Γραικομάνοι: Οι σλαβόφωνοι Έλληνες της Μακεδονίας, Θράκης και Βουλγαρίας.

Γραικομάνοι Μακεδονομάχοι.
Το αντάρτικο σώμα του Λάζαρου Δογιάμα.

 Δ. Κ. ΒΟΓΑΖΛΗ

ΔΙΔΑΚΤΟΡΟΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΒΑΛΚΑΝΙΟΛΟΓΟΥ

ΑΡΧΕΙΟΝ ΘΡΑΚΙΚΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ & ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΘΗΣΑΥΡΟΥ

ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΘΡΑΚΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ (Αριθ. 44)

ΒΡΑΒΕΙΟΝ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ 1954

  (οι φωτογραφίες επιλογές Yauna)

ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ και οι ΓΡΑΙΚΟΜΑΝΟΙ

ΤΗΣ

ΘΡΑΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ,

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ

   AΘΗNAI 1955

Οι Γραικομάνοι του κ. Δ. Βογαζλή, είναι μια εργασία πολλή καλή και εκλαϊκευτική. 

Γράφηκε από ανδρα, που γνωρίζει τα πράγματα καλά.

Τα γεγονότα βέβαια είναι γνωστά, αλλ΄ ο τρόπος της συναρμολογήσεως του υλικοί) και των συμπερασμάτων είναι ειλικρινής, τίμιος και επαγωγός. η αφέλεια της αφηγήσεως και η εγκατάμιξις προσωπικών γνωμών με τα γεγονότα, είναι ενίσχυσις της ειλικρίνειας του συγγραφέως να είπή και μόνην την αλήθειαν.

Ή  Εταιρεία Θρακικών Μελετών την ετύπωσε (με τον άρ. 44),

 προς ωφέλειαν του Θρακικού λαού δια να διδαχθή τα γεγονότα και την αλήθειαν, αλλά και των άλλων Ελλήνων, 

δια να γνωρίσουν το πρόβλημα των σλαβοφώνων Ελλήνων —των Γραικομάνων— 

που υπήρξαν πάντοτε αγνοί "Ελληνες και αμφισβητούνται από τον σλαβισμόν ως βουλγαρόφωνοι.

ΠΟΛΥΔ. ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ.

§ 1. Γραικομάνοι δηλ. Γραικομανείς και Grecomanes επεκράτησε και ονομάζωνται κυρίως οι Σλάβοι άλλα μαζί μ’ αύτους  οι Κουτσόβλαχοι της Μέσης Βαλκανικής,—Μακεδονίας και Θράκης—οι οποίοι μετά το Σχίμα τον 1872 παρέμειναν πιστοί στο Οικουμενικά Πατριαρχείο της Κωνταντινουπόλεως, θεωρούντες τον Ελληνα Πατριάρχην όχι μόνο ως Πνευματικό τους αρχηγό αλλά και ως Ε θ ν ά ρ χ η.

Αντιθέτως Εξαρχικοί η Σχισματικοί εθεωρήθησαν εκείνοι οι Ορθόδοξοι κάτοικοι της Μέσης Βαλκανικής, οι οποίοι ανεγνώρισαν τον Βούλγαρο ’Έξαρχο της Πόλης ως πνευματικό τους αρχηγό κι  Εθνάρχη.

§ 2. 'Υμείς επεκράτησε τους Γραικομάνους των εν λόγω περιοχών, να τους ονομάζουμε Πατριαρχικούς Βουλγάρους η Σλαβοφώνους Έλληνας.

Συνθήκη Βερολίνου 1878

Έν τούτους για νάμαστε πλησιέστερα προς τα πράγματα η πρώτη ονομασία ταιριάζει εφόσον ο αγών Βουλγαρισμού κι' Ελληνισμού για την επικράτηση καθένος από τα δύο είχε καθαρώς εκκλησιαστικό χαρακτήρα, ενώ η δεύτερη όνο μασία ταιριάζει εφ’ οσον ο αγών αυτός πήρε εθνικοεκκλησιαστικόν χαρακτήρα.

Πότε συνέβη αυτό ;

Μια ορισμένη χρονολογία δεν είναι δυνατό να καθορισθή.

 Για τα ηγετικά στελέχη της Κων)πόλεως η μετατροπή αυτή του αγώνος συνέβη κατά την εποχή της συντάξεως των Εθνικών Κανονισμών του Πατριαρχείου της Πόλης, δηλαδή γύρω στο 1860.

Για τους Ορθοδόξους Χριστιανούς σλαβικής προελεύσεως στα 1872 δηλ. μετά το Σχίσμα, αλλά. στη Μακεδονία και τη Βορειοθράκη, την κατοπινή Άνατ. Ρωμυλία αυτό συνέβη μετά την απελευθέρωση της Μυσίας και της Άν. Ρωμυλίας από την τουρκικήν κυριαρχίαν, δηλ. μετά την υπογραφήν της Συνθήκης του Βερολίνου (1878) και ιδίως όταν η Συνθήκη αυτή εφαρμόσθηκε στην πραξι δηλ. στα 1880.

§ 8. Κατά την χρονική περίοδο 1872—1880 οι Γραικομάνοι ήσαν συγκεντρωμένοι κυρίως σε τρεις περιοχές της Μέσης Βαλκανικής.

α) Στο νοτιοδυτικό τμήμα της κατοπινής Ανατολικής Ρωμυλίας δηλ. το τμήμα εδόθε από την καμπήν του Έβρου με κύρια ερίσματα τον 'Ελληνισμόν την Περιστερά (Pestéra), Τατάρ-Παζαρτζίκ, Φιλιππούπολι, Στενίμαχο και Χάσκοβο.

β) Στο μεσαίο τμήμα της Νοτιοθράκης, νομού Ανδριανουπόλεως με κέντρα τις Σαράντα Εκκλησίες (Kirk-Kilissê) και την ορεινή περιοχή του Μπονρνάρ Χισάρ, γειτονική της επαρχίας Βιζύης, και

γ) Τους νομούς Θεσσαλονίκης, Μοναστηριού και Σκοπιών της Μακεδονίας.

§ 4. Πώς η διακήρυξι του Σχίσματος του 1872 από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνταντινουπόλεως με την πλήρη έγκριση των τριών άλλων Πατριαρχείων της ’ Αλεξανδρείας, 'Ιεροσολύμων και  Αντιόχειας συνέτεινε στη

διχοτόμησι των Σλάβων της Μέσης Βαλκανικής, είναι ένα πολύπλοκο πρόβλημα.