίως στις 7 Ιανουαρίου. Στις 6 Ιανουαρίου μεταβαίνανε στο Μοναστηράκι, όπου τελούνταν και εξακολουθούν να τελούνται παρόμοια σχεδόν δρώμενα, ενώ στις 8 Ιανουαρίου μεταβαίνανε στην Πετρούσα για να συμμετάσχουν στις εκεί διοργανούμενες εκδηλώσεις, και κυρίως στη γιορτή της Μπάμπως (=μαμής).

Οι εκδηλώσεις στον Ξηροπόταμο ξεκινούν το πρωί της 7ης Ιανουαρίου.

Έξι ή επτά ομάδες ανδρών από ισάριθμες γειτονιές του χωριού συγκεντρώνονται η καθεμιά στο σπίτι ενός Μέλους του θιάσου, όπου και μεταμφιέζονται.

Αλλοι σε Αράπηδες, άλλοι σε Παλιάτσους, άλλοι σε Τσολιάδες και άλλοι σε Γκελίγκες.
Οι Αράπηδες έβαφαν το πρόσωπο τους με αιθάλη, φορούσαν τις ειδικές κάπες, οι οποίες κοσμούνταν με φούντες, ενώ στη μέση τους έδεναν μικρά και μεγάλα κουδούνια, τα «τσιάνουβε» και τα «μπατάλια».

Οι Παλιάτσοι ντύνονταν την παραδοσιακή ενδυμασία και έφεραν κεφαλοστολή από δέρμα κατσίκας.

Οι Τσολιάδες ντύνονταν τη γνωστή ενδυμασία, ενώ κάποιοι άνδρες ντύνονταν τη γυναικεία παραδοσιακή στολή και ονομάζοντα γκελίγκες (=νύφες).
Τη μεταμφίεση συμπλήρωνε η χρήση ξύλινων σπαθιών, που ονομάζονταν γκάμες ή μαχαίρια.

Οι μεταμφιεσμένοι ξεκινούσαν το πρωί από τους χώρου μεταμφίεσής τους και επισκέπτονταν τα σπίτια του χωριού κατά τρόπ θορυβώδη.
Κάθε νοικοκυρά θεωρούσε ηθικό χρέος της να τους φιλοδωρήσει, κυρίως με χρήματα, τα οποία οι μεταμφιεσμένοι  χρησιμοποιούσαν για την αγορά κρεάτων και κρασιού, πο θεωρούνταν αναγκαία για τη διασκέδαση των θιάσων την ημέρα της γιορτής του Αγίου Αθανασίου στις 18 Ιανουαρίου.

Το απόγευμα όλοι οι κάτοικοι συγκεντρώνονταν στην πλατεί του χωριού και επιδίδονταν σε χορούς. Χοροί, τους οποίους χορεύαν ήταν ο συρτός, ο χασάπικος κ.ά.

Η συνοδεία του νταϊρέ και του κεμενέ ήταν απαραίτητη.
Πρώτοι στο χορό έμπαιναν οι υπερήλικες TC χωριού και ακολουθούσαν οι άλλοι. Την τάξη στο χώρο του χοπού επέβλεπε ένας από τους Παλιάτσους, ο οποίος, πριν από την έναρξη του χορού, φρόντιζε να περιχαρακώσει κυκλικά το χώρο με στάχτη, την οποία είχε σε πάνινο σάκκο.

Όσοι δε συμμορφώνονταν προς τις εντολές τοι καταδιώκονταν με το σάκκο της στάχτης. Στόχος του ήταν να διατηρηθεί ελεύθερος ο χώρος της πλατείας για την τέλεση των χορών.

Την ίδια μέρα είχαμε και εικονική άροση της πλατείας.

Δυο Αράπηδες ζεύονταν στο ζυγό, ενώ ένας από τους Παλιάτσοι κρατούσε το αλέτρι.

Προηγούνταν ένας άλλος Παλιάτσος, ο οποίο κρατούσε στα χέρια του δοχείο από ψευδάργυρο και επιδιδόταν σε εικονική σπορά εκφράζοντας ευετηρικές ευχές .

Την ίδια ημέρα τελούνταν και το δρώμενο της αρκούδας.
'Eνας από τους κατοίκους μεταμφιεζόταν σε αρκούδα, την οποία καθοδηγούσε ο αρκουδιάρης έχοντάς την δεμένη με αλυσίδα.
Στο θίασο μετείχε και τρίτο πρόσωπο, ο Παλιάτσος.

Ο θίασος γύριζε από σπίτι σε σπίτι.

Ο αρκουδιάρης έπαιζε το νταϊρέ, ενώ η «αρκούδα» επιδιδόταν σε χορό.

Όταν όμως δεν έδειχνε διάθεση να χορέψει, τότε ο αρκουδιάρης την ξυλοφόρτωνε εικονικά. Έργο του Παλιάτσου ήταν να συγκεντρώνει το σιτάρι με το οποίο φιλοδωρούσαν το θίασο οι νοικοκυρές.

Σε κάθε επίσκεψη ακούγονταν οι ευχές: - Και του χρόνου καλύτερα! Καλή σοδειά! Σε παλιότερα χρόνια οι θίασοι επισκέπτονταν και γειτονικά χωριά, όπως το Μυλοπόταμο, το Μοναστηράκι, το Βαθύλακο κ.ά.