του Βασιλείου Λαούρδα.
 |
| Ίων Δραγούμης. |
Στις 10 Αύγουστου του 1920, ό πρωθυπουργός της Ελλάδος Ελευθέριος Βενιζέλος και ό Έλλην πρεσβευτής στη Γαλλία Άθως Ρωμάνος υπέγραψαν στο Παρίσι τη Συνθήκη των Σεβρών.
Με τη Συνθήκη αυτή η νικημένη Τουρκία παραχωρούσε στην 'Ελλάδα την ’Ανατολικη Θράκη έως τα πρόθυρα της Κωνσταντινουπόλεως, την ’Ίμβρο, την Τένεδο και τη Σμύρνη με αρκετό τμήμα της ενδοχώρας.
Η δεκάτη Αυγούστου του 1920 φαινόταν πως ήταν μια από τις μεγαλύτερες ώρες της νεοελληνικής ιστορίας, δικαία συμπλήρωσις της συνθήκης του Λονδίνου του 1830, που ανεγνώριζε την ύπαρξη ελευθέρου Ελληνικού κράτους, δικαία αναγνώρισις επίσης της συμμετοχής της Ελλάδος στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.
Η συνέχεια πήρε τη μορφή αρχαίας τραγωδίας.Δυο ημέρες έπειτα από την υπογραφή της Συνθήκης, στις 12 Αύγούστου, την ώρα που ό ’Ελευθέριος Βενιζέλος έπαιρνε το τραίνο στο σταθμό της Λυόν, στο Παρίσι, για να επιστρέψει στην Ελλάδα αντιπολιτευόμενοι Έλληνες προσπάθησαν να τον δολοφονήσουν.
Θύμα της συγχύσεως που δημιουργήθηκε από την απόπειρα αυτή ήταν και ό ’Ίων Δραγούμης που δολοφονήθηκε την επόμενη ημέρα, στις 13 Αυγούστου σε κεντρικό δρόμο των ’Αθηνών.
Ό ’Ίων Δραγούμης ήταν τότε μόλις 42 ετών.
Τον άδικο θάνατο του τον θρήνησαν φίλοι και εχθροί, γιατί για όλους, φίλους και εχθρούς, ήταν από τους πιο μεγάλους Έλληνες της εποχής του, μεγάλος ως προσωπικότης, ως πολιτικός, ως διπλωμάτης και ως συγγραφεύς. και δυο χρόνια έπειτα από τα δραματικά αυτά γεγονότα, η συνθήκη των Σεβρών πέρασε άδοξα στην ιστορία.
’Από το θάνατο του Ίωνος Δραγούμη έως τώρα έχουν περάσει πενήντα χρόνια. Το όνομά του το γνωρίζουν όλοι οι Έλληνες, δεν νομίζω δήμω ότι η νέα γενεά γνωρίζει, όσο έπρεπε να γνωρίζει, τη δημόσια δράση του και τη συγγραφική εργασία του.
Το θέμα μου είναι ό ’Ίων Δραγούμης και η εποχή του.
'Η εποχή άρχιζε, το 1897 και τελειώνει το 1922. το έτος 1897 είναι από τα πιο οδυνηρά κι. τα πιο δημιουργικά στην νεοελληνική ιστορία.
Οι 'Έλληνες μπήκαν στον πόλεμο του 1897 με τα μεγαλύτερα όνειρα και βγήκαν από αυτόν συντετριμμένοι. Περίμεναν ότι θα συνέτριψαν οριστικά τους Τούρκους και ότι θα πραγματοποιούσαν το ιδανικό της Μεγάλης ’Ιδέας.
’Αλλά αν δεν επενέβαιναν οι ξένες χώρες με κατάλληλη διπλωματία στην πιο κρίσιμη στιγμή, οι Τούρκοι θα έμπαιναν μέσα στην ’Αθήνα και οι κατακτήσεις της Ελληνικής επαναστάσεις του 1821 θα κινδύνευαν να χαθούν. η ταπείνωσις αυτή συγκλόνισε τη νέα γενεά.
Κάτι είχε φταίξει για να διακινδυνεύσει άλλη μια φορά η ανεξαρτησία του Έθνους.
Κάποιος η κάτι είχαν τη βαρύτατη ευθύνη για τη συντριβή του Ελληνικού στρατού και τη συντριβή των ονείρων του ’Έθνους. και σ’ αυτό το κάτι έπρεπε να αντιδράσουν οι νέοι, για να αποκτήσει και πάλι το έθνος τη. αξιοπρέπειά του και την πίστη προς τον εαυτό του.
Η κριτική της νέας γενεάς ήταν κριτική προσώπων, θεσμών και καταστάσεων.
Οι βασικοί ένοχοι για την καταστροφή του 1897 ήταν τρεις.
Πρώτα-πρώτα ένοχος ήταν το ’ίδιο το κράτος, που το είχαν οργανώσει οι Βαυαροι και του είχαν δώσει ιδέες, θεσμούς και νόμους από τη Βαυαρία. 'Η παιδεία, ό στρατός, η διοίκησις ήταν μεταφερμένα κατ’ ευθείαν από το Μόναχο της Βαυαρίας χωρίς καμία συσχέτιση με την άμεση παράδοσή του ’Έθνους. Δεύτερος ένοχος ήταν η πνευματική ηγεσία του Έθνους, που όχι μόνο δεν είχε αντιδράσει στην εισβολή αυτή της Βαυαρικής νοοτροπίας, αλλά επί πλέον έτρεφε τους νέους της Ελλάδος με αφηρημένες γενικότητες και με ιδέες ασύνδετες με την πραγματικότητα γύρω τους.
Υπήρχαν διανοούμενοι που ζητούσαν η Ελλάς του 1821 να γίνη συνέχεια της αρχαίας Ελλάδος, για να μιλούν οι νέοι Έλληνες όπως μιλούσαν οι ’Αρχαίοι, και να σκέπτονται όπως σκέπτονταν αυτοί.
Ήταν οι Άττικισταί και οι αρχαιομανείς που βλέπαν την Ελλάδα όπως την έβλεπαν οι Ευρωπαίοι, φιλέλληνες, ως συνέχεια και επιβίωση της αρχαίας Ελλάδος.
Υπήρχαν άλλοι διανοούμενοι, που επιζητούσαν την ανασύστασή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, που είχε διαλυθεί πολύ πριν από την οριστική καταδίκη της το 1453.
Και υπήρχαν και άλλοι διανοούμενοι, που θαύμαζαν ότι διάβαζαν πως γίνεται στις ξένες χώρες και ζητούσαν να μεταφερθούν στην Ελλάδα ό,τι μάθαιναν πως γίνεται άλλου.
Τρίτος μεγάλος ένοχος ήταν οι πολιτικοί, που είχαν χωριστεί σε Αγγλόφιλους, Ρωσσόφιλους και Γαλλόφιλους, που μετέτρεπαν την εκλογική περιφέρειά τους σε τσιφλίκι τους και περισποϋσαν τις υλικές και πνευματικές δυνάμεις του Έθνους με απέραντες προσωπικές διεκδικήσεις και αντιδικίες.
Και μέσα σ’ αυτό το χάος, μαζί με τους Τούρκους, άρχισαν τώρα να κινούνται εναντίον του 'Ελληνισμού και οι Βούλγαροι, με τους κομιτατζήδες τους στη Μακεδονία.
Άνεμος επαναστάσεως στις ψυχές των νέων της Ελλάδος ήταν το επακόλουθο της συμφοράς του 1897.
Ένας μεγάλος αριθμός από νέους πολιτικούς, διανοουμένους, στρατιωτικούς άρχισε να ζητάει ριζική αναπροσαρμογή των ιδεωδών του ’Έθνους και παράλληλα με την σκληρή πολεμική εναντίον του πνεύματος που οδήγησε στην καταστροφή του 1897, άρχισε να προβάλει σειρά από αιτήματα για την εθνική αναγέννηση.
Βαθμιαία ολόκληρη η κίνησις αυτή αποκρυσταλλώθηκε σε τρία πρόσωπα, που έγιναν τα σύμβολα της νέας γενεάς.
Όσοι από τους νέους είχαν ενδιαφέροντα πολιτικά, παρακολουθούσαν με συγκίνηση τον πολίτικο αγώνα του ’Ελευθερίου Βενιζέλου στην Κρήτη.
Ύστερα από σκληρούς και πολύχρονους αγώνες, οι Κρητικοί είχαν περιορίσει την Τούρκική εξουσία στην Κρήτη.
’Αλλά η πολιτική του αρμοστού πρίγκηπα Γεωργίου, η πολιτική της κυβερνήσεως των ’Αθηνών και η διαρκής παρουσία και επέμβασις των ξένων δυνάμεων έμποδίζανε την ένωση με την Ελλάδα.
Ό Βενιζέλος, που αγωνιζόταν τώρα για την ελευθερία του νησιού του εναντίων όλων μαζί, και του Σουλτάνου και του άρμοστοΰ και της Ελληνικής κυβερνήσεως και των ξένων δυνάμεων, είχε ύψωθη ως σύμβολο των νέων που ήθελαν να εργασθούν για τη νεοελληνική πολιτεία.
 |
| Κωστής Παλαμάς. |
Όπως οι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης, έτσι και ό Παλαμάς μιλούσε με σκληρότητα για την Ελλάδα της εποχής του.
Σβησμένες όλες οι φωτιές οι πλάστρες μέσ΄ στη Χώρα
Στην έκκλησιά, στον κλίβανο, στο σπίτι, στ άργαστήρι, παντού, στο κάστρο, στην καρδιά, τ αποκαΐδια, οι στάχτες.
(οι στίχοι αυτοί είναι από τη Φλογέρα του βασιλιά).
..........
Παράλληλα με τους νέους πολιτικούς, που τους είχε συγκινήσει το παράδειγμα του Ελευθερίου Βενιζέλου, και με τους νέους διανοουμένους που τους ένέπνεαν οι στίχοι του Κωστή Παλαμά, οι νεαροί αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων είχαν μπροστά τους το παράδειγμα του Παύλου Μελά.
’Αηδιασμένος από την ταπείνωση του 1897, και ταραγμένος από την βαθμιαία εκμηδένιση του Ελληνικού στοιχείου στη Μακεδονία από τους Βουλγάρους, απελπισμένος από την ατελεύτητη φλυαρία των ’Αθηνών, ό Παύλος Μελάς απεφάσισε να εργαστεί μόνος του για τη σωτηρία της Μακεδονίας.'Ο θάνατός του, στις 13 ’Οκτωβρίου του 1904, συνετάραξε όλον τον Ελληνισμό και ιδιαίτερα τους συναδέλφους του στα όπλα, που από τότε και πέρα άρχισαν ό ένας μετά από τον άλλον να φεύγουνε κρυφά από την ’Αθήνα και να έρχονται στη Μακεδονία για να ενισχύσουν τους γηγενείς και να πολεμήσουν μαζί τους για τη σωτηρία του Ελληνισμού.
Μέσα στην ατμόσφαιρα αυτής της πικρίας για την αθλιότητα της ηγεσίας του ’Έθνους και των ελπίδων για την αναγέννηση του, μεγάλωσε και άντρώθηκε ό ’Ίων Δραγούμης.
Καταγόταν από μεγάλη οικογένεια, που αρχικά ξεκίνησε από το Βογατσικό της Δυτικής Μακεδονίας.
Ήταν γυιός του Στεφάνου Δραγούμη, που είχε αναδειχθεί ως συγγραφεύς και ως πολιτικός,
εγγονός του Νικολάου Δραγούμη, διακεκριμένου ιστορικού συγγραφέως
και δισέγγονος του Μάρκου Δραγούμη,
μέλους της Φιλικής Εταιρείας.
Η αδελφή του, Ναταλία Δραγούμη,
ήταν σύζυγος του Παύλου Μελά.
Πολύ συνοπτικά η ζωή του έχει ως εξής:
 |
| Ίων Δραγούμης |
Γεννήθηκε το 1878 στην ’Αθήνα, σπούδασε στο Πανεπιστήμιο ’Αθηνών, έλαβε μέρος ώς έθελοντης στον πόλεμο του 1897, πήρε το δίπλωμά του το 1899 και από το 1900 και πέρα, εως το 1915, υπηρέτησε ώς διπλωματικός υπάλληλος στο Μοναστήρι, στις Σέρρες, στον Πύργο της Βουλγαρίας και στην Φιλιππούπολη, στην Αλεξανδρούπολη, στην Κωνσταντινούπολη, στο Λονδίνο, στη Ρώμη, στο Βερολίνο και τέλος στην Πετρούπολη ως πρεσβευτής.
Το 1915 παρατήθηκε από τη διπλωματική υπηρεσία και εξελέγη βουλευτής Φλωρίνης.
Το 1917 έως το 1919 ήταν εξόριστος στην Κορσική πρώτα και έπειτα στην Σκόπελο και στις 13 Αύγούστου του 1920 δολοφονήθηκε στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας στην ’Αθήνα. ’Από τα βιβλία που έγραψε, τρία δημοσίευσε ό ίδιος, το "Ηρώων και Μαρτύρων Αΐμα, το 1907, Σαμοθράκη, το 1909, και "Οσοι ζωντανοί, το 1911. Πολλά άρθρα έδημοσίευσε κυρίως στο περιοδικό Νουμας και στο περιοδικό που έξέδιδε ό ίδιος Πολίτικη ’Επιθεώρησις κατα το 1916 και 1917.
’Έπειτα από τον θάνατο του, ό άδελφός του Φίλιππος Δραγούμης έδημοσίευσε δυό άνέκδοτα μυθιστορήματα και διάφορα άλλα άρθρα και υπομνήματα που είχαν μείνει ανέκδοτα η που είχαν δημοσιευθη σέ περιωρισμένο άριθμδ άντιτύπων.
’Ανέκδοτο παραμένει ακόμη το προσωπικό ημερολόγιό του, ενα επί πλέον βιβλίο του και πολλά γράμματα όπως και εκθέσεις που είχε υποβάλει ύπό την ιδιότητα του ώς διπλωματικού υπαλλήλου.
Αλλά και μόνο άπο όσα έχουν δημοσιευθη εως τώρα, ό προσεκτικός άναγνώστης μπορεϊ νά παρακολουθήση άνετα την έξέλιξι της προσωπικότητάς του άπο τα πρώτα της βήματα εως την μοιραία ημέρα της 13 Αύγούστου.
'Ο "Ιων Δραγούμης ώρίμαζε μαζί με τα μεγάλα γεγονότα της εποχής του, και ενώ ό άρχικός ιδεολογικός πυρήν παρέμεινε όπως είχε πλαστη άρχικά, όσο περνούσαν τα χρόνια έβάθαινε και έμεγάλωνε.
 |
| Στέφανος και Ίων Δραγούμης |
Για πολλά χρόνια η καρδιά ολοκλήρου του έθνους χτυπούσε και θερμαινότανε στην έθνικη αύτη εστία, που όμοια της δύσκολα θα μπορούσε να βρεθεί άλλη στην Ελλάδα.
Παράλληλα με την οικογένεια του, τα ιδανικά για την άνασύνθεσι του νεοελληνικού πολιτισμού ό Ίων Δραγούμης τα συμμεριζότανε με πολλούς άλλους διανοουμένους της έποχής του, ιδίως με 'όσους είχαν συγκεντρωθεί γύρω από το περιοδικό Νουμάς, του οποίου ήταν ένας από τους τακτικούς συνεργάτες.
’Αλλά εκείνος που ήταν πλησιέστερος στο πνεύμα του και με τον όποιον είχε πλήρη ταυτότητα ιδεών, ήταν ό Περικλής Γιαννόπουλος με την άδιάλλακτη έλληνολατρεία του και το λαμπρό συγγραφικό του ύφος.
Στη μνήμη τοΰ Περικλη Γιαννόπουλου ό ’Ίων Δραγούμης άφιέρωσε το βιβλίο του "Οσοι ζωντανοι με τη δήλωση άτι η ζωη του ήταν τονισμένη στο ρυθμό των βιβλίων του, ιδίως στο ρυθμό του βιβλίου το νέον πνεύμα που και σήμερα ακόμη, έβδομήντα χρόνια μετά από την πρώτη έκδοση του, δεν έχει χάσει την άξία του. η είσοδός του στην πνευματικη ζωη τοΰ ’Έθνους εγινε με το βιβλίο του Μαρτύρων και'Ηρώων αίμα, που δημοσιεύθηκε το 1907 με το ψευδώνυμο ’Ίδας.
Το πλαίσιο του βιβλίου το αποτελούν οι εντυπώσεις του Δραγούμη από περιοδεία του στις Τουρκοκρατούμενες περιοχές της Μακεδονίας, από το 1902 έως το 1904, στο Μοναστήρι, την ’Αχρίδα, την Κορυτσά, την Καστοριά, την Σιάτιστα, την Κοζάνη, το Σιδηρόκαστρο, τις Σέρρες, την Δράμα, την Καβάλα, το Νευροκόπι, το Μελένικο.
’Αλλά από την αρχή έως το τέλος του βιβλίου σε όλες τις σελίδες του κυριαρχεί η προσωπικότης του Παύλου Μελά.
Το βιβλίο, γραμμένο σέ ωραιότατη δημοτική γλώσσα, είναι από την αρχή έως το τέλος του μοιρολόι και μεγαλυνάρι, μοιρολόι για τον Ελληνισμό της Μακεδονίας που δέχεται άπανωτα τα άμείλικτα χτυπήματα των κομιτατζήδων και μεγαλυνάρι για την απόφαση τους νά μη συντριβη παρ’ όλες τις θυσίες.
Η ζωή και ό θάνατος του Παύλου Μελά ήταν παράδειγμα από εδώ και πέρα και για τους Μακεδόνες και για όλους τους άλλους 'Έλληνες —παράδειγμα για τον τρόπο με τον όποιον οι 'Έλληνες πρέπει να αντιμετωπίσουν τα μεγάλα προβλήματα του ’Έθνους.
Στο πρώτο αύτο βιβλίο του ό Ίων Δραγούμης εκφράζει το ίδιο πνεύμα που είδαμε να κυρίαρχη στην ψυχή των νέων της Ελλάδος έπειτα από την καταστροφή του 1897, με άμεσο και οδυνηρό παράδειγμα τη Μακεδονία.
Όπως και στην ελεύθερη Ελλάδα, έτσι και στην υπόδουλη Μακεδονία, ό Ελληνικός λαός ήταν εξαίρετος. Οι χωρικοί, οι άστοί, οι παπάδες, οι δάσκαλοι, όλοι μαζί αποτελούσαν ένα θαυμάσιο λαϊκό σύνολο, με μεγάλες και στερεές παραδόσεις, με ευγενικές φιλοδοξίες, με απεριόριστη λαχτάρα νά δημιουργήσουνε και νά αναπτυχθούνε.
’Αλλά η έλλειψις κάθε ήγεσίας, πολιτικής, πνευματικής και στρατιωτικής, τους είχε κόψει τα φτερά και τους είχε ναρκώσει, ένώ στο μεταξύ είχε άρχίσει στη Μακεδονία, με τον κίνδυνο νά άπλωθη άργότερα σέ όλη την ύπόλοιπην Ελλάδα, η τεραστία επίθεσης των Σλάβων.
Περισσότερο από κάθε κίνδυνο, τον κίνδυνο των Σλάβων γνώρισε με τις περιοδείες του στη Μακεδονία ό ’Ίων Δραγούμης, που τον είδε νά απλώνεται άπειλητικός από τη μια έως την άλλη άκρια της Μακεδονίας και βαθμιαία νά υποκαθιστά την ηγεμονία της ’Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
'Η αυτοκρατορία αυτή είχε άρχίσει πιά νά διαλύεται και ανάμεσα σέ όλους όσοι ζητούσαν νά τη διαδεχθούν στη Μακεδονία και από εκεί στην υπόλοιπη Ελλάδα, στην Μέση Ανατολή και στη Μεσόγειο, τον πιο μεγάλο και τον πιο επικίνδυνο επίδοξο κληρονόμο τον αποτελούσαν οι Σλάβοι.
Άν το ’Έθνος δεν αντιδρούσε με γνώση και με καρδιά, η Μακεδονία θα χανότανε.
Και μαζί θα χανόταν η Ελλάδα.
Στον πρόλογο του βιβλίου του ό Δραγούμης γράφει:
«Νά ξέρετε πως άν σώσουμε τη Μακεδονία, η Μακεδονία θα μας σώση . . . Άν τρέξουμε νά σώσουμε τη Μακεδονία, εμείς θα σωθούμε».
Το παράδειγμα του Παύλου Μελά έφερε πολλούς νέους άξιωματικούς στη Μακεδονία και όταν τον Αύγουστο του 1908 κηρύχθηκε η έπανάστασις των Νεοτούρκων και τελείωσε η πρώτη φάσις του Μακεδονικού Άγώνος, οι Μακεδονομάχοι άξιωματικοι γύρισαν στην Αθήνα και τον Αύγουστο του 1909 δημιούργησαν στο Γουδί τις προϋποθέσεις για την αναγέννηση του ’Έθνους.
Και όταν ήλθε από την Κρήτη ό ’Ελευθέριος Βενιζέλος και άνέλαβε τη διακυβέρνησι της χώρας, η Αναγέννησις που επιζητούσαν όλοι οι νέοι, άρχισε νά γίνεται πραγματικότης.
Ανάμεσα σ’ αύτους που έχαιρέτισαν την νέα έποχη που άρχιζε, ήταν και ό ’Ίων Δραγούμης.
Άλλά από έδώ και πέρα άποχωρίζεται και μαζί με μερικούς άφοσιωμένους φίλους άρχίζει μια μοναχικη ιδεολογικη πορεία, που θα τον φέρει σέ ρήξι με τον ’Ελευθέριο Βενιζέλο, θα τον ώδηγήση άν και βουλευτήν, σέ δυόμισυ χρόνια έξορίας και τέλος θα τον άφήση νεκρό σέ κεντρικό δρόμο της Αθήνας.
'Η ρίζα της διαφωνίας αύτης ήταν το μέλλον τού Ελληνισμού μέσα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες που δημιουργούνταν βαθμιαία στα Βαλκάνια και γενικώτερα στην Νοτιοανατολικη Ευρώπη και στη Μέση ’Ανατολή. Οι πολιτικές και προσωπικές διαφωνίες, που ώδήγησαν στον ’Εθνικό Διχασμό, δεν σχετίζονται με τον ’Ίωνα Δραγούμη. οι δικές του διαφωνίες πήγαιναν πολύ βαθύτερα και ήταν διαφωνίες ιδεολογικές, άναφερόμενες σέ δυο μεγάλα προβλήματα, το ενα από τα όποια ήταν το μέλλον των υποδούλων 'Ελλήνων, και το αλλο η μορφη που επρεπε νά πάρουν οι σχέσεις της Ελλάδος είδικώτερα με τα Βαλκάνια και με την Τουρκία.
Οι πολιτικές και οι προσωπικές διαφωνίες της έποχής εκείνης δεν έχουν πιά σημασία, έκτος για όσους έπιζούν ακόμη από την ήδη μακρινήν εκείνην εποχη και δεν εχουνε άκόμη λησμονήσει. ’Αλλά οι ιδέες του Ίωνος Δραγούμη έχουνε και σήμερα ακόμη την αιτία τους, άν δει ώς ιδέες που μπορούν νά κατευθύνουν το μέλλον του Έθνους, τουλάχιστον όμως ώς ’Ιδέες που την αγνότητα και την καθαρότητα τους δεν μπορεί νά αμφισβητήσουμε.
’Ανήκουν και αύτές στην μεγάλη προσπάθεια του ’Έθνους νά καθορίσει τη μοίρα του και νά βρη τον εαυτόν του.
Σας υπενθυμίζω πρώτα τους τόπους στους οποίους ό ’Ίων Δραγούμης υπηρέτησε ώς διπλωματικός. Ήταν το Μοναστήρι, οι Σέρρες, ό Πύργος και η Φιλιππούπολις της Βουλγαρίας, η ’Αλεξάνδρεια, η ’Αλεξανδρούπολις, η Κωνσταντινούπολις.
Σέ όλες αύτές τις πόλεις έγνώρισε ακμαιότατες Ελληνικές παροικίες και συνάντησε πλήθος από έξαίρετους 'Έλληνας, χωρικούς, έμπορους, διανοουμένους, κληρικούς.
’Ακόμη περισσότερους γνώρισε κατα τις μεγάλες περιοδείες του γύρω από τις πόλεις αύτές και όσο και άν δεν πήγε στην Τραπεζοΰντα και στη Σμύρνη, έγνώριζε ότι και εκεί και στην ένδοχώρα υπήρχε ισχυρότατος Ελληνισμός.
Η εικόνα του Ελληνισμού στις αρχές του εικοστού αιώνος ήταν μαγευτική.
Εκατομμύρια Ελληνες εξω από τα σύνορα του μικρού και φτωχού ελληνικού κρατιδίου ζούσαν και άκμάζανε: στη νότια Σερβία, στη Ρουμανία, στη Βουλγαρία, στη Μικρά ’Ασία, στις νότιες ακτές της Ρωσσίας.
Άν υπήρχε τρόπος όλοι αύτοι νά διατηρηθούνε στις εστίες τους και νά ένώσουνε όλοι μαζί τα χέρια, ό Ελληνισμός θα μπορούσε στο μέλλον νά δημιουργήση άλλη μια μεγάλη περίοδο στην ιστορία του.
Το δράμα αύτο είχε συγκινήσει και τους 'Έλληνες του δεκάτου ενάτου αιώνος.
Άλλά άκόμη τότε δεν γνώριζαν τί θέλανε.
Άλλοι είχαν έστραμμένη τη σκέψι τους στην αρχαία Αθήνα,
άλλοι ζητούσαν την ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας
και μόνο από τον ’Ιωάννη Κωλέττη και πέρα άρχισε να γίνεται λόγος
για τη Μεγάλη ’Ιδέα,
για την πολιτική ένωση όλων των υποδούλων Ελλήνων σέ ενα ενιαίο έλεύθερο κράτος.
Οι ελληνικές παροικίες εύρίσκονταν άνάμεσα σέ ξένους πληθυσμούς, σέ Σλάβους, σέ Ρουμάνους και σέ Τούρκους. πως θα μπορούσαν νά διωχτούν όλοι αύτοι οι πληθυσμοί, για νά δημιουργηθη το ελληνικό κράτος της Μεγάλης ’Ιδέας;
θα επιζητούσε η Ελλάς νά διώξη τους Ρουμάνους από τη χώρα τους, επειδη υπήρχαν έκεΐ μεγάλες Ελληνικές παροικίες;
Και τί θα γίνονταν οι Τούρκοι που ζούσαν στον Πόντο και στη Μικρά Άσία, σέ δικά τους χωριά και σέ δικές τους πολιτείες;
Ό μοναδικός τρόπος για νά πραγματοποιηθη η Μεγάλη Ιδέα ήταν ό πόλεμος.
Πόλεμος όμως με την Τουρκία μπορούσε νά έξασφαλίση ώρισμένες περιοχές κοντά στην Ελλάδα, άλλα τελικά θα ώδηγοϋσε στο ξερρίζωμα ενός μεγάλου άριθμοϋ Ελλήνων άπο τις εστίες τους.
Ηταν άκόμη και το πρόβλημα των Σλάβων, που περιμένανε την ευκαιρία νά βγούνε στη Μεσόγειο μέσα άπο την Ελλάδα.
Τη συμμαχία Ελλήνων με τους Βουλγάρους και τους Σέρβους κατα τόν πρώτο Βαλκανικό πόλεμο ό Ιων Δραγούμης την θεώρησε ώς καταστροφή, γιατί αποτέλεσμά της ήταν νά χαθοϋν σειρά άπο έξαιρετικές Ελληνικές πολιτείες, το Μοναστήρι, η Στρώμνιτσα, το Νευροκόπι, το Μελένικο και δλα τα Ελληνικά χωριά στη βόρεια αύτη ζώνη και επί πλέον νά θεωρηθη ώς τετελεσμένο γεγονός η καταστροφη των Ελληνικών κοινοτήτων της ’Ανατολικής Ρωμυλίας.
Τόν Δεκέμβριο του 1912, λάγο μετα άπο το τέλος του πρώτου Βαλκανικού πολέμου, ό ’Ίων Δραγούμης έδημοσίευσε στο περιοδικό Νουμάς με το ψευδώνυμο « Βρούτος» βιαιότατο άρθρο με τίτλο « Τιμή και ’Ανάθεμα» στο όποιον έπλεκε θερμότατο έγκώμιο για τα επιτεύγματα τοΰ ελληνικού στρατού και κατηγοροΰσε βαρύτατα την πολιτικη ηγεσία, που κράτησε εξω άπο τη συμμαχία τοΰ 1912 τη Ρουμανία και που άντί νά προωθήση τόν στρατο πρός βορράν, εστελνε άποσπάσματα νά καταλάβουν τα νησιά, ενώ άφηνε τους Βουλγάρους νά καταλάβουν Ελληνικές περιοχές στη Μακεδονία.
Ό δεύτερος Βαλκανικός πόλεμος έβελτίωσε κάπως την κατάσταση, άλλά και πάλι είχε αφήσει νά χαθοΰν άκμαϊες ελληνικές κοινότητες στις βόρειες περιοχές, με τους Βουλγάρους στα παράλια του Αιγαίου και της Θράκης.
Το πρόβλημα του Ελληνισμού, όπως το έβλεπε βαθμιαία ό Δραγούμης, ήταν νά διατηρηθοΰν οι πολυάριμθες Ελληνικές κοινότητες κυρίως στα Τουρκοκρατούμενα εδάφη και νά προστατευθη η Ελλάς πρός βορράν άλλά αύτο θα μπορούσε νά έπιτευχθη μόνο άν γινόταν συνεννόησις με την Τουρκία.
Το σχήμα της συνεννοήσεως αύτης ό ’Ίων Δραγούμης το διετύπωσε σέ μια πρωτότυπη θεωρία, που την άκολουθοΰσαν πολύ λίγοι άλλοι, μεταξύ των οποίων ήταν ενας λησμονημένος σήμερα Έλλην, άλλά που διεδραμάτισε σπουδαιότατο ρόλο στις ελληνικές εθνικές υποθέσεις, ό αξιωματικός ’Αθανάσιος Σουλιώτης-Νικολαΐδης.
Ώς πράκτωρ τοΰ Μακεδονικού ’Αγώνος στην Θεσσαλονίκη πρώτα και έπειτα στην Καβάλα, ό ’Αθανάσιος Σουλιώτης, με το ψευδώνυμο ’Αθανάσιος Νικολαίδης, εμφανιζόμενος ώς έμπορος ραπτομηχανών, είχε αναπτύξει εξαιρετικά πολύτιμη παρασκηνιακή δράση, τις λεπτομέρειες της όποίας περιέγραψε ό ίδιος στα ’Απομνημονεύματα του, που δημοσιεύθηκαν, κατα την έπιθυμία του, 25 χρόνια έπειτα άπο τόν θάνατο του.
Μαζί με τόν ’Αθανάσιο Σουλιώτη, τόν άλλοτε βουλευτη της Τουρκικής βουλής Γεώργιο Γ. Μπούσιο άπο την Κοζάνη, τόν πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως ’Ιωακείμ, τόν μητροπολίτη Τραπεζοΰντος Χρύσανθο και λιγοστους άλλους, ό ’Ίων Δραγούμης πίστευε ότι σύγκρουση Ελλάδος και Τουρκίας θα οδηγούσε σέ ’Εθνικιστικό συναγερμό στην Τουρκία με αποτέλεσμα, για μέν τον Ελληνισμό την καταστροφή του Ελληνισμού της Μικρας Άσίας, για δέ την Τουρκία την στέρησι της πολύτιμης βοήθειας που της παρείχε η παρουσία των Ελλήνων στα εδάφη της.
'Η θεωρία του Ίωνος Δραγούμη διατυπώθηκε μόνο σέ γενικές γραμμές. Ό ίδιος άλλωστε ήταν χαρακτήρας συναισθηματικός και δεν ένδιαφέρονταν για λεπτομέρειες. και αύτός και οι συνεργάται του ήταν όλοι συνεπαρμένοι από μιάν γενικη ιδέα την έπεξεργασία της όποίας στα επί μέρους θέματα άλλοι έπρεπε νά άναλάβουν.
Η βασικη σκέψις του ήταν οι λαοι της Νοτιοανατολικής Μεσογείου νά προστατευθούν από την αναμενόμενη προώθηση των Σλάβων, νά απαλλαγούμε από την άμεση η έμμεση κηδεμονία ξένων δυνάμεων και νά διατηρήσουν την ιδιομορφία τους μέσα σέ ατμόσφαιρα ειρήνης και συνεργασίας.
Για τον σκοπόν αύτόν θεωρούσε σκόπιμη την δημιουργία ένός συνασπισμού των ’Ανατολικών ’Εθνών της Μικρας ’Ασίας και της Χερσονήσου του Αίμου υπό τον τύπο ’Ανατολικής 'Ομοσπονδίας, συμπολιτείας η όμοσπόνδων κρατών, που θα ήταν ένα είδος άναβιώσεως της Βυζαντινής αυτοκρατορίας μέσα σέ σύγχρονα πλαίσια. το κράτος αυτο θα άρχιζε από την ’Αδριατικη θάλασσα, θα περιελάμβανε τις νότιες περιοχές της ’Αλβανίας, θα περνούσε από το Μοναστήρι έως το Μελένικο και τη Μεσημβρία και από την ’Ανατολικη Θράκη θα έφθανε έως τα βάθη της Συρίας με κυρίους φορείς δύο παράγοντες, "Ελληνες και Τούρκους και δευτερότερους συντελεστές ’Αλβανούς και ’Αρμενίους, με κέντρο την Κωνσταντινούπολη τα σύνορα του κράτους αύτοΰ δεν έπεζήτησε νά τα καθορίση κατα τρόπον οριστικό.
’Εκείνο που βασικά τον ένδιέφερε ήταν νά βρεθη ένας τρόπος νά διατηρηθη ό υπόδουλος Ελληνισμός στις πατρίδες του, Ελληνισμός που και ποσοτικά και ποιοτικά ήταν πολύ άνώτερος από τον Ελληνισμό του μικροϋ Ελληνικού κράτους.
’Ενώ οι Ελληνες του έλευθέρου κράτους, όταν δεν αντιμάχονταν ό ένας τον άλλον για ιδιοτελείς πολιτικές επιδιώξεις, ένδιαφέρονταν για την απόλαυση άνέσεων, οι υπόδουλοι "Ελληνες άγωνίζονταν μέσα σέ ξένο περιβάλλον νά διατηρήσουν τις θρησκευτικές και ήθικές παραδόσεις των.
Αυτός ό 'Ελληνισμός έπρεπε νά διατηρηθη εκεί που έμενε και αύτός νά βοηθηθη για νά άναπτυχθή. το κράτος, που σχεδίαζε ό ’Ίων Δραγούμης, το ονόμαζε «Κράτος Άνατολικόν».
Οι Ελληνες θα ήσαν συγκυρίαρχοι μαζί με τους Τούρκους καί, ώς ισότιμοι πολίτες, θα είχαν το δικαίωμα νά έκλεγοΰν βουλευταί, νά καταλάβουν άνώτατα στρατιωτικά και πολιτικά άξιώματα, διατηρώντας ταυτόχρονα δλες τις παραδόσεις τους.
Με την ευφυΐα του, τη δραστηριότητα του και τη δημιουργικη φαντασία του ό Ελληνισμός στο άπώτερο μέλλον θα κυριαρχούσε.
Η Μικρά ’Ασία και η Μέση Άνατολη ήταν πάντοτε δυο μεγάλες κοιτίδες Ελληνικού πολιτισμού. η καθ’ ήμάς ’Ανατολη ήταν το μέλλον του ’Έθνους.
Οοι 'Έλληνες στη Μικρά ’Ασία και στη Μέση ’Ανατολη ούτε έπήλυδες, ούτε μειονότης ήταν.
Ολοι μαζύ άποτελοΰσαν Εθνος ενιαίο, που αν δεν μπορούσε νά άποκτήση ανεξαρτησία, τουλάχιστον επρεπε νά έχει ισοτιμία.
Το μικρό έλεύθερο Ελληνικό κράτος ό Ίων Δραγούμης το έβλεπε ώς οδηγό και διδάσκαλο του ’Ανατολικοϋ κράτους, με την προϋπόθεσι ομως ότι η παιδεία του, η πολιτικη του, η εσωτερικη όργάνωσίς του και ό πολιτισμός του θα ξαναγύριζαν στις ρίζες τους, άπο όπου τους είχανε άπομακρύνει οι Βαυαροι του ’Όθωνος, η μίμησις και η αντιγραφη των ξένων προτύπων και η πνευματικη άδράνεια.
Το δραμα του Νεοελληνικού πολιτισμού το περιέγραψε σέ όλα τα βιβλία του ό ’Ίων Δραγούμης.
Ήθελε, πρώτα-πρώτα, το έθνος νά ξεφύγη από τον λογιωτατισμό του δεκάτου ενάτου αιώνος, με όλα τα επακόλουθα του, την καθαρεύουσα, τις μεγάλες κούφιες λέξεις, τον ναρκισσισμό — όλα όσα είχαν οδηγήσει στον πόλεμο του 1897.
’Ήθελε ο νεοελληνικός πολιτισμός νά βασισθη στη γλώσσα, στα έθιμα, στους τρόπους ζωής του απλού Ελληνικού λαού, του χωρικού και του νησιώτη και από εκεί όρμώμενος νά δημιουργηθη ώς αύθυπόστατος παράγων άνάμεσα στην ’Ανατολη και στη Δύσι.
Η νεοελληνικη μουσικη θα ήταν σύνθεσις της λαϊκής και της έκκλησιαστικής μουσικής.
Η άρχιτεκτονικη θα άξιοποιοϋσε τα τεχνικά επιτεύγματα της αρχιτεκτονικής στα χωριά.
Η διακοσμητικη θα ανέβαζε σέ υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο την λαϊκη διακοσμητική.
Οι χοροί, η κοινωνικη και η πνευματικη ζωη θα είχαν όλα Ελληνικό χαρακτήρα —άκριβέστερα άκόμη νεοελληνικό χαρακτήρα.
Και πάνω από όλα, ό νεοελληνικός πολιτισμός θα διατηρούσε και θα έμεγάλωνε τις δυο σπουδαιότερες Ελληνικές παραδόσεις —την ’Ορθοδοξία και τον κοινοτισμό.
Ό Ελληνισμός στα χρόνια της Τουρκοκρατίας όχι μόνο έπέζησε ό ίδιος, αλλά διετήρησε και τις άλλες υπόδουλες εθνότητες των Βαλκανίων χάρις στην ’Ορθοδοξία.
'Ο δεσπότης που εστελνε το Πατριαρχείο στις 'Ελληνικές κοινότητες της Μικρας ’Ασίας, στη Βλαχία και στη Μολδαβία, στην Βουλγαρία και στην ’Αλβανία, ήταν για τους υποδούλους ό δικαστής, ό δάσκαλος, ό νομοθέτης, ό προστάτης και ό σωτήρας τους.
’Από τον δεσπότη και από τον παπά άρχιζε και έτελείωνε η ζωη του υποδούλου. με το παράδειγμα του Εσταυρωμένου η ορθόδοξη εκκλησία τους έδίδασκε νά υπομένουν τη σταύρωσι και νά πιστεύουν στην άνάστασι, τους έδίδασκε για την ίδια την καθημερινή ζωη τους, νά έχουν υπομονή, πίστι και ελπίδα.
Στο νέο ’Ανατολικό κράτος το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα ήταν και πάλι η μεγάλη εστία πολιτιστικής δημιουργίας.
Παράλληλα με την ’Ορθοδοξία, δεύτερη μεγάλη παράδοσις τού Ελληνισμού που έπρεπε νά άξιοποιηθη ήταν ο θεσμός των κοινοτήτων.
Το θέμα αύτο ήταν από τα πιο άγαπημένα του ’Ίωνος Δραγούμη και για την έρμηνεία του έχει γράψει ώραιότατες σελίδες.
"Οπως και για την ’Ορθοδοξία, έτσι και για τον κοινοτισμό στο βάθος της σκέψεώς του ήταν η εικόνα του υποδούλου Ελληνισμού, που έπέζησε γιατί είχε διατηρήσει τις παμπάλαιες κοινοτικές παραδόσεις του.
Την όργάνωσι ένός κράτους που φροντίζει για όλες τις άνάγκες των πολιτων την θεωρούσε ολέθρια, γιατί το άποτέλεσμα θα ήταν ό πολίτης νά πάψη νά ένδιαφέρεται για τα κοινά και νά τα περιμένη όλα από το κράτος.
Την άμεσο, την ένεργό συμμετοχη των πολιτων σέ όλα τα ζητήματα της κοινωνίας τους τη θεωροΰσε θεμελιώδες πολιτιστικό στοιχείο.
Από την σκέψιν αύτη ξεκινώντας ήλθε σέ οξεία διάσταση με τον πρώτον εισαγωγέα σοσιαλιστικών ιδεών στην Ελλάδα, τον Γεώργιο Σκληρό, με τον όποιον κατα τα άλλα συμμερίζονταν τα ΐδια ιδανικά για την άναγέννησι του ’Έθνους.
Το «Άνατολικον Κράτος» έμεινε άπλώς μια θεωρία, γιατί την ΐδιαν έποχη που ό Δραγούμης μιλοΰσε για ένιαΐο ύπερεθνικό κράτος με κύρια συστατικά στοιχεία 'Έλληνες και Τούρκους, μέσα από τους κόλπους των Νεοτούρκων άρχισε νά προβάλλεται η ιδέα ένός ένιαίου έθνικοΰ κράτους των Τούρκων χωρίς μειονότητες και πολύ περισσότερο χωρίς ισότιμες άλλες εθνότητες.
Και με τον ’ίδιο παλμό, με τον οποϊον ό ’Ίων Δραγούμης έγραφε για τον Ελληνισμό, την ίδιαν έποχή, ενας Τούρκος διανοούμενος,ο Ζιγια Γκελάλπ έγραφε για τον Τουρκισμό και γινόταν ό ιδεολογικός θεμελιωτης της Τουρκίας του Κεμάλ.
Η όμοιότης των ιδεών του Ίωνος Δραγούμη με τις ιδέες του Ζιγια Γκελάλπ καθώς έγραφε καθένας για το ’Έθνος του, είναι χαρακτηριστική.
Οπως ό Ελλην διανοούμενος έγραφε για τη λαϊκη γλώσσα, για τις λαϊκές παραδόσεις και τα λαϊκά έθιμα του Ελληνισμού, έτσι και ό Ζιγια Γκελάλπ έγραφε για τη λαϊκή γλώσσα, τις λαϊκές παραδόσεις και τα λαϊκά έθιμα του Τουρκισμοΰ.
Το ρεύμα των καιρών οδηγούσε σέ άγριον εθνικισμό που καμμια δύναμις δεν θα μπορούσε νά τον άνακόψη.
Ό ’Ίων Δραγούμης δεν είχε παραισθήσεις γι’ αύτό. ’Εκείνο όμως που τον φόβιζε προπάντων, ήταν η άδυναμία του Ελλαδικού κράτους νά ύψωθη πάνω από τους καιρούς γιατί περισσότερο από τους διανοουμένους και τους στρατιωτικούς της Τουρκίας, για την έξαψη του τουρκικού εθνικισμού υπεύθυνοι ήσαν οι Ελληνες πολιτικοι με μια σειρά από οδυνηρά σφάλματα, που άρχιζαν από τους Βαλκανικούς πολέμους και έφθαναν εως την απόβαση στην Σμύρνη.
Η συνεργασία με την Τουρκία έμεινε ένα ωραίο δραμα. Το ίδιο ωραίο δραμα ήταν και οι ιδέες για τον κοινοτισμό, γιατί η κρατικη έξουσία, όπως είχε διαμορφωθη από την έποχη του ’Όθωνος, ήταν πιά αμετάβλητη πραγματικότης.
Άλλες χώρες εύτύχησαν οργανικά και άνετα νά συνδυάσουν και τον θεσμό των κοινοτήτων και την κρατικη έξουσία.
Στην Ελλάδα αμέσως με την απελευθέρωση της το κράτος ανέλαβε νά συντονίση και νά λύση όλα τα προβλήματα των κοινωνικών ομάδων.
Γενικώτερα άλλωστε, ο ’Ίων Δραγούμης έβλεπε με πικρία πόσο δύσκολα μπορούσε ό νεοελληνισμός νά άναδιοργανωθη μέσα από τις δικές του τις άποκλειστικές νεοελληνικές παραδόσεις. Τα πολιτιστικά σύνορα του νεοελληνισμού ήταν άνοιχτα σέ όλους τους άνεμους και άντί νά δημιουργηθη ενας αυτόνομος νεοελληνικός πολιτισμός με δικη του φυσιογνωμία, αυτο που βαθμιαία δημιουργούσαν οι 'Έλληνες ήταν ενας μακρινός απόηχος του Ευρωπαϊκού πολιτισμού.
'Έκλεισαν πενήντα χρόνια άπο τότε που ό ’Ίων Δραγούμης πέρασε στην άλλη όχθη της ζωής.
Τόν θάνατο τόν περίμενε και δεν τόν φοβόταν.
Κράτησε με συνέπεια τις ιδέες του και έπεσε ώς καλός αγωνιστης για τα ιδανικά στα όποια είχε αφιερώσει την ψυχη του.
’Από μιάν άποψι άλλωστε ό θάνατος ήλθε σέ κατάλληλη ώρα και τόν προφύλαξε από τα φοβερά γεγονότα που έγιναν δυο χρόνια αργότερα.
Ο Ελληνισμός της ’Ανατολικής Ρωμυλίας είχε ήδη χαθη άπο το 1906. Λίγο αργότερα, με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1913 ειχε χαθη και ό Ελληνισμός από το Μοναστήρι έως το Μελένικο.
Το 1922, δυο χρόνια έπειτα από τόν θάνατο του, χάθηκε και ό Ελληνισμός της Μικράς ’Ασίας.
’Αργότερα, χάθηκε και ό Ελληνισμός της Ρωσσίας και της Ρουμανίας. και τώρα και στο μέλλον τα ’Έθνος θα άναρωτιέται πάντοτε τί έγινε και χάθηκε ό Ελληνισμός της Μικράς ’Ασίας.
Τί έγιναν και τα σύνορα του ’Έθνους συρρικνώθηκαν ώστε ό Ελληνισμός νά βρίσκεται τώρα πιασμένος με τα νύχια του στην άκρια αύτη της Χερσονήσου τοΰ Αίμου.
Και πολλές φορές θα συζητηθη στο μέλλον το πως θα είχαν έξελιχθη οι ’Εθνικές ύποθέσεις άν ό Δραγούμης ζούσε έως τόν Νοέμβριο του 1920 και άνελάμβανε ό ίδιος πια νά χειρισθη τη μοίρα του ’Έθνους, η τουλάχιστον άν είχε άκουστη έγκαίρως η φωνη του, φωνη Κασσάνδρας που προέβλεπε από χρόνια τα τραγικά γεγονότα που ολοκληρώθηκαν το 1922.
Τα γεγονότα όμως δεν άλλάζουνε με τις συζητήσεις.
Αύτο που φοβόταν ό ’Ίων Δραγούμης, η καταστροφή του Ελληνισμού της Μικράς ’Ασίας,
έγινε και έστοίχισε βαρύτατα.
Το ’Έθνος μας άλλωστε είχε συνηθίσει μέσα από τη συμφορά νά άναδημιουργήται και νά μετατρέπη την άποτυχία σέ επιτυχία.
Οσοι έπέζησαν από την καταστροφη και συγκεντρώθηκαν μέσα στα όρια του Ελληνικού κράτους, προσέφεραν την δραστηριότητα, την εύφυία τους και την προαιώνια πείρα τους για νά φτάση η Ελλάς στην δόξα του 1940 και στη σημερινη άνθιση της.
Και μαζί μ’ αύτο τα Ελληνικά εδάφη ξεκαθάρισαν από τα ξένα στοιχεία, όσα είχαν είσδύσει κατα την έποχη της δουλείας. οι πολιτικές και οι κοινωνικές ιδέες του Ίωνος Δραγούμη φαίνονται ώς άπλως ενα ώραΐο δραμα.
Αλλά στη μεταβατικη περίοδο που περνούσε η Ελλάς από το 1897 και πέρα, ό ’Ίων Δραγούμης ήταν ένας από τους λίγους διαλεχτους που είχε σκεφθη όχι απλώς για την τύχη του Ελληνικού κράτους, άλλά βαθύτερα για τη μοίρα του Ελληνισμού.
Και με τις πολιτικές ιδέες του εκείνο που ζητούσε ήταν για μια άκόμη φορά νά άνάψη το Ελληνικό φως, μέσα από τη γωνιά αύτη της Μεσογείου νά άστράψη στους γύρω λαούς.
Εκείνος που θα ζητήση νά μελετήση τόν νεοελληνικό πολιτικό στοχασμό κατα την πρώτη εικοσαετία του αιώνος μας, άνάμεσα στους ελάχιστους 'Έλληνες αυτης της περιόδου θα προσέξη ιδιαιτέρως τον ’Ίωνα Δραγούμη.
’Αλλά άν οι πολιτικές και οι κοινωνικές ιδέες του έχουν ξεπεραστεί από τα γεγονότα, η πνευματική κληρονομιά που μας εχει αφήσει είναι μεγάλο αγαθό.
Το συγγραφικό ύφος του είναι από τα ωραιότερα στη γλώσσα μας.
Η βαθειά εσωτερική αύτοανάλυσις είναι και αυτή υποδειγματική.
Θα μπορούσε κανείς νά παραμερίσει τις συγκεκριμένες ιδέες του και να τον ίδη μόνο ώς πνευματικόν άνθρωπο, που σκέπτεται τη μοίρα του και άδιάκοπα φιλοσοφεί για τη ζωη και τον θάνατο του.
Αλλά πάνω από όλα η άγάπη του για τον Νεοελληνικό πολιτισμό είναι και θα είναι πάντα διδαχη για το ’Έθνος.
Λίγοι άλλοι Νεοέλληνες διανοούμενοι και μάλιστα με την ευρεία ευρωπαϊκή μόρφωση που είχε ό ’Ίων Δραγούμης, προέβαλαν με τόση άγάπη και τόση κατανόησι τον Νεοελληνικό πολιτισμό, με όση τον προέβαλε εκείνος.
Έζησε σέ μια δύσκολη για το ’Έθνος έποχή, δύσκολη, γιατί άνεμοι από δεξιά και από αριστερά ξέσπασαν στα βράχια και στις θάλασσες του Εθνους και ζητούσαν νά το διαλύσουν.
'Ο Ίων Δραγούμης έδειξε έναν δρόμο σωτηρίας. Στα επί μέρους θέματα, σέ θέματα πολιτικά και κοινωνικά, οι άνεμοι παρασύρανε και τον ίδιον και τα θέματα του "Εθνους.
Άλλά στο ενα, στο κύριο θέμα, στην άνάγκη νά διατηρηθη ό νεοελληνικός πολιτισμός και μέσα από τις ρίζες του νά άνδρωθη και νά καρπίση, ό ’Ίων Δραγούμης ήταν και θα είναι ενας από τους μεγάλους διδασκάλους του ’Έθνους μας.
Διάλεξις στην 'Ιστορικη και ’Εθνολογικη Εταιρεία της 'Ελλάδος στις 19 Ίανουαρίου 1971.
Την ίδια ομιλία έπανέλαβε στην 'Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών το Φεβρουάριο του 1971, ένα μήνα πριν από το θάνατο του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου