Τουρκοκρατούμενη Μακεδονία: Η εθνολογική σύνθεση των Νομών Δράμας και Καβάλας μετά το τέλος του Μακεδονικού Αγώνα (1909).

Το Βιλαέτι Θεσσαλονίκης(κόκκινη γραμμή)
και τα Σαντσάκια Δράμας και Σερών και
Θεσσαλονίκης

  ΒΑΣ. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ
εφημερίς "Πρωινός Τύπος"

Η κατάληψις της πόλεως Δράµας, την 1ην lουλίου του 1913
( η Καβάλα κατελήφθη την 27 lουνίου του ιδίου έτους υπό του ελληνικού στόλου)
 έφερε αυτήν υπό την σκέπην τη ελληνικής επικρατείας
και εις τους κόλπους της µητρός πατρίδος.

Το όνειρον του έθνους εξεπληρούτο προηγουµένως κατήχετο υπό των Βουλγάρων οι οποίοι είχαν καταλάβη αυτήν από τους Τούρκους κατά την διάρκειαν του Α' Βαλκανικού πολέµου.

Οι Βούλγαροι κατά το διάστηµα της προσκαίρου κατοχής των εδαφών τούτων την εποχήν εκείνην, 
µετήλθον παν θεµιτόν και αθέµιτον µέσον,
 ίνα αλλοιώσουν την σύνθεσιν του πληθυσµού των πόλεων και των περιφερειών, 
πρός όφελος αυτών ούτως ώστε εις την δεδοµένην περίστασιν
 να προτάξην τας διεκδικήσεις των τάς οποίας δήθεν έχουν επί των περιοχών αυτών.

Η πρόσφατος κατοχή των µερών αυτών υπό των Βουλγάρων- δοθέντα εις αυτούς υπό των Γερµανών δίδει το δικαίωµα εις κάθε ένα ν' αναλογισθή τα µέσα, τα οποία µετέρχονται οι Βουλγάροι εις κάθε δοθής σοµένην τυχον περίστασιν.

Αι γενεαί των Βουλγάρων αντιγράφουν αλλήλας.

Η αρχαία επαρχία της Μακεδονίας,

 η καλουµένη Ηδωνίς

αντιστοιχεί µε τας περιφερείας 

της Δράµας, της Καβάλας και του Πραβίου.

 Η επαρχία αυτή, µε την πτώσιν της Κων/πόλεως τω 1453 εδέχθη κι αυτή ως ήτο επόµενον τους Τούρκους κατακτητάς και την Οθωµανικήν κυριαρχίαν.

 Συνέπειαι της Τουρκικής κατακτήσεως ήταν η ελάττωσις του πληθυσµού της (διωγµοί, φόνοι, παιδοµάζωµα κ.τ.λ), αι περιουσίαι των Ελλήνων περιήλθαν εις τους Τούρκους και γενικώς το Ελληνικόν στοιχείον απώλεσε ολίγον κατ' ολίγον την οντότητα του και τας προϋποθέσεις που χρειάζονται δια την ανάπτυξιν και πρόοδον αυτού.

 Πολλαί εκ της περιφερείας αυτής προ της Τουρκικής καταιγίδος κατήλθον εις την παραλίον πόλιν της επαρχίας αυτής και εκείθεν επιβάντες εις πλοία η λέµβους κατέφυγον εις τας νήσους του Αιγαίου και εις άλλα µέρη της Ηπειρωτικής Ελλάδας.

Άλλοι πάλιν, ολιγώτεροι τούτων διέφυγον Βορειότερον.

 Ολίγοι κατέφυγον εις τα Σέρρας, οι κάτοικοι του οποίου απήλαυνον αργότερον ιδιαιτέρων προνοµίων, χορηγουµένων εκτάκτως υπό της Υ. Πύλης.

Σε όλον το διάστηµα της Τουρκικής σκλαβιάς, η επαρχία αυτή απεψιλώθη σχεδόν του Ελληνικού της πληθυσµού.

Ειδικώς η πόλις Δράµα και η περιφέρειά της, η οποία ήσθανθη περισσότερον από κάθε άλλην πόλιν της επαρχίας Ηδωνίδος, το πέλµα του Τούρκου κατακτητού, απεψιλώθη ολοσχερώς του, Ελληνικού της στοιχείου.

Η Μητρόπολις της Δράµας έδρα Έλληνος Μητροπολίτου - λόγω των διώξεων και των αυθαιρεσιών της Τουρκικής διοικήσεως και κάθε τυχόντος Τούρκου κατέστη πολλάκις ανάγκη να µεταφερθή εις την κατοικουµένην υπό Ελλήνων σχεδόν, κωµόπολιν Τσατάλτσα.

Η απελευθέρωσις της επαρχίας αυτής από τους Τούρκους εγένετο υπό των Βουλγάρων, οι οποίοι και συνεπλήρωσαν τας καταστροφάς των προκατόχων των, προς όφελός των.

Το Έλληνικόν στοιχείον παρεδίδετο από του ενός κατακτητού εις άλλον φοβερώτερον εις υπουλότητα και δολιότητα.

Κι η ποθητή ηµέρα- η 1 lουλίου 1913 εσήµανε το τέλος των µαρτυριών και ταλαιπωριών του Ελληνικού στοιχείου, το οποίον µε ακµαίας τας ηθικάς του δυνάµης ενηγκαλίσθη την κυανόλευκον των πρώτων Ελληνικών απελευθερωτικών τµηµάτων που εισήλθον εις αυτήν.

Ταύτα έκρινα αναγκαίον να προσθέσω , ίνα εισερχόµενοι εις την επεξεργασίαν του κυρίως θέµατος, διαγνώσουν οι αναγνώσται στοιχεία και αριθµούς, έχοντες υπ' όψιν τα ανωτέρω.

Η αρχαία επαρχία της Μακεδονίας Ηδωνίς περιλαµβάνουσα τας περιφερείας των πόλεων 

Δράµας, 

Καβάλας και 

Πραβίου

 ήτο κατά την έναρξιν των βαλκανικών πολέµων, 

Τουρκικον Σαντζίκιον (αντιστοιχεί µε τον ελληνικόν Νοµόν), 

τουτέστιν µια τουρκική επαρχία.

Το Σαντζάκιον της Δράµας συµπεριλάµβανε 

5 Καζάδες (αντιστοιχούσα µε τους ιδικούς µας Δήµους), τον 

Δράµας, 

Καβάλλας, 

Πραβίου 

Σαρί- Σαµπάν και της 

νήσου Θάσου.

α) Καζάς Δράµας. 

Η πόλις Δράµα ήτο πρωτεύουσα του Σαντζακίου Δράµας και του Καζά Δράµας

 και έδρα Έλληνος µητροπολίτου.

 Η πόλις Δράµα ηρίθµει περί τας 14.100 κατοίκων κατανεµοµένων ως εξής:

4.850 Έλληνες 

900 µουσουλµάνοι 

(τούρκοι, κονάροι, αθίγγανοι, τουραλβανοί, ποµάκοι κλπ) 

200 ισραηλίται διεξάγοντες εµπόρον εν αυτή τη πόλει, 

και 100 προτεστάνται βούλγαροι, 

αφιχθέντες, ενταύθα, πριν από του έτους 1910 

και µεταξύ των ετών 1904-1907,

 εκ της περιοχής του Κιλκίς και της Δοϊράνης.

Κατά ελληνικήν στατιστικήν- κι' αυτήν λαµβάνωµεν υπ' όψιν όσον αφορά τους αριθµούς - 

ο καζάς της Δράµας είχε την εποχήν εκείνην (1910) 12 χωριά και κωµοπόλεις, 

οικουµένας αναµείκτως υπό ελλήνων, µουσουλµάνων και σχησµατικώς βουλγαριζόντων 

(6.710 Έλληνες 4760 µουσουλµάνοι), και 2.250 σχηµατικοί βουλγαρίζοντες (και 61 χωριά οικούµενα καθαρώς υπό µουσουλαµάνων (τούρκων, ποµάκων, αθιγγάνων, κονιάρων κλπ) 

µε σύνολον πληθυσµού 19,227 κατοίκων.

Μνηµοµεύοµεν ενταύθα τρεις ονοµαστάς ελληνικάς κωµοπόλεις,

 διατηρήσασας δια µέσω των πέντε αιώνων σκλαβιάς

 αναλλοίωτα την εθνικήν των συνειδησιν,

 την ακλόνητον των πίστιν και τα ήθη και έθιµά των.

 Είναι η Προσωτσάνη

 (1.000 Έλληνες, 750 σχισµατικοί βουλγαρίζοντες, 1.200 µουσουλµάνοι),

 η Τσατάλτσα 

2.200 Έλληνες, 160 µουσουλµάνοι και 

το Δοξάτον 

1.300 Έλληνες, 1.100 µουσουλµάνοι

β) Καζάς Πραβιου.

 Το Πράβιον υπήρξε πρωτεύουσα του καζά Παραβίου και έδρα του µητροπολίτου Έλευθερουπόλεως , εκατοικείτο 

υπό 2.500 Ελλήνων και 3.000 µου μουσουλµάνων, (τούρκων αθιγγάνων κονιάρων κλπ). 

Εις τον καζάν Πραβίου παρατηρείται το εξής γεγονός.

 Ότι ουδείς Βούλγαρος ή σχηµατικός, 

βουλγαρίζων κατοίκει εις την περιφέρειαν του Πραβίου 

και τούτο εύλογον είναι διότι 

τα µέρη ταύτα είναι ανέκαθεν ελληνικά

και οι σποραδικώς υπάρχοντες τοιούτοι εις τον καζάν Δράµας

 προέρχονται εξ άλλων περιφερειών, ως ήσαν οι Βούλγαροι της πόλεως Δράµας.

Τα χωριά του καζά Πραβίου εκατοικούτο είτε εξ ολοκλήρου υπό Ελλήνων ή µουσουλµάνων είτε αναµείκτως εξ Ελλήνων και Μουσουλµάνων.

Διακρίνοµεν επτά (7) χωριά οικούµενα εξ ολοκλήρου υπό Ελλήνων πληθυσµού 4.470 κατοίκων. 

Μεταξύ αυτών των χωριών διακρίνοµεν

 τα χωριά Νικήσιανη µε 1.600 κατοίκους και Μεσερόπη µε 1.750 κατοίκους καθαρώς Έλληνες. 

Υπήρχαν και 28 χωριά κατοικούµενα εξ ολοκλήρου υπό Μουσουλµάνων

 (Τούρκων, Κονιάρων αθιγγάνων κ.α) µε σύνολον κατοίκων 9.800. 

Αναφέροµεν εν ταύθα εκ των χωριών τούτων το Σαµόκοβον µε πληθυσµόν 2.300 κατοίκων όλων Μουσουλµάνων.

 Υπήρχον τέλος εις τον Καζάν Πραβίου και 6 χωριά κατοικούµενα αναµείκτως υπό Ελλήνων και Μουσουλµάνων, µε σύνολον κατοίκων 5.110, εκ των οποίων οι 2.810 είναι Έλληνες και 2.300 Μουσουλµάνοι.

γ) Καζάς Καβάλλας.

 ή πόλις Καβάλλας ήτο πρωτεύουσα του και έδρα αρχιερατικού επισκόπου της ελληνικής µητροπόλεως Ξάνθης.

 Κατά την ελληνκήν στατιστικήν (συνετάθη και εξεδόθη από έλληνος, φερών ανωνυµία) εν έτει 1910 εν Αθήναις , 

η Καβάλλα εκατοικείτο υπό 18.200 κατοίκων οριστικώς διαµενόντων εις αυτήν 

και 6.000 προσκαίρως, διαµενόντων εις αυτήν εκ των πέριξ περιοχών µετρεχόµενων τους εργάτες καπνού.

Οι 18.200 κάτοικοι της πόλεως Καβάλας κατανέµονται κατ' εθνικότητα ως εξής

 9.000 µουσουλµάνοι, 

και 100 καθολικοί Έλληνες (φρανκολεβαντίνοι ). 

Οι ετέροι 6.000 κάτοικοι είναι άπαντες Έλληνες.

 Ο καζάς Καβάλας είχε 23 χωριά, 

άπαντα κατοικούµενα υπό µουσουλµάνων (τούρκων, κονιάρων, αθιγγάνων κλπ.)

δ) Καζάς Σαρί- Σαµπάν. 

οι µουσουλµάνοι υπερτερούν ενταύθα, ανερχόµενοι εις αριθµόν 1.640 έναντι 650 Ελλήνων 

και ουδενός Βουλγάρου ή σχισµατικού βουλγαριζοντος.

ε) Καζάς Θάσου. 

Αντιθέτως δε ο καζάς της νήσου Θάσου εκατοικείτο

 εξ ολοκλήρου υπό καθαρώς Ελλήνων 

ανερχοµένων 15.300 κατοίκους.

Οι µουσουλµάνοι ενεφανίζοντο ενταύθα κατά αραιά διαστήµατα ιδίως οι αθίγγανοι µουσουλµάνοι. 

Ουδείς Βούλγαρος ή σχισµατικός βουλγαρίζων

 ενεφανίσθη ποτέ µέχρι τούδε (1910) εις την νήσον Θάσον.

Περιφανή νίκη του Ελληνισµού. 

Οι Βούλγαροι κοµιτατζήδες επέπεσαν εντη αλαζονεία των εναντίον του Ελληνικού στοιχείου της Ανατολικής Ρωµυλίας και διέπραξαν τους φοβερωτάτους των διωγµών και απελάσεων κατά το έτος 1906. 

Η εφαρµογή του εξοντωτικού προγράµµατος εν Ανατολική Ρωµυλία εγένετο, αφού πρότερον εγένετο γνωστή η αποτυχία αυτού εν τη Μακεδονία ήτοι από του έτους 1906 ... ».

(Σηµείωσις «Μεγάλης Ελλάδος»: Τα υπό τον τίτλον «Αι αρχαί των Σωβινιστικών τάσεων εν τη Νεωτέρα Βουλγαρία». Παρατεθέντα τρία εν συνόλων άρθρο αποτελούν απόσπασµα, ληφθέν εκ του κεφ. Δ της ανεκδότου ιστορικής µελέτης του νεαρού συµπολίτου µας κ. Λάκη Κων. Πασχαδίση: «Η ιστορία αντιγράφει, εαυτή. Οι Βούλγαροι και ηµείς διαµέσου των αιώνων».