Ο Ελληνισμός της Δράμας : Οι τρεις τουρκικοί κώδικες της Δράμας.

Από το βιβλίο "Δραμινά Ιστορικά", του Βασίλειου Πασχαλίδη.

Οι τουρκικοί κώδικες και τα σπαράγματα διαφόρων κωδίκων, που σώθηκαν, αν και μετρημένοι στα δάκτυλα, πρέπει να αποτελούν σοβαρή ιστορική πηγή για την περιοχή Δράμας.

Το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου, από το οποίο προέρχονται και οι κώδικες, που σώθηκαν, πρέπει να καταστράφηκε τον Ιανουάριο του 1970, όταν κατεδαφιζόταν το παλαιό δημοτικό κτίριο Δράμας.

Μια πρώτη γνωριμία όχι σημαντική και λεπτομερειακή με τους κώδικες πήραμε πριν από μερικά χρόνια με τη βοήθεια του τουρκομαθή γεωπόνου Χαράλαμπου Εμμανουηλίδη, που πέθανε ξαφνικά πριν προλάβει καν να αρχίσει τη μεταφραστική εργασία του πάνω στα κείμενα, που είναι γραμμένα στην αραβοπερσική γραφή.

 Έτσι σταμάτησε από τότε η προσπάθεια για τη μετάφραση των κωδίκων και των φύλλων που σώθηκαν. Το κατάλληλο και έμπειρο πρόσωπο, που θα μπορούσε να μεταφράσει με ακρίβεια τα τουρκικά κείμενα ακόμη δεν βρέθηκε.

Τρεις από τους κώδικες αυτούς παρουσιάζουμε στη συνέχεια.

Α. Ο Κώδικας 1889-1892

Ο κώδικας έχει χονδρά εξώφυλλα, τα φύλλα του είναι εκατό και χωρίς αρίθμηση.

Έχει διαστάσεις 0,29x0,185. Βρίσκεται σε καλή κατάσταση και έχει πολλές λευκές σελίδες. Το περιεχόμενό του αναφέρεται στα ελληνικά χρόνια 1889, 1890, 1891 και 1892, που έχουν τα αντίστοιχό τους τουρκικά 1305, 1306, 1307 και 1308.

Ο κώδικας περιλαμβάνει ονομαστικές καταστάσεις από επαγγελματίες της επαρχίας Δράμας, δηλαδή από τη Δράμα, το Δοξάτο, τη Χωριστή, (Τσατάλτζα), την Πετρούσα (Πλεύνα), τα Κοκκινόγεια (Κουπάλιστα) κ.ά.

Ενημερώνεται δε κάθε χρόνο με την ευκαιρία της σφραγίσεως των μέτρων και των σταθμών των επιτηδευματιών, που περνούσαν υποχρεωτικά από το αρμόδιο γραφείο.

Το γραφείο αυτό είχε τη δικαιοδοσία αυτή σε όλη την επαρχία της Δράμας.
Οι σελίδες του κώδικα είναι χωρισμένες σε στήλες με τις εξής διακρίσεις των στοιχείων, που καταχωρούνταν:
 όνομα επαγγελματία, πατρώνυμο, επάγγελμα, τόπος κατοικίας, είδος σφραγιζομένου οργάνου (λ.χ. καντάρ), τέλος (φόρος) σημάνσεως σε γρόσια.

 Η καταγραφή των επαγγελματιών γινόταν σε ομάδες φορολογούμενων από 3-7 άτομα η κάθε μία.

Έτσι βρισκόταν ευκολότερα το συνολικό ποσό της οφειλής της κάθε ομάδας επιτηδευματιών, που την εισέπραττε ο αρμόδιος υπάλληλος εννοείται από τον έλεγχο και τη σήμανση του εργαλείου που ακολουθούσε.
Διευκολυνόταν επίσης έτσι ο υπάλληλος και στις λογιστικές πράξεις, που ήταν υποχρεωμένος να κάνει στο τέλος για να παραδώσει το λογαριασμό στο ταμείο.

Κάτω από το συνολικό ποσό που συγκεντρωνόταν για την κάθε ομάδα και που αναγραφόταν και ολόγραφα το νούμερο, υπέγραφε ο υπάλληλος του γραφείου για την αλήθεια και την ακρίβεια του περιεχομένου της κάθε μιας πράξεως.

Ο κώδικας αυτός έχει μεγάλη ιστορική σημασία για τον Ελληνισμό της περιοχής.

Από τις εκατοντάδες των επαγγελματιών, που παραθέτει ο κώδικας,
δεν αναφέρεται καθόλου σε σλαβικά ονόματα εκτός μόνο σε μια περίπτωση επαγγελματία, από την Πετρούσα.

Τα χριστιανικά ονόματα, που κυριαρχούν στον κώδικα είναι όλα ελληνικά όπως λ.χ. Δημητρό, Γιώργη, Βασίλ, Γιάννη κ.ά., όπως επίσης είναι ελληνικά και τα επαγγέλματα που ασκούσαν κυρίως οι Έλληνες επαγγελματίες λ.χ. του οτουντζή, του κιομουρτζή, του μανάβ, του κασάπ, του εσκιτζή κ.ά.

Τα ονόματα αυτά και τα παραπάνω επαγγέλματα αποδεικνύουν ότι στη Δράμα και στα γύρω χωριά της υπήρχε τότε μια πραγματικά οργανωμένη οικονομικά και κοινωνικά, εκκλησιαστικά, κοινοτικά και εκπαιδευτικά δυναμική ελληνική παρουσία, η σημασία και η αξία της οποίας φάνηκε αργότερα κατά το Μακεδονικό Αγώνα.

Β. Ο Κώδικας 1892-1893

Ο κώδικας αυτός είναι κολοβός με 96 μόνο σελίδες από τις οποίες οι δύο λευκές.

 Έχει ένα μόνο εξώφυλλο χονδρό, οι δε διαστάσεις του είναι 0,40x0,25.
Τα φύλλα που λείπουν δε βρέθηκαν κι ασφαλώς θα είναι πολλά με περιεχόμενο σημαντικό για την τοπική ιστορία.
Την πρώτη γνωριμία με τον κώδικα την είχε ο αλησμόνητος σεβαστός συνεργάτης μου τουρκομαθής Χαράλ. Εμμανουηλίδης κατά τον Οκτώβριο του 1970. Περιέχει λεπτομερειακές σημειώσεις εγγράφων, που πρωτοκολλήθηκαν σ’ αυτόν, όπως επίσης έχει και πρακτικά αποφάσεων, που πάρθηκαν από διάφορες επιτροπές της επαρχίας και του Δήμου Δράμας κατά τα χρόνια 1892 και 1893.

Ο κώδικας δηλαδή είναι επίσημο βιβλίο πρωτοκόλλου και πρακτικών και αναφέρεται σε ευρύτερο χώρο, όπου έφτανε η δικαιοδοσία του Δήμου και της Επαρχίας λ.χ. στην Πετρούσα, Κοκκινόγεια, Προσοτσάνη, Δοξάτο και άλλα μέρη.

Τα περισσότερα έγγραφα, οι περιλήψεις των οποίων καταχωρούνταν στον κώδικα, προέρχονται από το Υπουργείο Εσωτερικών και τη Γενική Διοίκηση Θεσσαλονίκης.

 Τα ζητήματα της επαρχίας που ρυθμίζονται και αντιμετωπίζονται από τις προϊστάμενες κρατικές υπηρεσίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μπορούν να προκαλέσουν το ενδιαφέρον στους ερευνητές της εποχής εκείνης, για θέματα ιστορικά, οικονομικά, κοινωνικά, νομικά, διοικητικά κ.ά. διότι υπάρχει σ’ αυτές τις εγγραφές μεγάλος πλούτος από άγνωστα στοιχεία, που θα φωτίσουν πολλές σκοτεινές πτυχές της ιστορίας μας των χρόνων εκείνων.

Στον κώδικα αυτόν, όπως είπαμε, έχουν καταγραφεί επίσης και τα πρακτικά των αποφάσεων, που έπαιρναν ορισμένες επιτροπές, που είχαν μεγάλη διοικητική δικαιοδοσία, όπως ήταν οι επιτροπές προμηθειών, οι επιτροπές υλικών, οι εκτιμητικές επιτροπές κ.ά.

Στις επιτροπές αυτές είχαν αποφασιστική γνώμη οι λεγόμενοι αζάδες, που πραγματικά ασκούσαν ρυθμιστική εξουσία πάνω σε πολλά θέματα.

Επίσης οι αζάδες αυτοί ήσαν μέλη και άλλων επιτροπών με δικαστικές δικαιοδοσίες όπως επίσης ήταν μέλη και του τοπικού Δικαστηρίου της επαρχίας.
 Οι ίδιοι αζάδες ήταν και μέλη του μεγάλου δικαστηρίου της διοικήσεως, που δίκαζε τις σημαντικές και μεγάλες υποθέσεις σε ολόκληρο το νομό.

Μη ξεχνάμε ότι στο Δήμο Δράμας υπήρχε σαν αναπόσπαστο τμήμα του οργανισμού του ειδικός δικαστής του Δήμου, που δεν είχε καμιά σχέση με τα παραπάνω δικαστήρια της επαρχίας (καζά) και του νομού (σαντζάκι).

Η τουρκική νομοθεσία έδινε απεριόριστες αρμοδιότητες και εξουσίες στις διάφορες επιτροπές, που λειτουργούσαν στην επαρχία Δράμας.
 Όλα σχεδόν τα τοπικά ζητήματα έπρεπε να περάσουν από τις επιτροπές.
Από τη μελέτη του πρακτικού της επιτροπής προμήθειας υλικών, στην οποία μετείχαν δύο αζάδες και ένας βασικός υπάλληλος, ο Σατίκ ορμάν μεμούρ, πληροφορoύμαστε ότι η επιτροπή αυτή δεν είχε μόνο το δικαίωμα της επιλογής του προμηθευτή των υλικών, αλλά είχε πρόσθετα επίσης και το δικαίωμα να καθορίζει αναγκαστικά και τις τιμές των διαφόρων υλικών.

Αλλο σημαντικό στοιχείο, που προκύπτει από τον κώδικα αυτόν είναι ότι ο Δήμος Δράμας κατά την Τουρκοκρατία επιχορηγούσε με σημαντικά ποσά τα διάφορα ιδρύματα και τα σχολεία της πόλεως. Ειδικότερα η επιχορήγηση της Δημαρχίας προς το Διδασκαλείο της Δράμας, εννοείται το τουρκικό, κατά το 1892, όπως γράφτηκε στον προϋπολογισμό, έφτανε στα 4.200 γρόσια, ποσό σημαντικό για την εποχή εκείνη.
Αλλά από κάποιο έγγραφο, που καταχωρήθηκε σε εκτεταμένη περίληψη στον κώδικα, πληροφορούμαστε ότι ο Δήμος κατά το χρόνο εκείνο δεν μπόρεσε ν’ ανταποκριθεί στην υποχρέωσή του αυτή, διότι έδωσε για επιχορήγηση μόνο 3.500 γρόσια και όχι 4.200, που είχαν προβλεφθεί στον προϋπολογισμό του.

Επίσης από τον κώδικα αυτόν πληροφορούμαστε ότι κατά τα χρόνια 1892 και 1893 στο Δήμο Δράμας δεν υπηρετούσε κτηνίατρος, όπως προβλε-πόταν άλλωστε από τον οργανικό του νόμο και μάλιστα με πολλούς βοηθούς. Και αυτό, διότι, από περίληψη μιας τηλεγραφικής αναφοράς, που καταχωρήθηκε στον κώδικα και υποβλήθηκε στο Υπουργείο Εσωτερικών, στην Κωνσταντινούπολη, μαθαίνουμε ότι είχε ζητηθεί να σταλεί επειγόντως στη Δράμα, από την πρωτεύοσυα, ένας κτηνίατρος και συνεργείο, για να αντιμετωπισθεί με τον ερχομό τους, η επιζωοτία των ζώων, που απλώθηκε σέ όλη την περιοχή της Δράμας στα χρόνια αυτά.

Γ. Ο Κώδικας 1906

Κώδικας κολοβός χωρίς εξώφυλλα και μόνο με δέκα φύλλα ή είκοσι σελίδες, όλες γραμμένες, με διαστάσεις 0,18x0,28 και με χωρίς δική του αρίθμηση.
Ο κώδικας έμεινε κολοβός τον Ιανουάριο του 1970, όταν καταστράφηκε από τους εργάτες, που δούλευαν για την κατεδάφιση του παλαιού δημοτικού μεγάρου, και που δεν ήξεραν τη μεγάλη ιστορική του αξία.
Ο κώδικας είναι του έτους 1906 (τουρκικού 1322) και έχει τη μορφή βιβλίου πρωτοκόλλου. Περιλαμβάνει λεπτομερειακές αναφορές από διάφορα υπηρεσιακά έγγραφα, σχετικά με την είσπραξη των δημοτικών τελών και φόρων, από την εισαγωγή στην πόλη εμπορευμάτων και διαφόρων υλικών. Τα έγγραφα που περιλαμβάνει αναφέρονται στα γνωστά διαπύλια τέλη.

Η ιστορική αξία του χειρογράφου αυτού, έστω και στη σημερινή του κατάσταση, είναι σημαντική, διότι μέσα από τις εκτενείς αυθεντικές περιλήψεις των εγγράφων της υπηρεσίας, φανερώνεται με τρόπο αναμφισβήτητο ότι η εμπορική, η κοινωνική και γενικότερα η οικονομική και πολιτιστική ζωή της περιοχής βρισκόταν στα ελληνικά χέρια.

Και από τον κώδικα αυτόν λείπουν παντελώς τα σλαβικά ονόματα.

 Έλληνες μόνον, έμποροι και μεταφορείς αναφέρονται, στις σελίδες του ότι επλήρωναν διαπύλια τέλη στη δημαρχία της Δράμας.

Και ο κώδικας αυτός ανήκει στην ίδια συλλογή των τουρκικών κωδίκων, που βρέθηκαν ανέλπιστα στη Δράμα, τον Ιανουάριο 1970.
 Όταν κάποτε θα δοθούν τα κείμενα αυτά στη δημοσιότητα φροντισμένα, μεταφρασμένα και σχολιασμένα, τότε, θα φανεί η μεγάλη ιστορική τους σημασία για τον ελληνισμό της περιοχής Δράμας στα χρόνια της τουρκοκρατίας.