Μακεδονικός Αγώνας: Ο Ναουσαίος Μακεδονομάχος-Οδηγός ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΠΑΛΛΙΟΣ

του ΓΙΑΝΝΗ Γ. ΜΩΡΑΛΙΔΗ

Ή σπουδή πού ακολουθεί δεν εχει άξιώσεις ιστορικού σημειώματος είναι μια απλή πληροφόρηση, και άποσκοπεΐ στο νά διασώσει άπό τή λήθη ορισμένα στοιχεία, πού δεν έχουν βέβαια άπό μόνα τους ιδιαίτερη βαρύτητα, αλλά πού θά μπορούσαν ϊσως, σέ συσχετισμό καί κάτω άπό μιάν ευρύτερη θεώρηση των πραγμάτων, νά άποκτήσουν ενδεχομένως κάποιαν ουσιαστικότερη σημασία, καί νά άξιοποιηθούν ετσι σύμμετρα άπό τούς ειδικούς ερευνητές.

Τά στοιχεία αυτά άναφέρονται κυρίως στό πραγματικό επώνυμο του γνωστού ώς Σταύρου Μπάλ(λ)ια ή Μπάλλιου, Ναουσαίου μακεδονομάχου- όδηγού, καί στό συγγενικό εξ αίματος δεσμό του με τον επίσκοπο Κίτρους Θεόκλητο Β' , καθώς καί στήν καταγωγή τού τελευταίου άπό τήν πόλη τής Νάουσας.

Οί σχετικές μέ τά στοιχεία αύτά πληροφορίες είναι καθ’ όλα άξιόπιστες καί προέρχονται άπό γραπτές πηγές καί εμμεσες προφορικές μαρτυρίες:

α) τού Ναουσαίου κτηματία καί μόνιμου δημογέροντα επί τουρκοκρατίας Γεωργίου Γιαννόπουλου ή Γκούγκουρα  τού Χριστοδούλου  καί τής ’Ελισάβετ (1863;—1957),

β) τής συζύγου του Θεοφανής, θυγατέρας του Άδάμου Στέφου καί τής ’Αναστασίας, τό γένος Παπανάννου ή Παπαϊωάννου (1874- 1956), καί

γ) των τεσσάρων παιδιών τους ’Ολυμπιάδας Σιώπη, ’Ιωάννη, Σταύρου καί Εύρυδίκης ’Αγγέλου.

Ειδικότερα γραπτές πηγές, πού χρησιμοποιούνται εδώ, είναι δυο πρόχειρα σημειώματα του ’Ιωάννη Γιαννόπουλου του Γεωργίου (συνταξιούχου δασκάλου, πού πέθανε τό 1972), καθώς καί ενα άντίγραφο έπιστολής τής μητέρας του Θεοφανής, πού φαίνεται ότι εστειλε στό θείο της επίσκοπο Θεόκλητο Παπαϊωάννου (μικρότερο άδελφό τής μητέρας της ’Αναστασίας).

Τό πρώτο σημείωμα είναι καταχωρισμένο στό κάτω περιθώριο τής σελ.515 σ’ ενα αντίτυπο του βιβλίου τής Π. Σ. Δ έ λτ α, Στά Μυστικά τοΰ Βάλτου (7η εκδ. 1968 τής «Εστίας»), και γράφει σε τρεις σειρές:


Σταύρος Άδάμου Στέψου ή Μπάλιας. Άπό τη Νιάουστα' υπηρέτησε ώς οδηγός των Σωμάτων μέχρι, το 1908 ότε φυλακίστηκε στην Βέροια από τούς Τούρκους. Γιάννης Γ. Γιαννόπουλος.

Το δεύτερο άποτελεΐται από δυο φύλλα τετραδίου (τρεις σελίδες), είναι πολύ πρόχειρα και άκατάστατα γραμμένο, καί βρέθηκε καταχωνιασμένο στο τέλος του ίδιου βιβλίου τής Π. Δέλτα. Επιγράφεται «Φως στό σκοτάδι», κι αυτός ό τίτλος φαίνεται νά δείχνει πώς ό συντάχης τοΰ σημειώματος, ώς τήν ώρα πού διάβασε—τά Χρισιούγεννα ϊσως του 1969—τό βιβλίο «Στά Μυστικά του Βάλτου», δε γνώριζε νά υπάρχει καμιά έντυπη μνεία γιά τό θείο του Μπάλ(λ)ια.

Μεταφέρεται κι αύτό, δπως είναι, μέ κάποια σχόλια μονάχα καί ύπομνήματα στά σημεία έκείνα, οπου κρίνεται άναγκαίο, γιά τήν καλύτερη κατανόηση του κειμένου:

Φως στό σκοτάδι!

Βιογραψικό σημείωμα τοΰ Σταύρου Άδάμου Στέψου ή Μπάλλια.

Νιαουστιανός στην καταγωγή του, υπηρέτησε ώς οδηγός των άνταρτι,κών Σωμάτων τον Μακεδονικό αγώνα από τό 1903 εως τό 1908 πιστά άφωσιωμένος στά ιδανικά της σκλαβωμένης υπό τον τούρκικο ζυγό πατρίδος του, της Νιάουστας.

41 Πηνελόπη [Π] Δέλτα, στό βιβλίο της "Στά Μυστικά του Βάλτου" στις σελίδες 515, 516, 522, 524 και 525 άναφέρεται στην δράσι τον αειμνήστου θειον μου. [Μά] άλλα λόγω πλημελών πληροφοριών της κάπως αδικεί τον φλογερό αγωνιστή Σταύρο Άδάμου Στέφου ή Μπάλια, διότι:

Ό αείμνηστος Καπετάν Άγρας, όταν θέλησε ν’ άνταποδώση τήν επίσκεψή του στους Βουλγάρους Κομιτατζήδες υπό τον Ζλατάν άπετάνθη νά τον συνοδεύση και ο Σταύρος Άδάμου Στέφος άλλα ο θείος μου—σαν καλός ψυγολόγος και βαθύς γνώστης τής δολιότητος των Βουλγάρων—τον άπέτρεψε και ζήτησε από τον Κ. ’Άγρα νά παραιτηθή αυτής τής άσκοπης επίσκεψής τον.
Τελικά ο ’Άγρας έπέμεινε στήν πραγματοποίησι τής έπισκέψεώς του αυτής. Πήρε ώς οδηγούς τον τον Ζαφείρη Λόγγο (άργότερα σνμπέθερον του θείου μου  και τον Άντώνη Μίγγα. Αυτοί μόνον συνώδενσαν τον Καπετάν Άγρα στήν επίσκεψή του.

’Επειδή δε ό Ζλατάν έχρημάτισε υπάλληλος του Ζαφείρη Λόγγου, άπό αισθήματα συμπαθείας πρός αυτόν, τον Ζ. Λόγγο και Λ. Μίγγα τούς αφισε ελεύθερους και κράτησε ώς αιχμάλωτό του μόνο τον καπετάν ’Άγρα.
Και ό μέν Ζ. Λόγγος έπέστρεψε αμέσως,
ό δε Ά. Μίγγας προτίμησε νά άκολουθήση μέχρι θανάτου τον αείμνηστο αρχηγό τον.

Ο αείμνηστος θειος μου υπήρξε ο φόβος των Τούρκων στην Νιάουστα.

Στήν Μάχη τής Χοντροσύγκλας την υπό τον καπετάν Άκριτα προδομένοι κυκλώθηκαν από πολυάριθμο τουρκικό Στρατό. Στήν πολύωρη μάχη σκοτώθηκαν 13 δικοί μας .
Ο αείμνηστος θειος μου για μια στιγμή αντιλαμβάνεται ότι πέφτει το κεμέρι μέ 8 οκάδες χρυσές τούρκικες λίρες από τον Καπετάν Άκριτα .

Μέ πραγματικό κίνδυνο τής ζωής τον, τό περισυλλέγει και άφού κόπασε ο Σάλλος τής Μάχης, άθικτο τό παραδίδει στον Αρχηγό τοΥ, ο όποιος εις ανταμοιβή τον έδωσε 1 λίρα και τον είπε: Σταυρή, δεν επρεπε νά ριψοκινδυνέψης για τα χρήματα, παρά επρεπε νά φυλάξης καλλίτερα τήν ζωή σου.

Οι άμίληκτοι άγώνες του εναντίον των Τούρκων κυρίως τον έφερναν διαρκώς αντιμέτωπο τους. Τό 1907 τον σννέλαβαν, τον μετήγαγαν δεμένον στήν Βέροια, τον δίκασαν και εξέτισε ποινή φυλακίσεως 1 έτους στις υγρές και σκοτεινές φυλακές της Βέροιας. ’Έτσι φυσικό ήταν ν’ άρρωστήση βαρέως και διετάχθη ή άποφυλάκισίς του ώς έτοιμοθανάτου, και τον μετέφεραν οι οικείοι του στο σπίτι του όπου σε 3 μήνες πεθαίνει .

Έτάφη δημοσία δαπάνη μέ χρηματοδότησι του Ελληνικού Προξενείου θεσμικής μέ κηδεία πρώτης τάξεως καί μέ πάνδημο συμμετοχή των Έλλήνοιν Νιάουστας.

"Αφισε τήν σύζυγό τον Ευανθουλα καί τήν κόρη τον ’Αρετή ηλικίας 1 έτους.

’Αργότερα ήλθε ό πρώην άντιστράτηγος Μαζαράκης Κ. Αίνιάν καί ζήτησε τήν Αρετή νά τήν είσαγάγη στό ’Αρσάκειο Διδασκαλείο για να βγη Δασκάλα ώς ανταμοιβή για τούς κόπους καί θυσίες του πατρός της , άλλά ή θεία μου Ευανθουλα δεν τήν εδωσε, διότι ήταν πολύ όμορφη καί δυσκολεύονταν νά τήν άποχωρισθή.

Τέλος, άπό τό αντίγραφο τής επιστολής τής Θεοφανής Στέφου-Γιαννοπούλου μεταφέρεται τό τελευταίο καί πιο ουσιώδες τμήμα (στίχ. 22-36) (βλ. καί είκ. 1).

Σεβαστέ μοι γέροντα!

Ό προσφιλής μοι αδελφός Σταύρος ήλθε τεθλιμμένος έκειθεν , επειδή πάλιν σάς εΐχον καταλάβει αί όδύναι τοϋ πάθονς σας ‘ ή εϊδησις αϋτη έλύπισε τάς καρδίας απάντων ημών και δεόμεθα απαντες τω ύψίστω, ουχι εκ των χειλέων, άλλ’ εξ όλης ψυχής και καρδίας, δπως σάς άπαλάξη όσον τάχιστα άπό τοιοντον πάθος, αϊτινες εύχαί μας, εάν είσηκούοντο μέχρι τοϋδε, ουδέποτε ήθελες ασθενήσει, οϋτε ήθελες δοκιμάσει τοιούτους πόνους. Έρευνώντες λοιπόν καί δεικνύοντες τούς τοιούτους πόνους σου μάς έδωσαν καί εν ίατρικόν, τό όποιον είναι τό εξής' νά πάρητε βονιά καί νά τήν θερμαίνεται είς τό τιγάνι και άφ ού θερμανθή καλά νά εϊνε ώσάν τιγανισμένη, και επειτα νά τήν σβυσητε μέ ρακή άΟ γράδων.

Ταντα σάς γράφει ή δεόμενη νυχθημερόν υπέρ τής μακροημέρου υγείας σας, και ευγνωμονούσα διά βίου ταπεινή σας ανεψιά.
Φανοϋλα Άδ. Στέφου
Έν Ναούση τή 25η Μαρτίου 1898.


Διασταυρώνοντας, λοιπόν, γραπτές πηγές καί εμμεσες προφορικές μαρτυρίες εχομε άβίαστα τά παρακάτω συνοπτικά στοιχεία:

Α'. Ό άπό Ίερισσοϋ καί 'Αγίου Όρους (1877-1879), Πολυανής (1879- 1885) καί Πέτρας (1885-1896) , επίσκοπος Κίτρους (1896-1904)  Θεόκλητος ό Β':
1) Ηταν ό 14ος στή σειρά ιερωμένος σε μιά ολόκληρη συνέχεια άπό γενιές παπάδων καί τό επώνυμό του (Παπανάννου ή Παπαϊωάννου) προήλθε άπό τόν πατέρα του ’Ιωάννη, ιερέα (Παπα-Νάννο), πού ύπηρέτησε σέ χωριά των Βοδενών, δπου καί είχε σημαντική εθνική δράση.
Μιά φορά μάλιστα—χειμώνα καιρό, δπως λέγεται—κινδύνεψε νά δολοφονηθεί άπό Τούρκους καί Βουλγάρους πού συνωμοτούσαν έναντίον του- άλλά εϊχε είδοποιηθεΐ έγκαιρα άπό μιά Τουρκάλα, πού θυμόταν τις πολλές άγαθοεργίες τού Παπα-Νάννου, κι ετσι ελαβε τά μέτρα του καί σώθηκε κι αυτός καί ή οίκογένειά του.

2) Είχε δυο άδελφές, τήν πρωτότοκη ’Αναστασία, σύζυγο τοϋ Ναουσαίου Άδάμου Στέφου, καί μιά άλλη μικρότερη, τήν Ελένη, πού παντρεύτηκε εναν Έδεσσαΐο σιδηροδρομικό, Καλτσιάντση στό επίθετο, κι άπόκτησε μαζί του δυό γιούς (τό Βάντση καί τό Χριστόφορο).

3) Γεννήθηκε βέβαια στήν Πρεμπόδιστα (Σωσάνδρα) τής Καρατζόβας (Άλμωπίας) , άλλ’ αύτό είναι τυχαίο καί συμπτωματικό, καί όφείλεται στή φύση τής εργασίας τοΰ πατέρα του, πού ώς ίερέας μετακινιόταν κατά καιρούς κι άνάλογα μέ τις παρουσιαζόμενες άνάγκες σέ διαφορετικές θέσεις γιατί οί ρίζες του ήταν άπό τή Νάουσα.

Ή οικογένεια τοΰ Παπα-Νάννου καταγόταν πράγματι άπό τή Νάουσα, καί όρθότατα έπομένως σημειώνεται άπό τούς ειδικούς ερευνητές  ώς τόπος καταγωγής τοΰ Θεοκλήτου Παπαϊωάννου ή πόλη τής Νάουσας κι αύτό φαίνεται νά δείχνει καί τό γεγονός ότι, μετά άπό τά κοινά γράμματα, πού διδάχτηκε άπό τόν πατέρα του στήν Πρεμπόδιστα—σύμφωνα μέ τά λεγόμενά του— , συνέχισε τις σπουδές του στή Νάουσα καί στή Βέροια, καί όχι στήν Έδεσσα, όπως θά ήταν πιο φυσικό, άν βέβαια ή καταγωγή του δενόταν μέ τήν πόλη αύτή.

"Ομως παράλληλα πρέπει νά προστεθεί δτι τά τελευταία χρόνια τής ζωής του (1904-1907) προτίμησε νά τά ζήσει στήν ’Έδεσσα, κοντά στή μικρότερη άδελφή του, τήν Ελένη Καλτσιάντση, γιατί τό κοινωνικοπολιτικό κλίμα τής Νάουσας δεν πρέπει νά τοϋ ήταν ιδιαίτερα συμπαθές μιά κατάσταση μάλιστα, πού είχε σοβαρά έπιδεινωθεΐ στή συνέχεια άπό τήν ένταση στις σχέσεις άνάμεσα στις δυό άδελφές του ’Αναστασία καί Ελένη, γιά λόγους ίσως κληρονομικούς .

Β'. Ό γνωστός ώς Σταΰρος Μπάλ(λ)ιας  ή Μπάλλιος , μακεδονομάχος- οδηγός άπό τή Νάουσα:

1) ’Ονομαζόταν στήν πραγματικότητα Σταύρος Στέφου καί ήταν δευτερότοκος γιος τοϋ Άδάμου καί τής ’Αναστασίας, τό γένος Παπα-Νάννου ή Παπαϊωάννου, καί ανεψιός τοΰ επισκόπου Κίτρους Θεοκλήτου τοΰ Β'.

2) Τό παρωνύμιο Μπάλ(λ)ιας ή Μπάλλιος τό πήρε κανονικά άπό τόν πρωτότοκο άδελφό του Γεώργιο , πού εΐχε μιά τούφα ασπρα μαλλιά πάνω άπό τό μέτωπό του .

3) Ηταν ενα «άφοβο παλικάρι, πού μέ ζέση δούλευε έτοιμος πάντα γιά κάθε επικίνδυνη άποστολή» , καί δέ δίσταζε νά κυκλοφορεί πάντοτε, άκόμη και τήν ήμέρα, στήν πόλη τής Νάουσας μέ τό όπλο ριγμένο στον ώμο του μέσα σέ τσουβάλι.

Εΐχε δημιουργήσει πολλούς έχθρούς, καί μέ τήν πρώτη ευκαιρία—στά πλαίσια τής προσπάθειας των Τούρκων νά επιβάλουν τήν τάξη—τόν συνέλαβαν στά τέλη τοΰ 1907 καί τόν βασάνισαν αγρια στις φυλακές τής Βέροιας- καί γιά νά μήν τελειώσει στά χέρια τους άπό τά σκληρά βασανιστήρια πού εΐχε ύποστεΐ, τόν αφησαν νά τόν πάρουν οί δικοί του στή Νάουσα, όπου καί πέθανε σέ ήλικία 36 ετών (1872-1908).

4) Υπήρχε στό Υπουργείο των Στρατιωτικών, ώς τό 1940 καί πριν άπό τή Γερμανική κατοχή, άρχειοθετημένη φωτογραφία του μέ σχετική μέριμνα τοΰ Καπετάν ’Ακρίτα (άντιστρατήγου Κ. I. Μαζαράκη-Αινιάνος, άργότερα).

Μέ τήν εύκαιρία σημειώνεται ότι ή φερόμενη ώς φωτογραφία τοϋ Σταύρου Μπάλλιου στό «Σπίτι του Μακεδονομάχου» (=Μητροπολιτικό Μέγαρο τής Νάουσας) είναι πλαστή, καί δέν είκονίζει τόν τιμώμενο αγωνιστή, άλλά κάποιον—πολύ νεότερο καί σύγχρονο Ναουσαΐο—υποτιθέμενο σωσία του.

5) Φαίνεται πώς είναι ενα καί τό ίδιο πρόσωπο μέ τό Σταΰρο τόν οδηγό, πού μνημονεύεται άπό τήν Π. Δέλτα στό βιβλίο της «Στά Μυστικά τοΰ Βάλτου»,—άφοΰ μάλιστα είναι βεβαιωμένο δτι «τό εργο αύτό εΐναι ενα αυστηρό ιστορικό ντοκουμέντο» .
Βέροια