100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΙΝ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΗΣ ΤΗΝ 7ην ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1912

Λαϊκή εικόνα με θέμα την κατάληψη
της Φλώρινας στις 7 Νοεμβρίου 1912.

Παναγιώτου Δραγουμάνου

Συν/χου    ε. α

'Απόσπασμα από το βιβλίο του

« Ίστορικαί σημειώσεις».

   

Το Ελληνικόν  Έθνος συνηνωμένον υπό την ηγεσίαν των δυο μεγάλων Μορφών της νεωτέρας 'Ελληνικής Ιστορίας, του 'Ελευθερίου Βενιζέλου, ώς Πρωθυπουργού και του θρυλλικού Στρατηλάτου τότε Διαδόχου Κωνσταντίνου, εις μίαν καθολικήν ανάτασιν εξορμά δια να πραγματοποίηση τα ωραιότερα όνειρα της φυλής μας, για το ξαναζωντόνεμα  του  Μαρμαρωμένου Βασιληά.

Η χαραυγή πού άρχισε με τον Μακεδονικόν αγώνα, γίνεται μετά λίγα χρόνια τώρα, εκθαμβωτική πορεία προς την ελευθερίαν.

Οι Μακεδόνες πολεμισταί του Καρατάσου και άλλων πού κατέβηκαν το 1821 στην Νότιο 'Ελλάδα για την Έπανάστασιν, ξαναγυρίζουν τώρα συνηνωμένοι με τους Πανέλληνας και με τις μυριάδες των 'Ελλήνων εθελοντών από τα πέρατα του κόσμου, για το ξεσκλάβωμα των 'Αλυτρώτων 'Αδελφών και οι τελευταίοι, μη περιμένοντας κάν το φθάσιμον του δαφνοστεφούς στρατού, τρέχουν μόνοι των προς προϋπάντησίν του,   προς ύποβοήθησίν του,    διακινδυτεύοντες και    αυτοί  την ζωήν των για    να κερδίσουν    ώρες, λεπτά,   αλλά συγχρόνως για να κερδίσουν έτσι, πολλές φορές και την   έλευθερίαν των.

Έτσι λευθερώθηκε η Φλώρινα, έτσι η Πρέσπα, έτσι και το ηρωικό Μορίχοβο βορείως του Μοναστηρίου κι' ας μην ήταν γραφτό να μείνη Ελληνικό.

Η 'Ελληνική Κυβέρνησίς ( Έλ. Βενιζέλου ) έχουσα πληροφορίας ότι ο εκ 40.000 περίπου ανδρών Τουρκικός στρατός ολίγας ημέρας μετά τον αιφνιδιασμόν του Σόροβιτς ( 'Αμυνταίου ) ( 24-10 -1912 ) την νίκην της μάχης των Γιανντσών και την κατάληψιν της Θεσσαλονίκης ( 26 -10 -1912 ), ειδοποίησε περί τούτου το Γενικόν Στρατηγέΐον του Διαδόχου Κωνσταντίνου ευρισκομένου έν Θεσ)νίκη.

Τό Γενικόν Στρατηγείον επί τη προβλέψει ότι ήτο δυνατόν εχθρικά τμήματα κοινούμενα από Μοναστηρίου προς Κορυτσάν και Ιωάννινα να στραφώσι προς Νότον έθεσε εις κίνησιν το μεγαλίτερον μέρος των Μεραρχιών του κατά των εν τη περιοχή Φλωρίνης — Μοναστηρίου Τουρκικών δυνάμεων από της 30 'Οκτωβρίου  1912.

Αύται μετά την κατάληψιν της Άρνίσσης ( Όστρόβου ) των υψωμάτων Κλειδιού ( Τσερόβου ) και των άνατολ. της Κέλλης (Γκορνιτσόβου) τοιούτων κατόπιν πείσμονος αντιστάσεως του έχθρού, την 6 Ν)βρίου έπεστάθμευσθαν έν τη περιοχή   Αμυνταίου και Φλωρίνης.

Την έπομένην 7 Ν)βρίου 1912 λίαν πρωί ήρχισε η προέλασις    του Έλ ληνικού στρατού προς Φλώριναν.

ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΛΑΒΟΝΤΑ ΧΩΡΑΝ

 ΜΕΤΑ ΤΗΝ  ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΑΣΙΝ 

ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΙΝ 

ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Την 5 'Οκτωβρίου 1912 η Τουρκία και αί Βαλκανικοί Χριστιανικοί χώραι Ελλάς, Βουλγαρία, Σερβία και Μουροβούνιον έκήρυξαν τον πόλεμον και γενικών έπιστράτευσιν με σκοπόν η μεν Τουρκία να διατήρηση τός έν τη Βαλκανική κτήσεις της αι δε λοιποί προς άπελευθέρωσιν των έν αύτη οίκούντων και καταπεσμένων   χριστιανικών πληθυσμών.

'Εκ των υπεχόντων στρατιωτικήν υποχρέωση χριστιανών της Όθωμα μανικής αυτοκρατορίας πολλοί έφυγοστράτησσν, πλείστοι καταβάλλοντες το εκ 30 χρυσών λυρών άντισήκωμα απηλλάγησαν   και οι λοιποί κατετάγησαν.

'Εφόσον από 5 'Οκτωβρίου 1912 με την έναρξιυ των επιχειρήσεων εις όλα τα μέτωπα αί Τουρκικοί στρατιαί υποχωρούν, οι δημόσιαι αρχαί Φλωρίνης προ άσφάλειάν των ένέκλησαν εις τας φύλακας περί τους 50 προκρίτους χριστιανούς εκ της πόλεως Φλωρίνης και 500 τοιούτους εκ της περιοχής της ώς ομήρους.

Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται οι άρχιμανδρΐται Παπαθανάσης και Παπαδημήτρης, Τέγος ( Στέργιος ) Σαπουντζής. Ίωάν. Ζήσης, Άν. Λουκίδης, Ν. Πύρζας, Π. Χατζητάσης, Άθ. Τέγου, Κ. Βαραδίνης, Χρ. Σίσκου και άλλοι των όποίων τα ονόματα έχουν λησμονηθή.

Έπειδή όμως οι θάλαμοι των εντός της πόλεως Τουρκικών στρατώνων έπληρώθησαν, μετεφέρθησαν άπαντες και ένεκλείσθησαν εις τον έπιλεγόμενον κόκκινον στρατώνα του Μοναστηρίου όστις όμως είχε πληρωθή από τους έγκλεισθέντας ώς ομήρους προκρίτους της πόλεως και της περιοχής του με άπώτερον σκοπόν όπως εις πρώτην εύκαιρίαν κατασφαγώσι υπό του φανατικοί οθωμανικού όχλου όπως συνέβη την Ι0ην 'Οκτωβρίου εις τα Σερβία της Κοζάνης ένθα ολίγον προ της εισόδου του Ελληνικού στρατού έσφάγησαν κατά τον άγριώτερον τρόπον 70 περίπου φυλακισμένοι πρόκριτοι και 5 Ιερείς "Ελληνες.

Ευτυχώς κατόπιν της ραγδαίας προελάσεως των Σέρβων προς Μοναστήριον από Βορρά και των Ελλήνων από Νότου οι πρόκριτοι Μωαμεθανοί του Μοναστηρίου προς άποφυχήν αντιποίνων εναντίον των εκ μέρους των επερχομένων χριστιανικών στρατιών, ήξίωοσν από τας αρχάς και έπέτυχον όπως έλευθερωθώσι άπαντες οι όμηροι και ούτω την 20 'Οκτωβρίου έορτήν του Εύαγγελιστού Λουκά έπανήλθον ελεύθεροι  εις τας πατρίδας των.

'Ομοίως οι πρόκριτοι Μωαμεθανοί   της Φλωρίνης    παραδειγματισθέντες από την  απόφασιν των τοιούτων του Μοναστηοίου απέτρεψαν    κατά το δυνατόν τους επιδιώκοντας λεηλασίας και σφαγός Γκέγκηδες επιδρομείς από έχθρικάς πράξεις κατά των Χριστιανών.

Οταν δε οι πολεμικαί επιχειρήσεις έπαρουσίασαν πλέον τελείαν άποσύνθεσιν των Τουρκικών στρατιών και προς Φλώρινα κατευθύνοντο τα μεν Σερβικά στρατεύματα εκ Βορρά τα δε Ελληνικά τοιαύτα εκ Νότου οι Τούρκοι της πόλεως πεισθέντες περί της κυρεύσεως της πόλεως υπό των εχθρών των και πρό του κινδύνου να καταληφθή υπό των Σέρβων προς τους όποίους τις οίδε διά τίνα λόγον έπεκράτει παρ' αύτοίς, κάποια αντιπάθεια,

 έπροτίμησαν να παραδώσουν την πόλιν εις τους "Ελληνας, 

παρ' ων ώς έλεγον έχουσι παραλάβει πρό 500 ετών.

Έκ της σκέψεως ταύτης ορμώμενοι την 6ην Νοεμβρίου λίαν πρωί συνελθόντες οι Τούρκοι πρόκριτοι εις την μεγάλην αίθουσαν του Τεκέ των ( τόπου προσκηνύματος μιας Μουσουλμανικής αΐρέσεως των δερβισών ) κειμένου εν τω χώρω εις τον όποιον ευρίσκεται σήμερον το καλλιμάρμαρον κτίριον της Τραπέζης Ελλάδος, έκάλεσαν εις κοινήν σύσκεψιν τον Μητροπολίτην Φλωρίνης άείμνηστον Πολύκαρπον όστις μετά των προκρίτων Τέγου Σαπουντζή και του Μενελάου Βαλάση ιατρού μετέβη εις τον προαναφερθέντα τεκέ ένθα έγένοντο δεκτοί υπό των παρευρισκομένων Τούρκων τιμητικώτατα και δουλοπρεπέστατα τοποθετησάντων τούτον   εις την πρωτοκαθεδρίαν    έπί υψηλής καρέκλας.

Κατά την ώραν έκείνην οι άναμένοντες 80 — 100 Τούρκοι μπέηδες, αγάδες και πρόκριτοι της Φλωρίνης πρασινοκίτρινοι, ώχροπράσινοι και τελείως εξουθενωμένοι είχον άπωλέσει το άλαζονικόν ύφος του κυριάρχου Τούρκου και μεταβληθή εις ταπεινούς ραγιάδες προκαλούντες τον οίκτον.

Η ιστορική εκείνη σκηνή θα μείνη αλησμόνητος εις την μνήμην όλων των επιζώντων και η ψυχή όλων θα σκιρτά και θ' άγάλλεται διότι κατά μέγα μέρος εις την συνάντησιν έκείνην οφείλεται η ικανοποίηοις των προαιώνιων πόθων των κατοίκων της Έλληνικωτάτης και ωραίας πόλεως της Φλωρίνης μετά της περιοχής της ήτις έκινδύνευσε να ύπαχδή ύιτό την ξένην και άνεπιθύμητον εις αυτούς Σερβικήν κυριαρχίαν όπως δυστυχώς συνέβη με την άπώλειαν 'Ελληνικωτάτων περιοχών του Μοναστηρίου, της Γευγελής και της Δοίράνης.

Ό θρησκευτικός 'Αρχηγός των Τούρκων Μουφτής Μεχμέτ Χαλουσή έφένδης λαβών τον λόγον άνεκοίνωσεν ότι:

«Οί Μουσουλμάνοι προτιμούσι να καταληφθή η πόλις υπό των Ελλήνων που είναι έθνος άρχαίον με εκπολιτιστικός αρχάς και κατά συνέπειαν ζητεί προς τούτο την συνδρομήν και διαβεβαίωσιν ότι οι Ελληνες θα προσπαθήσουν και θα διαφυλάξουν αυτούς από τας κακοποιήσεις των τυχόν προπορευόμενων άτακτων σωμάτων».

Σημειωτέον ότι όταν ταύτα έλάμβανον χώραν, η κεντρική οδός ήτο πλήρης τουρκικού Στρατού υποχωρούντος προς Πισοδέρι έν απελπιστική καταστάσει και κατά την κρίσιν του Μουφτή το πράγμα «δέν παίρνει γιατριά».

Τότε εις παρατήρησιν του Τέγου Σαπουντζή ότι 

«δέν πρέπει ν' άπελπιζώμεθα διότι δόξα τω θεώ ό στρατός μας (ό Τουρκικός) δέν κατεστράφη, έχει ανεξάντλητους δυνάμεις και δέν πρέπει να συζητούνται τέτοια πράγματα, απήντησε ό Ίσούφ μπέης ένας από τους προύχοντας Τούρκους ώς εξής:

«Τέγο έφένδη , αφήσατε πλέον τή διπλωματία, καιρός να όμιλήσωμεν φανερά, πώς θα σώσωμε την πόλι.

 Αποφασίσαμε να παραδόσουμε τή Φλώρινα στους δικούς σας, δείξατε και σεις τον ανθρωπισμό σας. 

Σας προτιμούμε, γιατί σάς έχουμε για βασιλικό γένος».

Τότε και ό Μουφτής προσέθεσε 

«και τα 'Ιερά βιβλία μας λέγουν ότι αυτά τα μέρη, από τους ρούμ (Ρωμηούς) τα πήραμε και σ' αυτούς θα τα δώσουμε. Αυτό ήτο το θέλημα του Αλλάχ».

'Αμέσως ό Μητροπολίτης ζητήσας πληροφορίας έμαθεν ότι 

οι μέν Σέρβοι κατέλαβον το Μοναστήριον 

οι δέ Ελληνες το Άμύνταιον.

Την στιγμήν έκείνην απεφασίσθη και εστάλη επειγόντως επιτροπή αποτελούμενη από τον άείμνηστον   αρχιμανδρίτη    Παπαθανάση    έπικεφαλής κομιστήν επιστολής του Μητροπολίτου προς τον πρώτον "Ελληνα στρατηγόν, πού θα συναντοσοαν και ως μέλη τον σχισματικόν (βούλγαρον) Ιερέα Παπαναστάση τον ΐατρόν Βαλάσην Μενέλαον και δύο Οθωμανούς. Ώς οδηγός έχρησιμοποιήθη προσφερθείς ό Νικ. "Εξαρχος από το Φλάμπουρο.

Η επιστολή του Μητροπολίτη της όποιας δυστυχώς δεν έκρατήθη άντίγραφον ανέγραφε την πληροφορίαν ότι οι Τούρκοι κάτοικοι της Φλωρίνης προτιμούσαν τους "Ελληνας από τους Σέρβους και παρεκάλουν να σπεύσουν προς κατάληψη της.

Την ιδίαν ήμέραν 6 Νοεμβρίου 1912 άναχωρήσασα η επιτροπή με υψωμένην λευκήν σημαίαν πέρασε από αναστατωμένα χωριά, τας Τουρκικας οπισθοφύλακας και τας 'Ελληνικάς προφυλακάς ολίγον βορείως του 'Αμυνταίου ένθα και παρέδωσε την έπιστολήν εις τον Δ)τήν της Υ Μεραρχίας Συν)χην Γεννάδην όστις διά του οπτικού μεταβίβασε ταύτην εις τον έν Άρνίσση εύρι σκόμενον Άρχ)γον Διάδοχον Κωνσταντίνον.

7 Νοεμβρίου 1912.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ

 ΕΙΣ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ

ΣΤΡΑΤΟΝ

Η ΔΡΑΣΙΣ ΤΟΥ  1ου ΣΥΝ)Τ0Σ ΙΠΠΙΚΟΥ

Πράγματι κατόπιν διαταγής του Γεν. Στρατηγείου του Διαδόχου Κωνσταντίνου το 1ον Σύνταγμα 'Ιππικού (άντ)χης Ίππικ. Ζαχαρόπουλος από της 6.30' πρωινής ώρας έκκινήθη από Κούρου Τσεσμέ, διά Κέλλης (Γκορνιτσόβου) προς Βεύην (Μπάνιτοα) και Φλώρινα.

'Απέστειλε άναγνώρισιν υπό τον Ύπίλαρχον Σπυρόπουλυν εις Κλεινάς (Κλέστενα) και Πολυπλάτανον (Κλαμπούτιστο) από την οποίαν έπληροφορήθη ότι η Βεύη είναι ελευθέρα έχθρού.

Τό Σύντα/μα κινούμενον ταχέως προς Βεύην απέσπασε άλλην άναγνώρισιν προς Ίτιαν (Βέρμπιανην) και το 'ίδιον συνέχισε την προέλασίν του μέσω Βεύης προς Φλώρινα.

'Εν τω μεταξύ η άναγνώρισις Σπυροπούλου προς Κλεινός και Πολυπλάτανον άνέφερε ότι συνήντησε Σερβικήν ίλην Ίπττικού παρά το χωρίον Παπαγιάννη (Βακούφκιοί) και ότι άπαντα τα χωρία είναι ελεύθερα εχθρού.

Την 13 ώραν η εμπροσθοφυλακή του Συν)τος Ιππικού (Υπίλαρχος "Αρτης) αφού υπερέβη τον Σιδ. Σταθμόν Άρμενοχωρίου πλήρη Τούρκων τραυματιών και οχημάτων έπλησίασε προς την Φλώρινα.

Μετ' ολίγον αύτη ανέφερε εις το Σύντ)γμα ότι μικρά τμήματα Τούρκων όδεύουσι επί της αμαξωτής όδού από Μοναστηρίου προς Φλώρινα.

'Εξ άλλων πληροφοριών έβεβαιούτο ότι μέσω Φλωρίνης εκ Μοναστηρίου προς Κορυτσάν ύπεχώρει Τουρκικός Στρατός και ότι την τταρελθουσαν νύκτα (6 — 7 Νοεμβρίου) διήλθον 40.000 πεζικού, 30 πεδινά και 15 ορειβατικά πυροβόλα μετά 56 χιλιάδων Ιππικού.

Κατόπιν τούτου ό Δ)τής του Συντάγματος Ιππικού επισπεύδει την προς την Φλώρινα κίνησίν του όπως προσέγγιση την έμπροσθοφυλακήν (Άρτη) της οποίας ένας ούλαμός προσέβαλε έν προνομή (εις άκροβολισμόν) τους υποχωρούντος προς Φλώρινα Τούρκους οίτινες μετά μικράν άντίστασιν παρεδόθησαν εις τους πρώτους καταφθάσαντας ούλομοϋς της εμπροσθοφυλακής.

'Εκτός των ανωτέρω Άξ)κών Άντισυνταγματάρχου Ζαχαροπούλου Δ)τού του Συν)τος, Υπιλάρχου Σπυροπούλου Ν. (αδελφού του τελευταίως άντ)γου και Πρωθυπουργού έπί κατοχής Τσολάκογλου Γ.) και Υπιλάρχου "Αρτη Ι. του οποίου το όνομα ενθυμούνται όλοι οι κάτοικοι της Φλωρίνης ελαβον μέρος εις την κατάληνμιν της πόλεως και οι κάτωθι αξιωματικοί του Ιππικού, Γ. Μεταξάς, Σ. Μεταξάς, Α. Βερύκιος, Β. Γιανουσόπουλος (γνωστός από τον Μακεδονικόν αγώνα) Ιωάννης Ράλλης και άλλοι.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΟΛΙΝ

'Εντός της πόλεως έκυριάρχει άπερίγραπτος σύγχυσις.

Πλήθος περίτρομων ενόπλων τούρκων στρατιωτών κατεκάλυψε τας οδούς και έπι ματαίω οι  Άξ)κοί των ήγωνίζοντο να τους άνασυντάξωσι όπως άντισταθώτι κατα του επερχομένου 'Ελληνικού Ιππικού και πολλοί Όθωμανοί πρόσφυγες εκ των χωρίων της περιοχής της.

Τούτου προηγήθη περίπολος έξ ολίγων 'Ιππέων (είς ταύτην συγκαταλέγεται και ό επιζών ίππεύς Εύάγγ. Νάνος κάτοικος Θεσ)νίκης κατά βεβαίωσιν του ιδίου) υπό τον επιλοχία Δήμου Δήμον ήτις ώρμησε προς την είσοδον της πόλεως, εισήλθε εις αυτήν και διέσχισε έν καλπασμώ τας οδούς ένσπείρουσα διά της καταπλησούσης τόλμης της την άπογοήτευσιν και αποθάρρυνσιν εις τον συρφετόν των περίτρομων Τούρκων στρατιωτών.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ   ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ

Κατά τας ίστορικάς αναμνήσεις του τ. Δημάρχου αειμνήστου Τέγου Σαπουντζή τρείς έφιπποι Ίππείς της υπό τον ύπίλαρχον Ι. "Αρτην εμπροσθοφυλακής διασχίσαντες την κεντρ. όδόν έν μέσω του υποχωρούντος τουρκικού στρατού των οποίων δυστυχώς τα ονόματα δεν διετηρήθησαν, με γυμνά τα ξίφη κατέληξαν εις το προαύλιον της Μητροπόλεως άναφωνούντες

 «Ζήτω η Ελλάς».

Παρουσιασθέντες εις τον Μητροπολίτην Πολύκαρπον έκάλεσαν τούτον να παραδώση την πόλιν εις τον Δ)τήν της εμπροσθοφυλακής αναμένοντα εις την είσοδον της πόλεως.

Αμέσως ό Μητροπολίτης Πολύκαρπος μετά του Τέγου Σαπουντζή, του Θρησκευτικού 'Αρχηγού των 'Οθωμανών Μουφτή Μεχμέτ Χαλουσή καί του Ραβίνου της πόλεως έπί κεφαλής αυθορμήτου και ενθουσιώδης κοσμοπλημμύρας μετέβη εις την 'Ανατ. είσοδον της πόλεως προ του τότε Υπιλάρχου (και κατόπιν Στρατηχού) "Αρτη Ι. ενός εύσταλούς καί επιβλητικού Άξ)κού με ίσχνήν κράσιν, προς τον όποιον δι' εύστοχου προσλαλιας του Μητροπολίτου έγένετο η παράδοσις της πόλεως.

Ο Υπίλαρχος
 Ιωάννης Άρτης

Ό Υπίλαρχος "Αρτης Ι. άπεδέξατο έπ' ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α', με την έπιτακτικήν σύστασιν όπως οι κάτοικοι είναι προσεκτικοί και μη γίνη καμμιά ύπουλος έπίθεσις κατά της ΐλης του όταν θα εΐσέλθη εις την πόλιν διότι τότε θα βομβαρδισθή αύτη δια των πυροβολαρχιών του!! (αίτινες όμως ήσαν πολύ μακράν ίσως και πέραν του Ξινού Νερού)

Κατόπιν έξέδωκε την κάτωθι άνακοίνωσιν :

«Έν ονόματι της A.M. του Βασιλέως των 'Ελλήνων Γεωργίου του Α', καταλαμβάνω από της στιγμής ταύτης την πόλιν της Φλωρίνης ώς και τα υπό την δικαιοδοσιαν αυτής χωρία, κηρύσσων δ' άμα τον Στρατ. Νόμον. "Απαντες οι κάτοικοι των μερών αυτών, ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος έσονται ίσοι απέναντι του Νόμου τιθέμενοι υπό το σκήπτρον του Βασιλέως των 'Ελλήνων Γεωργίου, του Α', και  επανερχόμενοι εις τός άγκάλας της Μητρός  Ελλάδος».

Ίωάν. Άρτης υπίλαρχος.

ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΟΥ ΙΠΠΙΚΟΥ   ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΟΛΙΝ

Ευθύς κατόπιν και περί ώραν 14 εισήλθε εις την πόλιν η έμπρωθοφυλακή του Συν)τος υπό τον ύπίλαρχον Αρτην Ι. ήτις προέβη ταχέως εις τον αφοπλισμών των έν τή πόλει περιφερόμενων τουρκικών τμημάτων ων η δύναμις αιχμαλώτων ανήλθε συνολικώς εις 4 άξ)κούς και  1.300 όπλίτας.

Το κατάφθασαν Σύνταγμα Ίππικού (άντ)χης Ζαχαρόπουλος) κατ' ανάγκην διέθεσε μέρος της δυνάμεως του διά την φρούρησιν των συλληφθέντων αιχμαλώτων, των έν τη πόλει καταστημάτων και διά τον σφοπλισμόν των κατοίκων.

Συγχρόνως  η εμπροσθοφυλακή Υπίλαρχος "Αρτης Ι. υπερβάσα την πόλιν εγκατέστησε προφυλακάς δυτικώς της σημερινής   Γεωργικής   Σχολής    της Φλωρίνης ήτις τότε ήτο ανοικτός χώρος  (βοσκότοπος).

Ούτω έν τή πόλει της Φλωρίνης μετά την κατάληψίν της κατηργήθησαν αί ύφιστάμεναι Άρχαί και υπό του Δ/τού του Συν)τος Ζαχαροπούλου διωρίσθη Δήμαρχος Φλωρίνης καθ' ύπόδειξιν του "Ελληνος Μητροπολίτου Πολυκάρπου ό αείμνηστος Τέγος Σαπουντζής.

Περί την 14 ώραν άφίκετο Σέρβος Αξ/κός όστις παρουσιασθείς εις τον Δ) την του Συν/τος Ιππικού παρεκάλεσε τούτον όπως έπιτρέψη την είσοδον της Σερβικής ίλης προς διανυκτέρευσιν.

Ό Δ)τής του Συν)τος έπέτρεψε τούτο υπό την προσωπικήν του εύθύνην άλλ' ύπό την ρητήν έπιφύλαξιν της έγκρίσως της αποφάσεως του υπό του "Ελληνος Άρχιστροτήγου.

Ούτω η Σερβική ίλη εισήλθε εις την πάλιν την 16. 30' ώραν ενώ αί Τουρκικαί προφυλακαί διεκρίνοντο εκ των πυρών των καταυλισμών των εγκατεστημένοι επί των Δυτικώς της πόλεως υψωμάτων εκατέρωθεν της αμαξωτής όδού πρός Πισοδέρι και εις άπόστασιν 4 περίπου χιλ)τρων.

Η τοιαύτη άμεσος γειτνίασις του εχθρού και η παρουσία πολυαρίθμων Τούρκων αιχμάλωτων και κάτοικων ενείχον μέγα κίνδυνο για το Σύνταγμα. Ιππικού.

Έπί πλέον η σχεδόν ταυτόχρονος είσοδος εις την πόλιν της Σερβικής ίλης και ανταρτικών τινών σωμάτων έδυσχέραινε την κατάσταοτν και ήπειλούντο σφαγαί των Τούρκων υπό των άτακτων στοιχείων.

ΑΙΤΗΣΙΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΠΕΖΙΚΟΥ

Ούτω το Σύνταγμα Ίππικού άναγκασθέν να διάθεση το μεγαλύτερον μέρος της δυνάμεως του διά την τήρησιν της τάξεως και έγκατάστασιν προφυλακών έζήτησε κατεπειγόντως από το Γεν. Στρατηγείον την άποστολήν ενός Συν)τος Πεζικού εις Φλώρινα όπως άντικαταστήση το Ιππικόν εις την κατοχήν της πόλεως και την φρούρησιν των αιχμαλώτων, ίνα τούτο δυνηθή να συνέχιση τη άποστολήν του προς καταδίωξιν του υποχωρούντος τουρκικού Στρατού.

7 Νοεμβρίου 1912

Η ΔΡΑΣΙΣ ΤΟΥ 8ου ΣΥΝ)ΤΟΣ (ΚΑΜΠΑΝΗ)

 ΤΗΣ ΣΙΔΗΡΑΣ ΙΥ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ

Τό Γενικόν Στρατηγείον του Διαδόχου διέταξε την επιλεγομένην Σιδηράν ΙΥ Μεραρχίαν (Μοσχοπούλου) να σπεύση προς κατάληψίν της.

Η Μεραρχία διέταξε αμέσως το 8ον Σύνταγμα (Καμπάνη) να σπεύση προς Φλώρινα. Τό Σύνταγμα τούτο εκκίνησαν έξ 'Αμυνταίου και καταλαβόντα ύπερθεν του χωρίου Κλειδί (Τσερόβου) υψώματα συνέχιζε την διά των κορυφογραμμών έπίπονον προέλασίν του χωρίς να συνάντηση έχθρόν.

Περί την μεσημβρίαν κατήλθε προς την δημοσίαν όδόν εις Βεύην και συνέχισε την πορείαν του προς το χωρίον Σιταριά ήτις έξετελέσθη μετά δυσχέρειας λόγω της καλυπτούτης την όδόν λάσπης ένθα την 15,45' ώραν κατηυλίζετο και οι άνδρες έτοιμάζοντο ν' άνυπαυθώσιν.

Τούτο μόλις έχον περατώσει το στήσιμον των αντίσκηνων δια ν' άναπαυθή διατάσσεται την 17,30' ώραν να έτοιμασθή προς άναχώρησιν διά Φλώρινα.

Εντός 12 λετττών ήτοι την 17,42' οι άνδρες προέβησαν εις χάλασμα των αντίσκηνων και λησμονήσαντες την κούρασίν των εκ της ημερησίας επιπόνου πορείας μετ' εύχαριστήσεως εκκίνησαν διά την νέαν και κοπιώδη πόρευαν διαρκείας 5 ωρών.

Μόνον Ελληνες στρατιώται θα ήτο δυνατόν να έκτελέσωσι μετ΄ εύχαριστήσεως διαταγήν 5ώρου κοπιώδους πορείας ύστερον από την συνεχή έπίπονον ήμερησίαν τοιαύτην ένώ ήτοιμόζοντο ν' άναπαυθώσι και να φάγωσι τον ξηρόν των άρτον.

Και όμως οι ήρωες έκείνοι γνωρίζοντες τας καταστροφάς τας οποίας οι Τούρκοι προυξένουν οσάκις διήρχοντο από Έλληνικήν πόλιν, δέν ύπελόγισον την πείναν και έλησμόνησαν την κούρασίν των.

Ένεπνεύσθησαν από τον πόθον ν' άπαλλάξωσι όσον το δυνατόν ταχύτερον μίαν Έλληνικωτότην πόλιν από την παρουσίαν του αιμοβόρου εχθρού και να προλάβωσι αυτήν από τας ατιμώσεις και τας καταστροφάς τας όποιας θα επέφερε ούτος κατά την στιγμήν της αναχωρήσεως του.

Έκ των τριών Ταγμάτων του Συν)τος το 111)8 Τάγμα (λοχαγού Μπραντούνα Αντωνίου) έπιβάν καταφθασάσης άμαξοστοιχίας άπεβιβάσθη εις Σιδ. Στ. Άρμενοχωρίου την 20,30' ώραν και την 22 ώραν άφίκετο πεζή εις την πόλιν ένθα αντικατέστησε τας προφυλακάς του Συν/τος 'Ιππικού και μέχρι της 2 πρωινής ώρας της επομένης παρέλαβε όλας τας   υπηρεσίας    αυτού.

Τόσον κατά την νύκτα όσον και κατά την έπομένην ήμέραν συνελήφθησαν πολλοί Τούρκοι στρατιώται κρυπτόμενοι εις την πόλιν  και τα περίχωρα.

Ό 11ος λόχος του 8ου Σ)τος υπό τον άνθ)γόν Πολίτην Ήλίαν (ήδη άείμνηστον άντ)γον) εις όν υπηρετεί ό γράφων τας γραμμάς αυτός ώς λοχίας κληρωτός (Δραγουμάνος Παναγ.) κατέλαβε την Δυτ. παρυφήν της πόλεως ένθα η Γεωρχική Σχολή σήμερον και την έπομένην ανέλαβε ύπηρεσίαν φρουρήσεως των αιχμαλώτων στρατωνισθείς εις δύο —τρία οικήματα της Δυτικής πλευράς της σημερινής Πλατείας ηρώων της πόλεως.

Τά έτερα δύο Τάγματα του Συν/τος Ι καί II υπό το φέγγος καθαρωτάτης σελήνης και  ύπό δριμύτατον πολικόν ψύχος έκκινήσαντα εκ Σιταριάς την 17,42' ώραν συνεχίζουν την πορείαν των πεζή πρός την  Φλώρινα.

Εις τον Σιδ. Στ. Άρμενοχωρίου κατεσχέθησαν 5 άτμομηχαναί και 300 βαγόνια πλήρη υλικών άτινα οι Τούρκοι μετέφερον από Μοναστήρι ίνα τα περισώσουν από τους Σέρβους.

'Ομοίως Δυτ. της Φλωρίνης έπι της προς Πισοδέρι αμαξωτής όδού κατά την πανικόβλητον υποχώρησίν των οι Τούρκοι εγκατέλειψαν 20 πυροβόλα, πλείστα βλητοφόρα και άπειρον παντοειδές ύλικόν πολέμου.

Μέρος των άνω λαφύρων κατέλαβε το Σύνταγμα Ιππικού (Ζαχαροπούλου) και μέρος αυτών το 8ον   Συν)χμα   (Καμπάνη).

8 Νοεμβρίου 1912

Κατά την προέλασιν της επομένης (8 Νοεμβρίου 1912) συνελήφθησαν υπέρ τας 3.000 αιχμαλώτων.

Μετά την άπομάκρυνσιν των Τούρκων λόγω του ένσκήψαντος βαρύτατου χειμώνος και της καταπονήσεως του Στρατεύματος το Ιον Σύνταγμα Ιππικού κατεδίωξε και παρηκολούθησε εκ του σύνεγγυς τον έχθρόν μέχρι Βίγλιστας ενώ αι Έλληνικαί Μεραρχίαι έπεστάθμευσον εις τας περιοχός Κοζάνης, Σιταριάς, Σκλήθρου κοί Φλωρίνης.

Ό εν προφυλακαΐς 3ος λόχος /άνθ)γού Γ. Φεσσοπούλου) την 9 ώραν της επομένης 8 Νοεμβρίου υποδέχεται Σερβικήν Ίλην Ιππικού άνήκουσαν εις την υπό τας διαταγάς του Σέρβου Πρίγκηπος 'Αρσενίου Μεραρχίαν 'Ιππικού.

Ό Δ)τής του λόχου και ό της Σερβ. Ίλης άνταλλάσσουσιν θερμόν χαιρετισμόν και συγχαίρουν αλλήλους διά τας πολεμικάς    επιτυχίας    αμφοτέρων.

'Επειδή επικρατεί δριμύτατον ψύχος και βρέχει ακαταπαύστως ό Σέρβος αξιωματικός φιλοξενείται εις το άντίσκηνον του Δ)τού του λόχου και του προσφέρεται κονιάκ και τσάι.

Μετά ήμίσειαν ώραν έφθασε ολόκληρος η Μεραρχία Σερβ. Ιππικού ής ό Δ)τής Πρίγκηψ 'Αρσένιος ανταλλάσσει θερμήν χειραψίαν μετά του Δ)τού του λόχου. 'Αφιχθέντος εν τω μεταξύ καί του Δ)τού του 8ου Σ)τος Σ)χου Καμπάνη όπως ύποδεχθή τον Πρίγκηπα, ούτος τον ήρώτησε εάν ό Ελληνικός Στρατός είχε ανάγκην της συνδρομής του Σερβικού Ιππικού όστις απήντησε ότι ό 'Ελληνικός Στρατός καταδιώκων τον Τουρκικόν προς Πισοδέρι δέν είχε ανάγκην της ευγενούς προσφοράς των συμμάχων μας Σέρβων

Κατόπιν τούτου ό Πρίγκηψ έζήτησε να είσέλθη μετά της Μεραρχίας του εις την πολιν προς άνάπαυσιν και τω επετράπη ευχαρίστως παρασχεθεισών εις τον Πρίγκηπα πολλών περιποιήσεων.

Κατά την παραμονήν του μόνον ό Πρίγκιψ μετά του 'Επιτελείου του τιμής ένεκεν έφιλοξενήθη εις την Έλληνικήν οίκίαν του Βασιλ. Μπουκλή ένθα σήμερον στεγάζεται ό φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος της Φλωρίνης «Αριστοτέλης».

Κατά τα λοιπά ιδιαιτέρα υπηρεσία της πόλεως ώδήγησε τα Σερβικά στρατεύματα προς καταυλισμόν εις τας Τουρκικός συνοικίας έπιφυλάσσουσα τας χριστιανικός διά τα 'Ελληνικά τοιαύτα.

ΑΦΙΞΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΣ ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΔΙΑΔΟΧΟΥ ΚΩΝ)ΤΙΝΟΥ

Μετ' άναμονήν μικρού χρονικού διαστήματος την 10ην ώραν  π.μ.    της  8 Νοεμβρίου 1912 προβάλλει ό 'Αρχιστράτηγος των Ελλήνων Διάδοχος ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ έφιππος συνοδευόμενος υπό του τότε Ιστορικού Έπιτελείου τον με Έπιτελάρχην τον άείμνηστον Ύποστρ. Δαχκλήν Πάνα/, καί λοιπούς αξιωματικούς.

Έπί τη εμφανίσει του διαδόχου τα λαϊκά κύματα ακράτητα από ένθουσιασμόν περικλείουσι τους υψηλούς έλευθερωτάς του ζητοκραυχάζοντα, πετώντα εις τον αέρα και καταπατώντα τα τουρκικά καλύμματα της κεφαλής των (φέσια) εις ένδειξιν της άποτινάξεως πλέον του Τουρκικού ζυγού, του οποίου την σκληρότητα αγνοεί η νέα γεννεά μας και η φιλελεύθερα ψυχή της αδυναταεί να συλλαβή έστω άμυδράν εικόνα αύτης.

Ούτω λοιπόν συνεχίζονται αι απερίγραπτοι λαϊκαί συγκινήσεις, αι ατελείωτοι ζητωκραυγαί δονούσιν τον άέρα και με το πρώτον σύνθημα τα πλήθη άναμίξ στρέφονται μετά των επισήμων προς την Έκκλησίαν του 'Αγίου Γεωργίου Ιερόν Χριστιανικόν τέμενος με μεγάλην έθνικήν ίστορίαν, ένθα εψάλη Ιστορική και πάνδημος δοξολογία παρόντων του Διαδόχου Κωνσταντίνου και λοιπών επισήμων μετά την οποίαν η προς τον Διόδοχον προσφώνησις του τότε Μητροπολίτου Πολυκάρπου υπήρξε ανατριχιαστική και ανωτέρα πάσης περιγραφής εις εύγλωττίαν και υπέροχους πατριωτικάς  εννοίας.

Ταύτης δυστυχώς δεν ελήφθη πρόνοια να διατηρηθή αντίγραφον και να ύπάρχη σήμερον γραπτή η ιστορική εκείνη προσφώνησις.

Μετά το τέλος της δοξολογίας οι υψηλοί επίσημοι ώδηγήθησαν εις την πόλιν ένθα ό μέν Διάδοχος του 'Ελληνικού θρόνου Κωνσταντινος έφιλοξενήθη εις το μέγαρον της Μεράς Μητροπόλεως εις έπισφράγισιν των πόθων και των ονείρων του χριστιανισμού αξιωθέντος εις τον ιερόν εκείνο μέγαρον ένθα έσφυρηλατούντο αί ωραιότεροι έθνικαί ιδέαι και ελαμβάνοντο αι πατριωτικοί αποφάσεις υπέρ απελευθερώσεως της Μακεδονίας να στέγαση τον Διάδοχον του 'Ελληνικού θρόνου μετά των λοιπών Πριγκήπων της Βασ. οικογενείας, του δε Γενικού Επιτελείου εις την οικίαν του Ιωάννου Σαπουντζή.

Ό 'Αρχηγός του 'Επιτελείου υποστράτηγος Δαγκλής    Παναγιώτης    έφιλοξενήθη εις την έπί της οδού 'Ελευθερίας οίκίαν του αειμνήστου Ίωάν.  Ζήση ενός αγνού πατριώτου αξίου γενικής εκτιμήσεως διά την εις τον    Μακεδονικόν αγώνα μετ' αύταπαρνήσεως δρασιν της εκ Πολυποτάμου (Νερέτι)   οικογενείας Παπακωσταντίνου ης έπίλεκτον μέλος τυγχάνει ούτος.

ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΗΣ ΙΥ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ

Μετά του 'Αρχιστρατήγου εισήλθε εις την πόλιν και η ΙΥ Μεραρχία (Μοσχοπούλου) ής ό Δ)τής υποστράτηγος Μοσχόπουλος Κ. μετά του επιτελείου του και των Ίλάρχου Μάνου Π. (πατρός της 'Ασπασίας Μόνου μοργκανατικής συζύγου του αειμνήστου Βασιλέως Αλεξάνδρου) έγκατεστάθησαν εις την άρχοντικήν οίκίαν του προύχοντος Ίσούφ Μπέη ένθα σήμερον στεγάζεται το Άστυνομικόν τμήμα της πόλεως.

ΑΠΟΧΩΡΗΣΙΣ ΤΩΝ ΣΕΡΒΩΝ

Με την είσοδον των ανδρών της ΙΥ Ελληνικής Μεραρχίας και της Σερβικής τοιαύτης 'Ιππικού ώς και πέντε χιλιάδων γυναικόπαιδων Οθωμανών προσφυγόντων εις την πόλιν μας εκ της περιφερείας Πτολεμαΐδος (Καϊλαρίων) κατά την ύποχώρησιν του Τουρκικού Στρατού, 

παρετηρήθη ύπερπληθωρισμός δυσανάλογος προς την στεγαστικήν δύναμίν της και δή εις εποχήν χειμερινήν καθ' ην αι συνεχείς βροχαί είχον καταστήσει τας στενωπούς και ανωμάλους τότε οδούς της δύσβατους.

Επί  πλέον δε και άπαντες οι κάτοικοι των χωρίων της περιφερείας κατήλθον εις την πόλιν διά να πανηγυρίσωσι τήν άπελευθέρωσίν των εκ του τουρκικού ζυγού με την προφανή πρόθεσιν να προβώσιν εις αντεκδικήσεις κατά των τέως τυράννων των Τούρκων, αίτινες ευτυχώς περιωρίσθησαν εις μικράς και ασήμαντους λεηλασίας, έμποδισθέντες υπό της Στρατ. Αρχής απόρροια της χαρακτηριστικής μεγαλοψυχίας της φιλελευθέρας φυλής μας.

Κατόπιν λοιπόν της συσσωρευθείσης κοσμοπλημμύρας εις την πόλιν μας έξαντληθέντων των τροφίμων διότι έπί δύο μήνας η πόλις είχε παύση να έπικοινωνή μετά της Θεσσαλονίκης ό 'Αρχιστράτηγος Διάδοχος Κωνσταντίνος λαβών άφορμήν εκ τούτου κατέπεισεν τον Δ) την της Σερβ. Μεραρχίας Ιππικού Πρίγκηπα Δραένιον ν' άποσυρθή μετά του Στρατού του εφόσον διεπιστώθη η κατοχή ύπό του 'Ελληνικού Στρατού προηχηθέντος κατά 3 — 4 ώρας του Σερβικού και διότι ήτο ανεπαρκής ό υπάρχων χώρος προς καταυλισμόν αμφοτέρων των στρατών.

Ούτω τα Σερβικά μετά παραμονήν μιας εβδομάδος περίπου απεχώρησαν της Φλώρινος καταλαβόντα την γραμμήν από το χωρίον Πρώτη (Καμπανίτσα) προς Ίτιάν (Βέρμπιανη) και Μελίτην (Βοσταρόνην) με σκοπόν να παραμείνωσι ώς κύριοι της περιοχής.

Ευτυχώς μία φάλαγξ ημετέρου στρατού εξ 'Εδέσσης είχε είσδυση εις την περιοχήν του ηρωικού Μοριχόβου (Βορείως του Μοναστηρίου) και έξ αίτιας ταύτης βραδύτερον τελικώς καθωρίσθησαν τα σημερινά σύνορα έγκαταλειφθείσης υπό των ημετέρων της περιοχής Μοριχόβου εμποτισμένης με άφθονον αίμα άγνων ηρώων του Μακεδονικού αγώνος κατά τον όποιον επίλεκτα τέκνα του Μοριχόβου υπό την άρχηγίαν των συμπατριωτών των Τσίτσου και Μπραγιάννη και του τότε λοχαγού Τσολακοπούλου (Καπετάν Ρέμπελου) δράσαντος έν τη περιοχή ταύτη, προς μεγάλην άδικίαν, κατεδικάσθησαν να ύποκύψωσι εις ξένην προς τους 'Εθνικούς πόθους και πεποιθήσεις Σερβικής Διοίκησιν.

Έν τω μεταξύ εντός 20ημέρου έγκατεστάθησαν έν τη πόλει Διοικητικαί και Δημοτικοί Αρχαί οπότε Νομάρχης μέν διωρίσθη ό μέχρι κηρύξεως του πολέμου Πρόξενος του Μοναστηρίου αείμνηστος Μαυρουδής Ν. Δήμαρχος δι παρέμεινε ό ίδιος Τέγος Σαπουντζής διορισθείς υπό του καταλαβόντος την πόλιν Διοικητού του Συν)τος 'Ιππικού Άντ)χου Ζαχαροπούλου.