 |
| Έλληνες επαναστάτες της Μακεδονίας το 1878, μεταξύ αυτών ο επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος, ο πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης Ε. Κοροβάγγος, ο Κ. Φαρμάκης, ο Ν. Αξελός και ο Χαραλ. Λελούδας. |
Η επανάσταση αυτή είναι η πιο σημαντική απ' αυτές που έγιναν στην περιοχή της Μακεδονίας τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, μετά το μεγάλο ξεσηκωμό του Γένους το 1821 και τη όχι αίσια έκβαση της επανάστασης του 1854 με αρχιστράτηγο τον Τσάμη Καρατάσσο.
To έτος 1878 στην περιοχή του όρους Βούρινο,
37 χλμ. από την πόλη της Κοζάνης , όπου υπήρχε το μικρό κτηνοτροφικό χωριό, το ομώνυμο με το βουνό,
έγινε η επανάσταση της επαρχίας Ελίμειας για
την κατάργηση της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου,
την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού
και την ένωση με τη μητέρα Ελλάδα.
Έχει πιστεύω ιδιαίτερη σημασία η επανάσταση αυτή για την μετέπειτα ιστορία της Μακεδονίας, του Μακεδονικού και της σημερινής πραγματικότητας που έχει διαμορφωθεί τελευταία, για τον εξής λόγο:
Στην εξέγερση του Ilinden, Илинден που έγινε μετά από 25 χρόνια συμμετείχαν μόνο εξαρχικοί (Μακεδόνες και βουλγάροι) κομιτατζήδες.
Ας δούμε όμως χρονολογικά πως φτάσαμε στην επανάσταση του 1878.
------------------------------------------------------------------ Γεγονότα του 1875 ----------------------------------------------------------------------------------------
Το καλοκαίρι του 1875 σημειώθηκε χριστιανική εξέγερση κοντά στο Μόσταρ της Ερζεγοβίνης, με αιτήματα οικονομικά.
------------------------------------------------------------------ Γεγονότα του 1876----------------------------------------------------------------------------------------
Παρά την υποχωρητική στάση της Πύλης στις πιέσεις της Αυστροουγγαρίας για μεταρρυθμίσεις, η εξέγερση αυτή την άνοιξη του 1876 επεκτάθηκε στη Βουλγαρία, δημιουργώντας έτσι -πέρα από το εκκλησιαστικό- και πολιτικό βουλγαρικό ζήτημα.
Τον Μάιο της χρονιάς εκείνης, η σφαγή από τον μουσουλμανικό όχλο του Γάλλου και του Γερμανού προξένου στη Θεσσαλονίκη, με αφορμή την εμπλοκή τους σε μία περίπτωση εξισλαμισμού καθώς και τα αιματηρά τουρκικά αντίποινα στο βουλγαρικό χωριό Μπατάκ της Ροδόπης οδήγησαν στην κλιμάκωση της ευρωπαϊκής διπλωματικής παρεμβάσεως. Λίγες ημέρες αργότερα (30 Μαΐου), ο «ενδοτικός» στη Δύση Σουλτάνος Αβδούλ Αζίζ δολοφονήθηκε και τον Ιούνιο ακολούθησε η έκρηξη του ατυχούς για το Βελιγράδι Σερβοτουρκικού Πολέμου.
Η ελληνική πολιτική ήταν ενήμερη των εξελίξεων, αλλά αδυνατούσε να παρέμβει ουσιαστικά. Το καλοκαίρι του 1876, ο παλαίμαχος υποστηρικτής των πανορθοδόξων κινημάτων Λεωνίδας Βούλγαρης ενθαρρύνθηκε από Έλληνες και Σέρβους και δραστηριοποίησε το δίκτυο των ενόπλων στη Θεσσαλία και την Μακεδονία. Όμως η ενεργητικότερη συμμετοχή της Ελλάδος στον πόλεμο ήταν αδύνατη, μολονότι επιβεβλημένη από την Ελληνοσερβική Συνθήκη του 1867.
προβλέποντας τη δημιουργία
δύο αυτοδιοικουμένων βιλαετίων,
του ανατολικού και του δυτικού,
με πρωτεύουσες το Τύρνοβο (Το Βέλικο Τάρνοβο (Βουλγάρικα:Велико Търново, συχνά γράφεται στα Ελληνικά και ως Βελίκο Τύρνοβο) είναι μία πόλη της βορειοκεντρικής Βουλγαρίας)
και τη Σόφια αντίστοιχα (Η Σόφια (Βουλγαρικά.: София), είναι η πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της Βουλγαρίας. Βρίσκεται στη δυτική Βουλγαρία)
Στο δεύτερο βιλαέτι, χάρη στις ρωσικές ενέργειες και παρά την εξαιρετικά ασθενή παρουσία Εξαρχικών μέχρι το 1876, περιλήφθηκαν οι περιοχές της Καστοριάς, της Φλωρίνης και της Εδέσσης.
Προτάθηκε μάλιστα από τον Κόμη Ιγκνάτιεφ, κατά τη συζήτηση της συνθέσεως των κοινοτικών συμβουλίων,
η γλώσσα ως κριτήριο
για τον προσδιορισμό της εθνικότητος,
εισήγηση καταστροφική για τα ελληνικά συμφέροντα.
Η διακήρυξη παραχωρήσεως συντάγματος τις τελευταίες ημέρες του Δεκεμβρίου, έργο των Νεοτούρκων και του Μιδάτ Πασά, ακύρωσε τους όρους της διασκέψεως.
Είχε όμως ήδη δημιουργηθεί ένα σοβαρό προηγούμενο για το μέλλον της Μακεδονίας, που κινδύνευε να ακυρώσει τα ελληνικά σχέδια για επέκταση όχι μέχρι τον Αίμο αλλά ούτε καν μέχρι το Μοναστήρι. Οι μαζικές αναφορές διαμαρτυρίας, που οι Έλληνες πρόξενοι στη Μακεδονία φρόντισαν να υποκινήσουν, δεν ήταν επαρκείς για να αποτρέψουν το επερχόμενο.
Λίγους μόνον μήνες αργότερα, ο κίνδυνος αναζωπυρώθηκε.
------------------------------------------------------------------ Γεγονότα του 1877 ----------------------------------------------------------------------------------------
Ρωσοτουρκικός πόλεμος 1877-1878.
Ήταν ο 12ος μιας σειράς πολεμικών συγκρούσεων μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Ρωσίας.
Από τον Απρίλιο του 1877, ο ρωσικός στρατός άρχισε να προελαύνει στο έδαφος της αυτοκρατορίας.
Στην Αθήνα οι μακεδονικοί κύκλοι, με πρωταγωνιστή τον δικηγόρο από το Βογατσικό Στέφανο Δραγούμη, δραστηριοποιήθηκαν με σαφή στόχο την επανάσταση στη Μακεδονία.
Θα προηγούνταν αποβάσεις στην Πιερία, την Χαλκιδική αλλά και την Ανατολική Μακεδονία, με απώτερο σκοπό την επαφή με τα ρωσικά στρατεύματα που βρίσκονταν στη Βουλγαρία.
Όμως η διστακτικότητα της Ελλάδος να εμπλακεί πλήρως στον πόλεμο, καθυστέρησε την έκρηξη του κινήματος ανεπανόρθωτα, ενώ την ίδια περίοδο (1877) η Μακεδονία μαστίζονταν από ευρείας κλίμακος ληστρικές επιδρομές Αλβανών και άλλων ατάκτων.
Οι Ρώσοι επέβαλαν τη δημιουργία της «Μεγάλης Βουλγαρίας», που θα περιελάμβανε ολόκληρη την Μακεδονία με εξαίρεση την Θεσσαλονίκη, την Χαλκιδική και τις επαρχίες Κοζάνης και Σερβίων.
Πολιτικός επίτροπος για την Μακεδονία ορίσθηκε
ο πρώην πρόξενος στο Μοναστήρι, ο Ρώσος Μιχαήλ Αλεξάνδροβιτς Χίτροβο .
Το Δ΄ Σώμα του Ρωσικού Στρατού θα είχε ως έδρα του τα Σκόπια.
------------------------------------------------------------------ Επανάσταση του 1878 ----------------------------------------------------------------------------------------
Η προέλαση των Ρώσων σ' όλα τα μέτωπα του πολέμου, η πτώση στη συνέχεια της Ανδριανούπολης και η φανερή πλέον απειλή για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Ρώσους, ανάγκασε τους Τούρκους να υπογράψουν ανακωχή στις 20 Γενάρη του 1878.
Τότε το Ελληνικό Έθνος (υπόδουλο και ελεύθερο) ξεσηκώθηκε πιέζωντας την τότε Ελληνική Κυβέρνηση να δράσει πολεμικά ενάντια στην Τουρκία στις περιοχές της Θεσσαλίας, Ηπείρου και Μακεδονίας.
Η κυβέρνηση της Ελλάδας κάτω από την έντονη πίεση της κοινής γνώμης διατάζει την εισβολή στην υπόδουλη Θεσσαλία στις 20 Γενάρη του 1878 με εκστρατευτικό σώμα 20.000 ανδρών και αρχηγό τον αντιστράτηγο Σκαρλάτο Σούτσο.
Η κυβέρνηση της Ελλάδας κάτω από την έντονη πίεση της κοινής γνώμης διατάζει την εισβολή στην υπόδουλη Θεσσαλία στις 20 Γενάρη του 1878 με εκστρατευτικό σώμα 20.000 ανδρών και αρχηγό τον αντιστράτηγο Σκαρλάτο Σούτσο.
 |
| Ο Μακεδόνας επαναστάτης Αναστάσιος Πηχιών από την Αχρίδα. |
Η επανάσταση στη Μακεδονία είχε δύο κύριες εστίες ,
η 1η στο ιερό βουνό της Ελιμιώτιδας γης, το Βούρινο της Κοζάνης,
και η 2η στον Όλυμπο στο Λιτόχωρο.
και η 2η στον Όλυμπο στο Λιτόχωρο.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΒΟΥΡΙΝΟ
Στην περιοχή του Βούρινου, με βάση το πατριωτικό δίκτυο που υπήρχε από τα μέσα της δεκαετίας του 1860,
σχηματίσθηκε στις
18 Φεβρουαρίου 1878
η
«Προσωρινή Κυβέρνησις της εν Μακεδονία επαρχίας Ελιμείας».
Πρόεδρός της ήταν ο Ιωάννης Γκοβεντάρος από την Κοζάνη
και γραμματέας ο διδάσκαλος Αναστάσιος Πηχιών από την Αχρίδα,
Στρατιωτικός διοικητής ορίσθηκε ο οπλαρχηγός Ιωσήφ Λιάτης, επικεφαλής 500 ενόπλων.
O Αναστάσιος Πηχεών (1836-1913), κυρίαρχη μορφή για την Καστοριά στην εποχή, ήταν μοσχοπολίτικης καταγωγής και γεννήθηκε στην Αχρίδα.
Μετά τις σπουδές του σε Αχρίδα, Μοναστήρι και Αθήνα (και μετά από μια προσωρινή φυλάκιση κατά την στάση του Ναυπλίου εναντίον του βασιλιά), τοποθετήθηκε το 1862 ως δάσκαλος στην Κλεισούρα.
Εκεί, συνδέθηκε με τον βογατσιώτη ιατρό Ιωάννη Αργυρόπουλο (1852-1920), ο οποίος πριν την εγκατάστασή του στην Κλεισούρα είχε σπουδάσει στην Αθήνα και είχε εργαστεί για κάποιο διάστημα στην Κωνσταντινούπολη. Η σύγκρουση των δύο με την φιλορουμάνικη μερίδα της κωμόπολης και τον Α. Μαργαρίτη ήταν αναπόφευκτη.
Ακόμη, πολεμήθηκαν ιδιαίτερα από τον προϊστάμενο της Καθολικής Σχολής των Λαζαριστών του Μοναστηρίου Φαβεριάλ, καθώς η ουνίτικη προπαγάνδα ήδη είχε εξαπλωθεί και προσπαθούσε να προσυλητίσει σλαβόφωνους και βλαχόφωνους πληθυσμούς.
Το 1865 ο Πηχεών τοποθετείται στο Ελληνικό Σχολείο της Καστοριάς και συνεργάζεται με τον κορησιώτη ιατρό Ι. Σιώμο (1835-1890) και έλληνες προκρίτους.
Μάλιστα, το 1867 ηγείται μιας μυστικής Εθνικής Επιτροπής που συμμετείχαν ο γυμνασιάρχης του Μοναστηρίου Ν. Φιλιππίδης, οι ιατροί Ι. Αργυρόπουλος και Ι. Σιώμος, οι έμποροι Α. και Μ. Τσιρλής από το Νυμφαίο (Νεβέσκα) και ο ηπειρώτης Θ. Πασχίδης.
Αυτή είχε ως σκοπό την οργάνωση και την χρηματοδότηση
ελληνικής εξέγερσης
στην περιοχή και είχε πάρει το προσωνύμιο ‘’Νέα Φιλική Εταιρεία’’.
ελληνικής εξέγερσης
στην περιοχή και είχε πάρει το προσωνύμιο ‘’Νέα Φιλική Εταιρεία’’.
Το 1872 ιδρύεται ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Καστοριάς υπό την προεδρεία του Μητροπολίτη Νικηφόρου και τη συμμετοχή του Α. Πηχεών, που είχε στόχο την εκπαιδευτική πρόοδο της επαρχίας, την ίδρυση και τη χρηματοδότηση ελληνικών σχολείων και οικοτροφείων.
 |
| Ο Στέφανος Δραγούμης (1842-1923) |
Η προπαρασκευή του αγώνα στη Μακεδονία γίνεται έκδηλη μέσα από επιστολές, υπομνήματα και διαμαρτυρίες.
Τον Φεβρούριο του 1878 περιοδεύει εδώ ο άγγλος αστυνομικός διευθυντής της Θεσσαλονίκης H. Synge και ανακοινώνει ότι η περιοχή θα περιέλεθει στην αυτόνομη Βουλγαρία ύστερα από την συμφωνία Αγγλίας – Ρωσίας.
Η επιτροπή των Μακεδόνων της Αθήνας συγκεντρώνει πυρομαχικά και εθελοντές.
Μεταξύ των εθελοντών οι προερχόμενοι από την επαρχία Καστοριάς :
Α. Παντολέων, Δ. Γκίκας, Χ. Δάνος, Α. Βούζας, Α. και Μ. Δημητρίου, Α. Οικονόμου, Λ. Αθανασίου, Δ. Μανέλλης, Π. Αθανασίου.
Στην περιοχή Καστοριάς – Φλώρινας επίσης εμφανίζονται οι οπλαρχηγοί Β. Ζούρκας, Στέφος, Ν. Νταλίπης, Ν. Καράτζας, Ν. Μάτσος, Μάλαμος, Ν. Γκίζας, Λ. Ανδρέου και Ν. Κορδίστας, που μάχονται εναντίον των τούρκων Μπέηδων.
Την προσπάθεια συνέδραμαν χιλιάδες ένοπλοι -που έφθασαν ίσως τους 15.000- από όλα τα ορεινά συγκροτήματα της περιοχής, ώστε στα τέλη του καλοκαιριού ένας γενικευμένος ανταρτοπόλεμος είχε κλιμακωθεί από την Κοζάνη μέχρι το Μοναστήρι.
Στη Βόρεια Μακεδονία οι εξεγέρσεις έφτασαν μέχρι τα Βελεσσά, όπου δρούσε ο οπλαρχηγός Κατράκος με 50 άνδρες.
Μετά την καταστολή της εξέγερσης, πολλοί Βελεσσιώτες αναγκάστηκαν να προσφύγουν στη Θεσσαλονίκη.
Οι Τούρκοι και οι Τουρκαλβανοί προέβησαν σε αντίποινα, παρά την αμνηστεία των επαναστατών που είχε δωθεί στο Σμόκοβο.  |
| Το επαναστατικό λάβαρο της Δυτικής Μακεδονίας το 1878. |
Το Φεβρουάριο του 1878 έγινε στο Λιτόχωρο
η σημαντικότερη ίσως
προσπάθεια ξεσηκωμού των Ελλήνων της Μακεδονίας ενάντια των Τούρκων.
Στις 15 Φεβρουαρίου ένα σώμα 600 Ελλήνων εθελοντών αγωνιστών με επικεφαλής τον Κ. Δουμπιώτη αποβιβάζεται στην Πλάκα Λιτοχώρου όπου τους περιμένουν κάτοικοι με αναμμένες φωτιές, που καρτερούσαν χρόνια αυτή τη στιγμή.
Όλοι μαζί ανεβαίνουν στο Λιτόχωρο και αποβιβάζουν τα εφόδια στο Μετόχι του Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω.
Αφού κατέφθασαν αντιπρόσωποι από άλλες περιοχές οι οποίες είχαν προετοιμασθεί και ξεσηκωθεί
κυρίως από τον Επίσκοπο Κίτρους Νικόλαο,
που είχε έδρα τον Κολινδρό,
εκλέγουν
πρόεδρο της
«Προσωρινής Κυβέρνησης της Μακεδονίας» το Λιτοχωρίτη Ευάγγελο Κοροβάγκο
και αρχηγό τον Κοσμά Δουμπιώτη.
Στις 21 Φεβρουαρίου υψώνεται η ελληνική σημαία στον Κολινδρό και αρχίζει η επανάσταση.
Αρχίζουν οι πρώτες επιχειρήσεις των Ελλήνων οι οποίοι πολιορκούν το Κάστρο του Πλαταμώνα και τη Τόχοβα και σιγά σιγά φαίνεται ότι θα κυριαρχήσουν στην περιοχή από τα Τέμπη μέχρι τον Αλιάκμονα.
Το σχέδιο όμως απέτυχε με προδοσία από τον Ηπειρώτη τσιφλικά Γιάννη Μπίτσιο, ο οποίος ήταν διερμηνέας στο βρετανικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη .
Ο σύγχρονος Εφιάλτης υπεράνω της πατρίδας έβαλε τα τσιφλίκια του, για τα οποία φοβήθηκε μην πάθουν τίποτε.
Στις 25 Φεβρουαρίου οι τουρκικές δυνάμεις βάδισαν προς τον Κολινδρό
και ο Μητροπολίτης Κίτρους Νικόλαος πυρπόλησε ο ίδιος τη Μητρόπολη
για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων τα ιερά κειμήλια.
Ο Δουμπιώτης δεν πρόλαβε να βοηθήσει στην άμυνα του Λιτοχώρου, το οποίο ανακαταλήφθηκε από τους Τούρκους καταστρέφοντας εκ θεμελίων το Λιτόχωρο, στις 4 Μαρτίου.
Για να μην πέσουν αιχμάλωτες στα χέρια των Τούρκων , ακολούθησαν το παράδειγμα των γυναικών στο Ζάλογγο και στην Αραπίτσα, θυσιάζοντας τις ζωές τους.
Οι Τούρκοι πυρπόλησαν 9 εκκλησίες και 320 σπίτια και σκότωσαν το λαό του χωριού. Η βοήθεια που περίμεναν οι επαναστάτες από την νότια Ελλάδα δεν ήρθε ποτέ . Τα γυναικόπαιδα του Λιτοχώρου που είχαν καταφύγει στη Μονή Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω, μεταφέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη και τέθηκαν υπό την προστασία των εκεί Ευρωπαίων προξένων.
Η έλλειψη βοήθειας και ο χειμώνας τερμάτισε τελικά τη δράση των οπλαρχηγών τον Δεκέμβριο του 1878 μετά από δεκάμηνο αγώνα.
Αυτός ο ξεσηκωμός του 1878 δεν είχε την κατάληξη που όλοι περίμεναν, όμως το αίμα και θυσίες των κατοίκων του Λιτοχώρου και όλης της περιοχής μας δεν πήγαν χαμένα.
Οι επαναστάτες συνέχισαν να δρουν με ανταρτοπόλεμο στους δυσπρόσιτους όγκους του Βιτσίου, του Άσκιου, του Βούρινου, του Τρικλάριου, του Γράμμου και των Οντρίων, πετυχαίνοντας μεγάλες νίκες εναντίον των ατάκτων Τουρκαλβανών και του τακτικού οθωμανικού στρατού.
Η επανάσταση μπορεί να είχε αποτύχει αλλά το ηθικό πλήγμα στην οθωμανική διοίκηση ήταν σαφές, καθώς διαφαινόταν ολοένα και περισσότερο η αδυναμία της να ελέγξει τις εξεγέρσεις στην περιοχή.
Η Μακεδονική επανάσταση του 1878 μπορεί να μην πέτυχε το σκοπό της, όμως καταγράφηκε διεθνώς η αντίθεση του Ελληνικού πληθυσμού της Μακεδονίας στην προσάρτησή του σε μια Μεγάλη Βουλγαρία, και παράλληλα ενισχύθηκε η διπλωματική θέση της Ελλάδας αλλά και όσων χωρών αντιτίθενται στη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου.
Έτσι με μια νέα συνθήκη στο Συνέδριο του Βερολίνου τον Ιούνιο του 1878, τα Μακεδονικά εδάφη παρέμειναν Οθωμανικά και δεν προσαρτήθηκαν στη Βουλγαρία.
Η Ελλάς όμως -και επισήμως πλέον-
δεν ήταν η μοναδική διεκδικήτρια της μακεδονικής κληρονομιάς.
Την ήδη δύσκολη κατάσταση χειροτέρευσε κατά πολύ η πραξικοπηματική προσάρτηση της αυτόνομης Ηγεμονίας της Ανατολικής Ρωμυλίας από την βουλγαρική Ηγεμονία της Σόφιας και
η συστηματική δράση βουλγαρικών συμμοριών στην Ανατολική Μακεδονία,
το φθινόπωρο του 1885.
Η Μακεδονία ήταν σαφώς ο επόμενος στόχος της Σόφιας, η οποία διέθετε και το θάρρος και την τεχνογνωσία για να τον κατακτήσει.
Οι ελληνικές πηγές της περιόδου είναι γεμάτες από μικρές ιστορίες και περιστατικά, που περιγράφουν πώς ο βουλγαρισμός, ως ακμαία πολιτική δύναμη στη Μακεδονία, εκμεταλλεύθηκε και χρωμάτισε όλες τις κοινοτικές και κοινωνικές διαφορές, ειδικά μέσα στα αστικά κέντρα.
----------------------------------------------------------------------------------------
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου