Ο Μακεδονικός Αγώνας και οι Φιλεκπαιδευτικοί Σύλλογοι το 1906 στη Δράμα

Του Ευάγγελου Γ. Καρσανίδη

Εφ. Πρωινός Τύπος Δράμας

11.10.2012

Οι φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι και αδελφότητες των πόλεων και κωμοπόλεων της Μακεδονίας, με την οικονομική ενίσχυση των σχολείων και την αποστολή δασκάλων σε διάφορα μέρη, συνετέλεσαν πολύ στη διάδοση της εκπαίδευσης και στην ενίσχυση του εθνικού φρονήματος των κατοίκων. 

Έτσι ενισχύθηκε ηθικά, εξοπλίστηκε πνευματικά και διαμορφώθηκε εθνικά ο Ελληνισμός της Δράμας και της Μακεδονίας γενικότερα και οι κάτοικοί τους έγιναν ικανοί να αντισταθούν πρωτίστως στον προσηλυτισμό της βουλγαρικής προπαγάνδας, να ανθέξουν  στις καταπιέσεις και τους διωγμούς και να μπορέσουν τέλος να αγωνιστούν νικηφόρα στην περίοδο της κρίσης του Μακεδονικού Αγώνα.

Επωφελούμενο το ελληνικό κράτος, από την έκδοση του Χάτι-Χουμαγιούν της 18ης Φεβρουαρίου 1856 που εξασφάλιζε θεωρητικά την ισότητα όλων των υπηκόων της οθωμανικής αυτοκρατορίας χωρίς διάκριση φυλής ή θρησκεύματος, επιχειρεί τη διείσδυσή του στη Μακεδονία με τη διάδοση της ελληνικής εκπαίδευσης, την ίδρυση και λειτουργία φιλεκπαιδευτικών συλλόγων και αδελφοτήτων και άλλων σωματείων.

Αφετηρία στην ιστορία της δράσης των ελληνικών φιλεκπαιδευτικών συλλόγων, αποτελεί η ίδρυση στην Αθήνα του «Συλλόγου προς διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων», στις 17 Απριλίου 1869.

Με την επίδραση και ενίσχυσή του κυρίως εμφανίστηκαν και πολλαπλασιάστηκαν οι φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι στο μακεδονικό χώρο.

Μια πυραμίδα ελληνικών συλλόγων δημιουργήθηκε με στενή εξάρτηση μεταξύ τους, ένα σφικτό πλέγμα που μπόρεσε να καλύψει σε αξιόλογο ποσοστό τις ανάγκες της ελληνικής εκπαίδευσης σε κάθε περιοχή του αλύτρωτου Ελληνισμού.

Στην αλύτρωτη ακόμη Δράμα, μια πόλη με ελληνικό χαρακτήρα παρά το μειωμένο πληθυσμό της, οι κάτοικοί της είχαν την τύχη να έχουν αρχηγό τους τον μητροπολίτη Χρυσόστομο Καλαφάτη (1902-1910), τον μετέπειτα ιεροεθνομάρτυρα μητροπολίτη Σμύρνης, ηγέτη φωτισμένο και θαρραλέο, που πρόσφερε πολλά στη μητρόπολή του.

Στο πλαίσιο της πλούσιας ποιμαντορικής και πνευματικής του δράσης ο Χρυσόστομος ίδρυσε σειρά σωματείων, συλλόγων και ιδρυμάτων στη Δράμα αλλα και σε άλλες κωμοπόλεις και χωριά της επαρχίας του.
Κάτω από την εμπνευσμένη και φωτεινή παρουσία του λειτουργούσαν στην πόλη οι αδελφότητες:

Η μία υπό την επωνυμία «Έλεος» για τη φιλανθρωπία έχοντας αρχικό κεφάλαιο 700 λιρών με τις οποίες προτίθεται να ιδρύσει νοσοκομείο
και η άλλη «Πρόοδος» που δηλώνει πρόοδος προς τα εμπρός και η οποία αριθμεί 100 μέλη με ετήσιες εισπράξεις 110 λίρες οθωμανικές, με τις οποίες διατηρεί ένα γυμναστήριο, από το φθινόπωρο του 1906, με ειδικό και έμπειρο γυμναστή, τον Γ. Κηπιώτη, που είχε προσλάβει από την Αθήνα και πληρώνει το χρόνο 45 οθωμανικές λίρες.

Στο γυμναστήριο αυτό, εκτός από την τακτική άσκηση των μαθητών της πόλης, γίνονταν κάθε χρόνο και οι γυμναστικές επιδείξεις όλων των σχολείων της περιοχής, και καλλιεργούνταν έτσι και το πνεύμα της ευγενικής άμιλλας.
Στους σχολικούς αυτούς αγώνες συμμετείχαν οι μαθητές και οι μαθήτριες με τους δασκάλους τους από σχολεία των γειτονικών ελληνικών Κοινοτήτων, ήτοι του Δοξάτου, της Τσατάλτζας (Χωριστής), του Εδιρνετζικίου (Αδριανής), της Προσοτσάνης, της Πλεύνας  (Πετρούσας) και της Βησσοτσάνης (Ξηροποτάμου).

 Στις δραστηριότητες του συλλόγου «Πρόοδος» συμπεριλαμβάνεται και η κατασκευή μιας ωραίας αίθουσας αναγνωστηρίου κοντά στο μητροπολιτικό ναό με βιβλιοθήκη, εμπλουτισμένη από βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά, αρχαιολογικά ευρήματα με βυζαντινές επιγραφές κ.α.

 Στην ίδια αίθουσα διοργανώνονταν συχνά διαλέξεις μορφωτικού περιεχομένου, με ομιλητές εκπαιδευτικούς και άλλους επιστήμονες της πόλης.

Το Αναγνωστήριο του συλλόγου «Πρόοδος» εγκαινιάστηκε το 1903. 

Στα εγκαίνια χοροστάτησε ο Χρυσόστομος που ήταν και ο εμπνευστής της κίνησης.

Άξιο ιδιαίτερης σημασίας εδώ είναι να υπογραμμίσουμε ότι με την ευκαιρία της παρουσίας όλης της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας Δράμας διενεργήθηκε και έρανος που απέφερε ένα σεβαστό χρηματικό ποσό για την ενίσχυση του συλλόγου.

Ιδρυτές, πρωταγωνιστές και ενισχυτές του συλλόγου «Πρόοδος» ήταν οι:

Χριστάκης Γεωργιάδης, Ευάγγελος Μπινόπουλος, Αθανάσιος (Νάσος) Βαγενάς, Πούλιος Μαδεμλής, Αθανάσιος Πέτσυς, Κων/νος Δαβέλλας, Ιω. Χατζηαντωνίου, Δ. Αθανασιάδης, Λ. Κωνσταντίνου, Μερκούριος Κωνσταντινίδης, Παρμενίδης, Αποστολίδης, Κουγιουμτζής, Μιχαηλίδης, Δουμπέσης, Δαβίδ, Γρηγοριάδης, Σιδέρης και άλλοι.

Δικαίωμα εγγραφής στο σύλλογο είχαν όσοι πλήρωναν ως συνδρομή 54 γρόσια.

Αξίζει πάντως να γίνει εδώ ιδιαίτερος λόγος, σχετικά με το σύλλογο «Πρόοδος».

Από τις πηγές τις οποίες διαθέτουμε καταδεικνύεται  ότι το 1903,
στις αρχές δηλαδή του Μακεδονικού Αγώνα,
με πρωτοβουλία του μητροπολίτη Χρυσοστόμου ανασυστήνεται,
η «Φιλοπροοδευτική Αδελφότης Δράμας», που ιδρύθηκε το 1874,
με την επωνυμία «Πρόοδος», της οποίας σκοπός ήταν ο ίδιος με των άλλων ομοειδών σωματείων της Μακεδονίας,
προέβλεπε δηλαδή την ενίσχυση των σχολείων στην πόλη και στα γύρω χωριά, την ίδρυση νηπιαγωγείου, αναγνωστηρίου και βιβλιοθήκης, τη χορήγηση υποτροφιών σε μαθητές κ.α.

Εκτός των δύο παραπάνω σωματείων ο Χρυσόστομος ίδρυσε στη Δράμα, το 1906, και Φιλαρμονική Αδελφότητα, μία πρωτοβουλία που προκάλεσε την έντονη αντίδραση των τοπικών οθωμανικών αρχών. 

Αυτό προκύπτει από επιστολή του που απευθύνει ο Χρυσόστομος στον Οικουμενικό Πατριάρχη, στην οποία μεταξύ άλλων αναφέρει τα εξής:

«Παναγιώτατε Πάτερ και Δέσποτα,

Εσωκλείω καιπάλι έγγραφα δια την Αυτού θειοτάτην Παναγιότητα.

[…] οι ενταύθα Χριστιανοί είναι σφόδρα τεταραγμένοι δια νέας βιαιοπραγίας του Μουτεσαρίφου μας απαγορεύσαντος την από έτους ιδρυθείσαν «Φιλαρμονικήν Αδελφότητα» και απειλήσαντος να κατάσχη τα μουσικά όργανα· από του κακού βαίνομεν εις το χειρότερον. Ο Θεός έστω βοηθός. Μετά σεβασμού κ.τ.λ.
8 Αυγούστου 1907

Ο Δράμας Χρυσόστομος».

Αυτό πάντως που αξίζει να σημειωθεί εδώ είναι ότι στην εξεταζόμενη περίοδο η Δράμα ήταν μια πόλη με ελληνικό χαρακτήρα, αν εξαιρέσουμε βέβαια τους πολυάριθμους Τούρκους κατοίκους.

 Πιο συγκεκριμένα, και σύμφωνα πάντα με την έκθεση του Σάρρου, η Δράμα, το 1906, αριθμούσε 3.203 Έλληνες κατοίκους από τους οποίους 1.500 ήταν παρεπίδημοι, Ηπειρώτες και Μακεδόνες τεχνίτες που είχαν εγκατασταθεί στην πόλη, 195 Βούλγαρους ξένους καθώς επίσης και 108 Βούλγαρους προτεστάντες.

Εκτός από αυτούς υπήρχαν και Εβραίοι 120 εντόπιοι και 250 περίπου ξένοι, και Αρμένιοι 25.
 Στη Δράμα κατοικούσαν και 7.662 Τούρκοι.

Προσωπικά θεωρούμε τα στοιχεία της έκθεσης του Σάρρου πιο ακριβή από άλλες στατιστικές, γιατί βασίζονται στην τουρκική στατιστική του 1905 του Χιλμή Πασά5 με τη συμμετοχή και της Ορθόδοξης Εκκλησίας.