 |
| Η Αστική Σχολή Μελενίκου. (Λειτουργούσε πριν το 1800) |
"Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΜΕΛΕΝΙΚΟΥ 1850 - 1912
Διδακτορική διατριβή υποβληθείσα στο
Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής θεολογίας
του Α.Π.Θ.
Θεσσαλονίκη 2003
(οι φωτογραφίες επιλογές Yauna)
(οι φωτογραφίες επιλογές Yauna)
Το πρώτο ελληνικό σχολείο στο Μελένικο ιδρύθηκε, κατά τον Τρύφωνα Ευαγγελίδη, στα τέλη του 18ου αιώνα 66.
Αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη της ελληνικής παιδείας στην πόλη διεδραμάτισε ο μητροπολίτης Μελενίκου Ανθιμος (1796-1820).
Επί αρχιερατείας του, το 1813, η γενική συνέλευση των Μελενικίων ψήφισε «Κανονισμό» ή «Σύστημα» διοίκησης του «Κοινού» της πόλης, που φρόντιζε ανάμεσα στα άλλα και για την ομαλή λειτουργία των δύο σχολείων του Μελενίκου.
Η κατάσταση αυτή ίσχυσε έως το 1860, οπότε άλλαξε και ο «Κανονισμός» 67.
Ο «Κανονισμός» της κοινότητας Μελενίκου του 1813, προέβλεπε ότι οι επίτροποι του Κοινού και οι έφοροι, με συνεργασία θα φρόντιζαν την ίδρυση ενός σχολείου (των κοινών γραμμάτων) με ένα διδάσκαλο «επιτήδειον εις τούτο τό εργον καί καλής διαγωγής, οστις χρεωστεΐ νά κάμη τούς νέους νά γνωρίσουν τά 24 γράμματα του Ελληνικού Αλφαβήτου νά τούς γυμνάση νά άναγινώσκουν έλεύθερα καί τέλος νά τούς διδάξη τήν κατήχησιν τής Αγίας ημών πίστεως προς δε ήθη χρηστά».
Στη φροντίδα των Επιτρόπων και των Εφόρων ήταν και η ίδρυση του Ελληνικού Σχολείου με δύο διδασκάλους ( αρχιδιδάσκαλος και υποδιδάσκαλος ).
Ο πρώτος όφειλε να ήταν τίμιας και εναρέτου ζωής και δυνατός
« εις το να φωτίση τους μαθητές του αναδεικνύοντας αυτούς αξίους του Ελληνικού ονόματος».
Ο αρχιδιδάσκαλος θα δίδασκε στον πάνω όροφο του σχολείου, ενώ στον κάτω θα δίδασκε ο
υποδιδάσκαλος.
Ο τελευταίος όφειλε να είναι και αυτός
« καλής διαγωγής, χρηστών ηθών καί ικανός στό νά παραδίδη εις τούς άρχαρίους τών νέων τάς αρχάς της Γραμματικής και τα απαιτούμενα αυτής μαθήματα».
Οι διδάσκαλοι θα λάμβαναν μισθό μόνο από την «Κάσσα (Ταμείο) του Κοινού» ενώ απαγορευόταν να λαμβάνουν οποιοδήποτε ποσό ή δώρα από ντόπιους ή ξένους μαθητές της σχολής.
Οι επίτροποι όφειλαν μία φορά την εβδομάδα να επισκέπτονται τη σχολή και οι έφοροι δύο φορές το μήνα ώστε να εξετάζουν την σωστή εκτέλεση των καθηκόντων διδασκάλων και διδασκομένων.
Οι έφοροι και επίτροποι είχαν το δικαίωμα να προβαίνουν σε απόλυση του διδασκάλου που κρινόταν ανεπαρκής, κυρίως στο ήθος, καθώς και να αποβάλουν του σχολείου, τον αμελή ή κακού ήθους μαθητή, όταν μετά από τρεις νουθεσίες παρέμενε αδιόρθωτος, ανεξάρτητα από την καταγωγή και την οικονομική επιφάνεια του πατέρα του.
Οι διδάσκαλοι όφειλαν παρουσία των εφόρων και επιτρόπων μία ή δύο φορές το χρόνο να εξετάζουν τους μαθητές πάνω στις γνώσεις που διδάχτηκαν και να επιβραβεύουν με βραβεία, κατάλληλα ετοιμασμένα από τους επιτρόπους και εφόρους και χειροκροτήματα, όσους πετυχαίνουν, ενώ αντίθετα, προβλέπονταν επιπλήξεις για τους αμελείς.
Ιδιαίτερη φροντίδα λαμβανόταν για τους φτωχούς μαθητές, ώστε απερίσπαστοι να συνεχίσουν τη φοίτησή τους στο σχολείο 68.
Το 1831, πρώτη ανάμεσα στις πόλεις της Μακεδονίας η πόλη του Μελενίκου ίδρυσε σχολείο εισάγοντας σε αυτό την αλληλοδιδακτική μέθοδο Μελενικίου διαδασκάλου αποφοίτου της Εθνικής Κεντρικής Σχολής Αιγίνης.
Στο σχολείο αυτό μαθήτευσαν μαθητές, όχι μόνο από το Μελένικο αλλά και από τις Σέρρες, τη Φιλιππούπολη και τα Βελεσσά.69
Κατά τα έτη
1804-1820,
1823-1830 και
1839-1852,
στην ελληνική σχολή της πόλης δίδαξε ο Μετσοβίτης Αδάμ Ζαπέκος ή Τσαπέκος, προσδίδοντας στη σχολή μεγάλη αίγλη και καθιστώντας την κέντρο των ελληνικών γραμμάτων για ολόκληρη τη βορειοανατολική Μακεδονία και τη νότια Βουλγαρία ακόμη 70.
Πολλοί Βούλγαροι κληρικοί και ιδίως μοναχοί της Ρίλας, όπως οι Νεόφυτος Ρίλσκι, Δαμασκηνός Ρίλσκι και Ιγνάτιος Ρίλσκι 71, φοίτησαν στη σπουδαία ελληνική σχολή της πόλης.
 |
| Αναστάσιος Πολυζωίδης (1802-1873) |
Τον Τσαπέκο διαδέχτηκε ο επίσης Ηπειρώτης σπουδαίος διδάσκαλος και λόγιος Χριστοφόρος Φιλητάς -διδάσκαλος του σπουδαίου Μελενίκιου και Έλληνα νομικού και δικαστή Αναστασίου Πολυζωίδη 72- και αργότερα ο Χριστόφορος Προδρομίτης, από το 1863-1868 73.
Για την εξοικονόμηση των πόρων λειτουργίας της σχολής Μελενίκου φρόντισαν οι Μελενίκιοι απόδημοι 74, κυρίως στη Βιέννη 75.
Υπήρχαν όμως και Μελενίκιοι που παρέμειναν στο Μελένικο και δώρισαν ολόκληρη ή μέρος της περιουσίας τους για την άρτια λειτουργία των σχολείων της πόλης τους 76.
Το «Καταστατικό» του 1813 προέβλεπε ιδιαίτερες παραινέσεις προς τους Μελενίκιους ώστε αυτοί να ευεργετούν το «Κοινό Ταμείο» της πόλης 77.
Ευεργέτες των σχολείων του Μελένικου και γενικά της πατρίδας τους, με διαθήκη τους ήταν οι:
Κόπανος (το 1791),
Μανασσής Ηλιάδης 78,
Χατζηνούλης (το 1820),
πρώην Ιωαννίνων Ιωακείμ (το 1845),
Αναστάσιος Παλατίδης (το 1848),
Γεώργιος Βάντζης (το 1905) καθώς και οι
Γεώργιος Χατζηνικολάου και
Αναστάσιος Κεσίσης 79.
Στο , το μόνο που σώθηκε από τα αρχεία που οι Μελενίκιοι μετέφεραν στο Σιδηρόκαστρο το 1913, εξαιτίας της φωτιάς που έβαλαν οι Βούλγαροι, το 1941, στο υπόγειο που φυλασσόταν, υπάρχει, από αντιγραφή από το, μακροσκελής κατάλογος των ευεργετών και συνδρομητών των σχολείων του Μελενίκου, το χρονικό διάστημα 1791-1819, με σημαντικά ονόματα Μελενικίων 80.
 |
| Αναστάσιος Παλατίδης (1800 -1848) |
Ο μητροπολίτης Διονύσιος, με εγκύκλιό του προς τον κλήρο και το λαό της μητρόπολής του, πέντε χρόνια μετά τη δωρεά, το 1853, τους καλεί να επαινούν και να εγκωμιάζουν τον ευεργέτη αιωνίως για τη λαμπρή χρηματική προσφορά προς τα εκπαιδευτήρια της πατρίδας του.
Από ευγνωμοσύνη για τη μεγάλη δωρεά του Αναστασίου Παλατίδη στη γενέτειρά του, αποφασίστηκε, σε συνέλευση των προκρίτων της πόλης, να τελείται ετησίως, κάθε δεύτερη Κυριακή της μεγάλης Τεσσαρακοστής και μάλιστα με μονοκκλησιά στο ναό της μητρόπολης, αρχιερατική λειτουργία, με συλλείτουργο όλων των ιερέων της πόλης και μνημόσυνο με κηροδοσία, κόλυβα και τα σχετικά έθιμα στη μνήμη του και υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του 83.
Σύμφωνα με τη διαθήκη του Παλατίδη 84, τη διαχείριση του κληροδοτήματος θα είχε η ελληνική κοινότητα του Αγίου Γεωργίου Βιέννης.
Ο όρος αυτός της διαθήκης προκάλεσε στην αρχή προβλήματα στις σχέσεις της κοινότητας Μελενίκου με τους διαχειριστές, καθώς και με τον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως, χωρίς όμως να μπορεί εξακριβωθεί ο λόγος, ενδεχομένως εξαιτίας της μεγάλης καθυστέρησης στη λήψη του ποσού από τους Μελενικίους.Ο Απ. Γκισδαβίδης αναφέρει ότι το πρόβλημα αυτό φάνηκε ιδιαίτερα έντονο στα χρόνια που υπηρετούσε ως διδάσκαλος ο Μελενίκιος Δημήτριος Καλαβακίδης και ήταν ένας από τους λόγους που παραιτήθηκε 85.
Ωστόσο το γεγονός εξηγείται καλύτερα από τον Πέτρο Σπανδωνίδη, ο οποίος θεωρεί ως αιτία της διατάραξης των σχέσεων μεταξύ των Μελενικίων διαχειριστών των κληροδοτημάτων στη Βιέννη και των επιτρόπων και εφόρων του Κοινού της πόλης, την ενέργεια του Μελενικίου διαχειριστή στη Βιέννη Κωνσταντίνου Χρηστομάνου να διορίσει πέντε Μελενικίους της Βιέννης για τη διαχείριση των τόκων των κληροδοτημάτων, χωρίς να έλθει σε συνεννόηση με το Κοινό της πόλης, καθώς και την προσπάθεια του πρώην σχολάρχη Μελενίκου Δημητρίου Λάσκαρη, το 1860, να προκαλέσει τροποποίηση του Καταστατικού του 1813, ώστε να αποδεσμεύσει τα εκπαιδευτήρια από τον ασφυκτικό έλεγχο των επιτρόπων και εφόρων του Κοινού.
Ο Λάσκαρης, στην προσπάθειά του βρήκε σύμμαχο τον προαναφερθέντα διαχειριστή του κληροδοτήματος Κωνσταντίνο Χρηστομάνο 86.
Το 1850, ο μητροπολίτης Μελενίκου Διονύσιος Ταπεινός, με εγκύκλιό του διατύπωσε κανόνες για την είσοδο των παιδιών στο σχολείο.
Σύμφωνα με τους κανόνες αυτούς:
η εγγραφή των παιδιών στο αλληλοδιδακτικό δεν έπρεπε να γίνεται πριν αυτά συμπληρώσουν τα έξι τους χρόνια διοριζόταν ως επίτροπος στο αλληλοδιδακτικό ο διδάσκαλος Δημήτριος Καλαβακίδης από τον οποίο και θα λάμβαναν τις συστατικές επιστολές οι υποψήφιοι μαθητές υπεύθυνοι για την ευταξία και επιμέλεια των μαθητών στο σχολείο θα ήταν οι γονείς τους 87.
Το 1853, στο χώρο της πατρικής οικίας του Παλατίδη και με χρήματα της δωρεάς του, ανεγέρθηκε στο όνομά του, σχολείο για την εκπαίδευση των κοριτσιών, δηλαδή το Παρθεναγωγείο της πόλης, ώστε, όπως αναφέρει η παραπάνω εγκύκλιος του μητροπολίτη Διονυσίου, να μαθαίνουν τα κορίτσια όχι μόνο τα ιερά γράμματα, αλλά και χειροτεχνήματα από ειδική διδασκάλισσα που επρόκειτο να διοριστεί.
Στόχος του νέου σχολείου ήταν να προσφέρει συστηματικότερα τα αναγκαία θρησκευτικά και ηθικά μαθήματα, καθώς και τα απαραίτητα για την βιοτεχνική και οικονομική επιμόρφωση των κοριτσιών 88.
Το 1835 λειτουργούσαν στο Μελένικο Ελληνική Σχολή και αλληλοδιδακτικό με οργανωμένες εφορίες 89.Το 1838 ο διδάσκαλος Δημήτριος Καλαβακίδης ίδρυσε στο Μελένικο το τυπογραφείο του.
Ο Καλαβακίδης υπήρξε και συγγραφέας των έργων 90, που εξέδωσε από το τυπογραφείο του, το οποίο διατηρήθηκε ώς το 1843 91.
Το 1839, με εντολή του πατριάρχη Γρηγορίου του Στ' Φουρτουνιάδη του από Σερρών, εξέδωσε στην Κωνσταντινούπολη πραγματεία σχετικά με το «Πασχάλιο» 92.
Ο Καλαβακίδης δίδαξε ως σχολάρχης στο Μελένικο τα έτη 1830-1832 και 1847-1850 93. Επίσης υπήρξε γραμματέας του Κοινού από το 1857-1867 και από το 1868-187694, καθώς και της μητρόπολης Μελενίκου.
Το 1851, ανέλαβε διδάσκαλος-σχολάρχης, μετά την παραίτηση του Κωνσταντίνου Σπανδωνίδη, ο Μελενίκιος Δημήτριος Α. Λάσκαρης 95, ο οποίος, βοηθούμενος από τον Ιωάννη Βασματζίδη, δίδαξε κατά τα έτη 1851-1853 96. Πρόβλημα ωστόσο δημιουργούσε η ελληνική υπηκοότητα του Λάσκαρη, μια και η οθωμανική διοίκηση δεν εξέδιδε την απαιτούμενη άδεια για να αναλάβει καθήκοντα.
Ο μητροπολίτης Διονύσιος ζήτησε από το Πατριαρχείο 97 να ενεργήσει στην Υψηλή Πύλη για το διορισμό του Λάσκαρη, αν ο τελευταίος δεν πεισθεί να αλλάξει υπηκοότητα και να λάβει την οθωμανική 98.
Τελικά το πρόβλημα λύθηκε 99 και ο Λάσκαρης υπέγραψε συμφωνητικό με την κοινότητα της πόλης που προέβλεπε τους παρακάτω όρους 100:
ι. Ο Λάσκαρης να λαμβάνει δίδακτρα 4.000 γρόσια πληρωμένα ανά τρίμηνο από τους επιτρόπους του Κοινού Μελενίκου.
2. Καμία εξωτερική επέμβαση δεν θα επιτρεπόταν στη διεύθυνση του σχολείου. Κάθε πρόταση για μεταρρύθμιση έπρεπε να συζητηθεί προηγουμένως.
3. Ο Λάσκαρης όφειλε να δέχεται τα εισερχόμενα στο σχολείο παιδιά διδάσκοντάς τους με προθυμία την ελληνική γλώσσα και όλα όσα συμπλήρωναν την εγκύκλιο εκπαίδευση.
Το διάστημα 1853-1857, ως διδάσκαλος στο Μελένικο φέρεται ο Κωνσταντίνος Μανίδης, με υποδιδάσκαλο επίσης τον Βασματζίδη.
Ο Βασματζίδης, την περίοδο 1857-1859, υπηρέτησε στο Μελένικο ως αρχιδιδάσκαλος με βοηθό τον Ιωάννη Βογιατζή 101. Την περίοδο 1859-1862 δίδαξε ως σχολάρχης ο Μανόλης Ζαχαριάδης.
Κατά τα έτη 1860-1862 η ελληνική σχολή Μελενίκου παρέμεινε χωρίς σχολάρχη αναγκάζοντας το Κοινό της πόλης να προβεί, χωρίς όμως αποτέλεσμα, σε αναζήτηση καταλλήλου, στα Ιωάννινα, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη 102.
Η μη λειτουργία της σχολής δεν θα πρέπει να θεωρείται άσχετη με τα προβλήματα που προέκυψαν το 1860 όταν ο Δημήτριος Λάσκαρης επιχείρησε τροποποίηση του Καταστατικού του Κοινού, ώστε να απαλλάξει τη σχολή από τον έλεγχο των επιτρόπων και εφόρων του Κοινού. Το 1860, τη διαχείριση της σχολικής περιουσίας ανέλαβαν, βάσει του τροποποιημένου καταστατικού, οι τέσσερις έφοροι της νεοσυσταθείσης Εφορείας των Εκπαιδευτικών Καταστημάτων.
Η Εφορεία αυτή διατηρήθηκε έως την ψήφιση του Καταστατικού του 1892, οπότε δημιουργήθηκαν με τη διάσπαση της Δημογεροντίας δύο νέες εφορείες με πρόεδρο τον εκάστοτε μητροπολίτη: η Εφορεία των Εκπαιδευτηρίων και η Εφορεία των Φιλανθρωπικών .
Έκθεση του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως (Ε.Φ.Σ.Κ.) για την κατάσταση της ελληνικής εκπαίδευσης στην οθωμανική επικράτεια, των ετών 1873-1874, αποδεικνύει τις φιλότιμες προσπάθεια των Μελενικίων να ανυψώσουν την ελληνική εκπαίδευση της πόλης τους στην παλιά της αίγλη, αλλά και το ενδιαφέρον τους να στηρίξουν τους αδύναμους οικονομικά μαθητές στη συνέχιση των σπουδών τους:
«..έκθεσις τών εφόρων τών έν Μελενίκω σχολείων, διαβιβασθεΐσα ήμΐν διά τού άρχιερέως (Διονυσίου Ταπεινού) πληροφορείτόν Σύλλογον ότι η πόλις αυτή κέκτηται εν έλληνικόν, εν παρθεναγωγεΐον καί εν άλληλοδιδακτικόν καί ότι τό μέν έλληνικόν έχει τεσσαράκοντα καί πέντε μαθητάς, τό δέ παρθεναγωγεΐον πεντήκοντα μαθήτριας καί τό άλληλοδιδακτικόν έκατόν είκοσι παίδας. Άπονέμομεν μετ' εύχαριστήσεως τόν όφειλόμενον έπαινον τή κοινότητι Μελενίκου έπί τή φιλομουσία ήν έπιδείκνυσιν έν τή διατηρήσει τών έκπαιδευτηρίων αύτής, ίδια δ' έν τή ύποστηρίξει τών παρ' αύτή άπορων μαθητών.. .»103
Σε έκθεση, επίσης, του 1873, του ιδίου Συλλόγου, αναφέρεται ότι το Μελένικο, πόλη με μόλις 2.500 κατοίκους (τους λιγότερους ίσως στην ιστορία του), διέθετε ελληνικό σχολείο πριν από έναν αιώνα περίπου. Το 1873, η πόλη διέθετε ένα αλληλοδιδακτικό που ιδρύθηκε το 1831 και ένα παρθεναγωγείο που ιδρύθηκε το 1853. Τα σχολεία αυτά συντηρούνταν από κληροδοτήματα, με χρηματικά ποσά που εισπράττονταν κάθε εξάμηνο από την επιτροπή «Εξάδα» του Αγίου Γεωργίου Βιέννης και ανέρχονταν στις 160 οθωμανικές λίρες, καθώς και από ενοίκια κτημάτων και τόκους κεφαλαίων τοκιζομένων στο ίδιο το Μελένικο, με τα οποία συμπληρωνόταν το ποσό των 24.000 γροσίων, που απαιτούσε η ετήσια δαπάνη συντήρησης και λειτουργίας των σχολείων. Η εφορεία των σχολείων του Μελενίκου κατά το i873, ζήτησε από τον βιβλία και κυρίως το οθωμανικό λεξικό και τη γραμματική του Αδοσίδη. Χαρακτηριστική της κατάστασης της παιδείας στο Μελένικο την εποχή αυτή είναι η παρακάτω παρατήρηση του Ξενοφώντος Ζωγράφου, μέλους της εκπαιδευτικής επιτροπής του Ε.Φ.Σ.Κ: «Ή μικρά αυτη κωμόπολις έπί τίνος πέτρας ιδρυμένη, κρημνοΐς δέ καί φάραγξι πάντοθεν στεφανωμένη κατά τόν Κεδρηνόν, δέν δύναται νά παράσχη τοις κάτοικοις εύπορίανκαί πλούτον έφ'ώ καί οί νεαροί μαθηταί ώς καί άλλαχού άτάκτως άκολουθούσι τάς σπουδάς αύτών, καί ταχέως παραιτούντες τάς τών σχολών έδρας άπέρχονται ζητούντες άρτον ού στερούνται»104.
Το σχολικό έτος 1872-1873 στο σχολείο του Μελενίκου υπηρέτησε για πολύ μικρό χρονικό διάστημα ως διδάσκαλος ο Θεόδωρος Βασματζίδης, ο μετέπειτα μητροπολίτης Νευροκοπίου και Μελενίκου Θεοδώρητος 105.
Το 1874, η πόλη διέθετε Ελληνικό σχολείο με 45 μαθητές, παρθεναγωγείο με πενήντα μαθήτριες και αλληλοδιδακτικό με 120 μαθητές 106. Τα σχολεία αυτά στεγάζονταν σε κτήριο στη συνοικία των Αγίων Θεοδώρων 107.
Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η Κωνσταντινουπόλεως, κατά το 1878 λειτουργούσαν στο Μελένικο ένα ανώτερο108 σχολείο και ένα δημοτικό, καθώς και τέσσερα δημοτικά σε άλλα χωριά της επαρχίας. Το σύνολο των μαθητών στην επαρχία Μελενίκου ανερχόταν στους 313 μαθητές 109.
Την περίοδο 1877-1879, σχολάρχης ανέλαβε για μια ακόμη φορά ο Μελενίκιος Δημήτριος Λάσκαρης, τον οποίο αντικατέστησε ο επίσης Μελενίκιος Νικόλαος Ζωγραφίδης το διάστημα 1879-1881 110.
Κατά το σχολικό έτος 1879-1880, η ελληνική κοινότητα Μελενίκου απευθύνθηκε στο για την αποστολή διδασκάλου στο Μελένικο 111.
Από το ίδιο έτος (1880) 112 άρχισε να λειτουργεί και το νηπιαγωγείο της πόλης 113.
Το επόμενο σχολικό έτος 1881-1882, η Ελληνική σχολή της πόλης μετασχηματίστηκε αρχικά σε επτατάξια και κατόπιν σε δεκατάξια Αστική Σχολή υπό τη διεύθυνση του διακεκριμένου Αθανασίου Φυλακτού από την Κάτω Τζουμαγιά, με σπουδές στο πανεπιστήμιο Αθηνών και τη Γερμανία 114.
Το σχολικό έτος 1883-1884, που τη διεύθυνση ανέλαβε ο Κ. Σγουρός, η Σχολή αριθμούσε 100 περίπου μαθητές.
Το νηπιαγωγείο αριθμούσε 165 νήπια υπό τη διεύθυνση της Μαρίας Δημητριάδου, ενώ το παρθεναγωγείο, αριθμούσε μόλις 21 μαθήτριες υπό τη διεύθυνση της Ελπινίκης Γιούρκα. Την εφορεία των σχολείων, την ίδια εποχή αποτελούσαν οι Α. Νικολάου, Ι. Χ" Μιχαλάκη, Δ. Ε. Λάσκαρης και Μ. A. Πουγγουρίδου, ενώ την εφορία του Κοινού οι Δ. Λάσκαρης, παλαιός διδάσκαλος, Χ" Δημήτριος Στογιάννου, Κήπος Χ" Μιχαλάκη, K. Κομλής και Ι. Γεωργίου. Οι εξετάσεις των σχολείων της πόλης, κατά το 1884, πραγματοποιήθηκαν σε τρεις συνεχόμενες Κυριακές (24 Ιουνίου, ι και 8 Ιουλίου) 115.
Η αστική σχολή διέθετε πλούσια βιβλιοθήκη 116 με αρκετά παλαίτυπα, ελάχιστα των οποίων σήμερα σώζονται στη βιβλιοθήκη του Γυμνασίου Σιδηροκάστρου 117.
Το επόμενο σχολικό έτος 1884-1885, το ελληνικώτατον -όπως το χαρακτηρίζει προξενική αναφορά- Μελένικο συντηρούσε:
α') Αστική σχολή συμπεριλαμβάνουσα και τμήμα Ελληνικού με 104 μαθητές και τέσσερις διδασκάλους υπό τη διεύθυνση του γηραιού Δ. Α. Λάσκαρη, ο οποίος είχε υπηρετήσει και παλαιότερα επί δέκα χρόνια στην ίδια σχολή. Οι εξετάσεις του 1885 πραγματοποιήθηκαν στις 23 Ιουνίου.
β') Παρθεναγωγείο 118 με 52 μαθήτριες διηρημένο σε τρεις τάξεις, από τις οποίες οι δύο κατώτερες αποτελούνταν από δύο τμήματα η κάθε μια. Τα μαθήματα των ελληνικών και των μαθηματικών της ανώτερης τάξης δίδασκε ο σχολάρχης Δ. Λάσκαρης, ενώ τα υπόλοιπα οι δύο διδασκάλισσες του παρθεναγωγείου.
γ') Νηπιαγωγείο με 150 νήπια και δύο διδασκάλισσες. Συνολικά στα ελληνικά σχολεία Μελενίκου φοιτούσαν 306 μαθητές και μαθήτριες σε σύνολο πληθυσμού 3.000 κατοίκων 119.
Για τα παραπάνω σχολεία δαπανούνταν διακόσιες οθωμανικές λίρες προερχόμενες κυρίως από κληροδοτήματα.
Σημαντική όμως είναι η διαπίστωση της προξενικής αναφοράς ότι η πόλη αυτή εγκαταλείφθηκε από το ενδιαφέρον του ελληνικού κράτους, ενώ οι Βούλγαροι με την ανοχή ή και σύμπραξη του μητροπολίτη Μελενίκου Προκοπίου μπόρεσαν να ιδρύσουν μέσα στην πόλη τέλεια σχολεία με μαθητές από τη γύρω περιοχή.
Το ελληνικό προξενείο Σερρών για να αντιμετωπίσει την κατάσταση ανέλαβε, διά του Συλλόγου προς διάδοσιν των Ελληνικών γραμμάτων, να καλύπτει το ποσό των ογδόντα λιρών που απαιτούνταν για το μισθό του σχολάρχη.
Κατά την άποψη του προξένου Σερρών, το Μελένικο, η βορειότερη ελληνική πόλη της Μακεδονίας, έπρεπε να στηριχθεί γιατί δεν απειλούνταν μόνο από τις βουλγαρικές ενέργειες, αλλά και από τον ίδιο τον επίσκοπό της 120.
Την ίδια εποχή οι οθωμανοί κάτοικοι της πόλης διατηρούσαν σχολείο με 10 μόνο μαθητές, ενώ παρατηρείται έντονη δραστηριότητα από τη βουλγαρική πλευρά.
Με ενέργειες του Βουλγάρου πράκτορα Σαράφωφ, λειτούργησαν βουλγαρικά σχολεία στο Μελένικο (με 50 μαθητές) και στο Πετρίτσι, καθώς και στα χωριά Κρέσνα, Δεβρένι, Καλυμάντσα, Γερμάνι, Πορρόια 121.
Το βουλγαρικό σχολείο Μελενίκου, κατά το προηγούμενο σχολικό έτος 1883-1884, διέθετε περίπου τους διπλάσιους 122.
Στα τέλη του 1887 με ενέργειες του βουλγαριστή Κωνσταντίνωφ από το χωριό Καλλιμάντζα, ο οποίος δρούσε και ως επόπτης των βουλγαρικών σχολείων της επαρχίας και διατηρούσε άριστες σχέσεις με τον καϊμακάμη Μελενίκου, κατελήφθη παράνομα το σπίτι των αδελφών Μαντζούρη οι οποίοι εργάζονταν ως έμποροι στη Δούπνιτσα.
Η κατάληψη έγινε με σκοπό να εγκατασταθούν στο σπίτι αυτό οι δύο βουλγαροδιδάσκαλοι και οι 10-15 μαθητές του βουλγαρικού σχολείου, όλοι τους προερχόμενοι από τα γειτονικά χωριά, μια και μέσα στην πόλη δεν κατοικούσαν Βούλγαροι.
Η κατάληψη προκάλεσε τη διαμαρτυρία της ελληνικής κοινότητας, που ειδοποίησε τους ιδιοκτήτες του σπιτιού για τα γεγονότα 123.
Οι βουλγαριστές διέθεταν στο Μελένικο και άλλη οικία στη συνοικία της Αγίας Βαρβάρας, την οποία αγόρασε ο Χ'' Παπά Δημήτριος από το χωριό Τσιρέσνιτσα Μελενίκου έναντι 2.000 γροσίων και την οποία, αφού αφιέρωσε στο βουλγαρικό έθνος και την επισκεύασε με συνδρομές, την ενοικίασε με το ποσό των 20 χρυσών φράγκων στο βουλγαροδιδάσκαλο Σπάσο. Ο Χ" Παπά Δημήτριος είχε από χρόνια ασπαστεί το βουλγαρισμό, είχε επισκεφθεί στο Μεσοχώρι του Βοσπόρου το Βούλγαρο Έξαρχο και ήταν μέλος της βουλγαρικής «Όπστινας» 124.
Το Μάιο του 1885 συνήλθε στο Μελένικο η γενική συνέλευση της πόλης υπό την προεδρεία του επισκόπου Δαφνουσίας Μεθοδίου, ο οποίος για το σκοπό αυτό είχε μεταβεί στο Μελένικο από το Δεμίρ Ισάρ και ο οποίος συνέβαλε σημαντικά στην ομαλή διεξαγωγή της συνέλευσης. Κατά τη συνέλευση πραγματοποιήθηκε η λογοδοσία των εφορειών των εκπαιδευτηρίων και του κοινού και ακολούθως έγιναν οι αρχαιρεσίες για την ανάδειξη των νέων εφορειών 125.
Κατά το σχολικό έτος 1885-1886, στα μητρώα της Αστικής σχολής Μελενίκου γράφτηκαν 100 μαθητές οι οποίοι διδάσκονταν από τρεις διδασκάλους.
Κάθε τάξη διαιρούνταν σε δύο τμήματα, ώστε το σχολείο συνολικά να δίνει την εικόνα του εξαταξίου.
Στο μάθημα των ελληνικών το πρώτο τμήμα διδάχτηκε «Κύρου Ανάβαση» και την «Προς Δημόνικον παραίνεσιν», στο δε μάθημα των μαθηματικών, διδάχτηκε αριθμητική από τη σύνθετη μέθοδο των τριών μέχρι τέλους και γεωμετρία μέχρι των τετραπλεύρων.
Το Παρθεναγωγείο αριθμούσε 40 μαθήτριες μοιρασμένες σε δύο τάξεις με δύο διδασκάλισσες, ενώ το νηπιαγωγείο αριθμούσε 180 νήπια με δύο νηπιαγωγούς (η νεότερη ήταν απόφοιτη του Αρσακείου).
Το παραπάνω σχολικό έτος η της πόλης αποφάσισε την εισαγωγή της διδασκαλίας της τουρκικής γλώσσας.
Παράλληλα οι οθωμανοί του Μελενίκου διατηρούσαν γραμματοδιδασκαλείο με 50 μαθητές και ένα διδάσκαλο, ενώ οι Βούλγαροι διατηρούσαν σχολή με σαράντα μαθητές, κυρίως από τα γύρω χωριά με δύο διδασκάλους 126.
Παρά τις πολύχρονες αντιδράσεις των Μελενικίων οι Βούλγαροι κατάφεραν να αποκτήσουν άδεια για το σχολείο τους από την οθωμανική κυβέρνηση, το οποίο λειτούργησαν συνάγοντας μαθητές από τα γύρω βουλγαρόφωνα χωριά 127.
Από το Σεπτέμβριο του 1885 τα ελληνικά σχολεία Μελενίκου διηύθυνε ο Κίμων Αϊνατζόγλου από τη Νεάπολη της Καππαδοκίας, απόφοιτος της Μεγάλης του Γένους Σχολής και κάτοχος της οθωμανικής γλώσσας, βοηθούμενος από το Δημοσθένη Θεοδώρου Δόδο, από το Ροδολίβος της επαρχίας Δράμας και απόφοιτο της σχολής «Μαρούλη» στις Σέρρες.
Οι παραπάνω διδάσκαλοι, νέοι στην ηλικία, διακρίνονταν για τη σεμνότητα, τη φιλογένεια και την εργατικότητά τους, γεγονός που ικανοποιούσε την εφορεία των σχολείων, αλλά και τους μαθητές.
Οι διδάσκαλοι αυτοί ακολουθούσαν και για τα σχολεία του Μελενίκου, το πρόγραμμα διδασκαλίας των σχολείων των Σερρών και απέλυαν τους μαθητές μόλις την 11η το απόγευμα τουρκική ώρα (περίπου στις 17:00 μμ).
Κατά το σχολικό έτος 1886-1887, ο Δημοσθένης Δόδος ανέλαβε τη διδασκαλία των ελληνικών και στο δεύτερο ανώτερο τμήμα της σχολής 128.
Ωστόσο, το σχολικό έτος 1885-1886, στο Μελένικο δεν ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς. Η πρόσληψη του Αϊνατζόγλου και δύο ακόμη διδασκάλων και η απόλυση του διδασκάλου Σγουρού 129 από τη θέση του, προκάλεσαν την αντίδραση της αντιπολιτευόμενης στους εφόρους μερίδας, με επικεφαλής τον Δ. Λ. Βαγγέλη, που ζητούσε την επαναπρόσληψη του Σγουρού.
Η αντιπολιτευόμενη μερίδα, χωρίς να έχει κανένα δικαίωμα με βάση τον κανονισμό των σχολείων, έπεισε τον πρόεδρο του συμβουλίου της παιδείας για την επαρχία Μελενίκου, οθωμανό Αλή εφέντη να παρέμβει, διατάζοντας την απόλυση του ενός εκ των διορισθέντων διδασκάλων και την επαναπρόσληψη του Σγουρού στη θέση του.
Ο Αλή εφέντης επιχείρησε με τη βοήθεια της αστυνομίας, τη σύλληψη των νέων διδασκάλων από το επισκοπείο όπου κατέλυαν και αφού απέτυχε σε αυτό, διέταξε στις 9 Σεπτεμβρίου, ημέρα του αγιασμού και της εγγραφής των μαθητών, το κλείσιμο του σχολείου και την απόλυση των διδασκάλων.
Μετά από αλλεπάλληλες συσκέψεις του Αλή εφέντη με τους εφόρους και κυρίως με την αντιπολιτευτική ομάδα, προτάθηκε ως λύση, την οποία εξαναγκάστηκε να αποδεχτεί και η εφορεία των σχολών, να απολυθεί ο νεότερος των διδασκάλων ως μικρός τό σώμα και να λάβει αποζημίωση δέκα τουρκικές λίρες από τις σαράντα του μισθού του, είκοσι ο αντικαταστάτης του (πρώην δημοδιδάσκαλος) και δέκα ο Σγουρός.
Σημαντικό στην όλη υπόθεση είναι ότι κατηγορείται και ο απουσιάζων ως συνοδικός στην Κωνσταντινούπολη, μητροπολίτης Μελενίκου Προκόπιος, διότι όρισε ως αντιπρόσωπό του κληρικό νεαρό και εκ της απειρίας του δεν θα μπορούσε να αντιταχθεί στις παρανομίες του Αλή εφέντη 130.
Στις εξετάσεις του 1886 παραβρέθηκαν πολλοί οθωμανοί επίσημοι.
Η γενική εκτίμηση ήταν ότι οι διευθυντές της αστικής σχολής Κίμων Αϊνατζόγλου, του παρθεναγωγείου Ελπινίκη Γιούρκα και του νηπιαγωγείου Μαρία Δημητριάδου εργάστηκαν με ιδιαίτερο ζήλο 131.
Το σχολικό έτος 1887-1888 άρχισε στις 15 Σεπτεμβρίου. Με απόφαση της Εφορείας των Εκπαιδευτηρίων η διεύθυνση του Παρθεναγωγείου ανατέθηκε στην Χρυσάνθη Πετκούση, απόφοιτο του Παρθεναγωγείου Σερρών και ευπαίδευτο διδασκάλισσα.
Φαίνεται ότι το Παρθεναγωγείο Μελενίκου αντιμετώπιζε προβλήματα γιατί η νέα διευθύντρια κλήθηκε να αντιμετωπίσει τα «κακώς κείμενα» 132.
Η γιορτή των Τριών Ιεραρχών του 1888 γιορτάστηκε στην πόλη με ιδιαίτερη λαμπρότητα.
Στην τελετή παραβρέθηκε ο μητροπολίτης Μελενίκου Προκόπιος και πλήθος κόσμου.
Το λόγο εκφώνησε ο διευθυντής της Ελληνικής σχολής Κίμων Αϊνατζόγλου, εξαίροντας τη δύναμη των γραμμάτων και καλώντας τους πάντες στην καλλιέργειά τους. Την εκδήλωση πλαισίωναν ύμνοι και τραγούδια από τις μαθήτριες του παρθεναγωγείου υπό τη διεύθυνση των διδασκαλισσών Μαρίας Δημητριάδου και Χρυσάνθης Πετκούση 133.
Οι εξετάσεις του 1888 πραγματοποιήθηκαν στις 30 Ιουνίου, εορτή των Αγίων Αποστόλων. Πρώτα ξεκίνησε το νηπιαγωγείο, το οποίο διηύθυνε η Φανή Αγαθονίκου Ιατροπούλου.
Στις 4 Ιουλίου άρχισαν οι εξετάσεις του Παρθεναγωγείου και του αρρεναγωγείου. Στις εξετάσεις παρέστησαν όλοι οι οθωμανοί αξιωματούχοι του καζά Μελενίκου. Το προσωπικό του αρρεναγωγείου αποτελούσαν ο διευθυντής Κίμων Αϊνατζόγλου με βοηθό τον Κωνσταντίνο Καλούση, στη θέση του παραιτηθέντος Δημοσθένη Θεοδώρου Δόδου, ο οποίος είχε διοριστεί στα Μουδανιά της επαρχίας Προύσης 134.
Στις 30 Ιουνίου του 1888, άρχισε τις εξετάσεις του και το βουλγαρικό σχολείο της πόλης το οποίο αποτελούνταν από τριάντα μόνο μαθητές με διδάσκαλο το Σπάσο από το χωριό Γαϊτάνινα Μελενίκου.
Στις εξετάσεις του βουλγαρικού σχολείου παραβρέθηκε ο διάκονος της μητρόπολης Μελενίκου Κωνσταντίνος Καλλιμάντζαλης, επόπτης των βουλγαρικών σχολείων της περιοχής, ενώ για δύο ώρες παραβρέθηκε και ο μητροπολίτης Μελενίκου Προκόπιος, ο οποίος δεήθηκε για την προαγωγή του σχολείου, φίλησε τα παιδιά και ευχήθηκε να λειτουργεί με ειρήνη και ομόνοια.
Ο βουλγαροδιδάσκαλος Σπάσος συμβούλευε τους χωρικούς της περιφέρειας να συστήσουν παντού βουλγαρικά σχολεία. Στο γειτονικό του Μελενίκου Σφέτι Βράτς, ενώ το 1884 είχε συσταθεί ελληνικό γραμματοδιδασκαλείο, το ι888 εγκαταστάθηκε οριστικά βουλγαροδιδάσκαλος από την Κρέσνα Ι35.
Μετά την αποχώρηση του διευθυντή Κίμωνα Αϊνατζόλου (αναφέρεται και ως Αναστασιάδης) τη διεύθυνση της Αστικής Σχολής ανέλαβε, το σχολικό έτος 1889-1890, ο Κωνσταντίνος Καλούσης, απόφοιτος του διδασκαλείου Θεσσαλονίκης, ο οποίος διοργάνωσε τη σχολή κατά τα νεότερα συστήματα.
Η αστική σχολή αποτελούνταν από επτά τάξεις εκ των οποίων η μία προγυμνασιακή. Μαζί με τον Καλούση διορίστηκαν ως διδάσκαλοι ο Ν. Ζωγραφίδης, πρώην διδάσκαλος στο Νευροκόπι και ο ντόπιος Δ. Δημοκίδης, απόφοιτος του Γυμνασίου Σερρών.
Διδάσκαλος των τουρκικών προσελήφθη ο Μελενίκιος Μαχμούτ εφέντης. Στο παρθεναγωγείο συνέχισαν να υπηρετούν οι Χρυσάνθη Πετκούση και η Καλλιόπη Δεληγιάννη και στο νηπιαγωγείο η Μ. Καρατζούλη, ενώ προσελήφθη για το νηπιαγωγείο η Παπακώτσιου Ι36.
Καταστροφικό για τα σχολεία του Μελενίκου ήταν το 1893, όταν τα εκπαιδευτήρια της πόλης πυρπολήθηκαν από τους Βουλγάρους προπαγανδιστές του Πανσλαβισμού 137.
Κατά το 1896, το διοικητικό συμβούλιο του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου αποφάσισε να χορηγήσει, από το κληροδότημα του Στεφάνου Ζαφειροπούλου, χάρτες στα σχολεία Μελενίκου, Κάτω Τζουμαγιάς και Ανω Πορροΐων 138.
Είχε προηγηθεί, το 1893, αποστολή έκθεσης των εφόρων των σχολών του Μελενίκου προς τη σύζυγο του Στεφάνου Ζαφειροπούλου 139. Την ίδια εποχή, η κοινότητα Μελενίκου ζήτησε από την Ελένη Ζαρίφη στην Κωνσταντινούπολη να ευεργετήσει την κοινότητα με το ποσό των 70 λιρών 140.
Σχολάρχης των σχολείων Μελενίκου την περίοδο 1900-1913, διετέλεσε ο Σιατιστινός Γεώργιος Σφήκας 141. Από το 1896 και ώς το 1912, ως καθηγητής στο ημιγυμνάσιο Μελενίκου υπηρετούσε ο Μελενίκιος Γάιος Λαζάρου, ο οποίος προηγουμένως είχε διδάξει στο Στάρτσοβο κατά το σχολικό έτος 1895-1896.
Ο Λαζάρου διετέλεσε ως το 1912 γραμματέας της μητρόπολης Μελενίκου, καθώς και γραμματέας του Συλλόγου των Ευελπίδων Μελενίκου 142.
Το καλοκαίρι του 1900 η κοινότητα Μελενίκου αντιμετώπισε πρόβλημα με την εξεύρεση καταλλήλου προσώπου για να αναλάβει τη διεύθυνση της αστικής σχολής της πόλης. Ο υποψήφιος όφειλε να είναι διδάκτωρ της φιλολογίας του Εθνικού Πανεπιστημίου, να έχει πείρα και ήθος. Ο μισθός του καθοριζόταν στις 60 λίρες. Ο μητροπολίτης Μελενίκου ζήτησε, με επιστολή του, από το μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Αθανάσιο τη συμβολή του στην ανεύρεση διευθυντή με τα παραπάνω προσόντα 143.
Οι πρόκριτοι της συνοικίας Ποταμός του Μελενίκου διαμαρτυρήθηκαν, το Νοέμβριο του 1902, στο ελληνικό προξενείο Σερρών, ότι η εφορεία των εκπαιδευτηρίων Μελενίκου αδιαφορεί για την ελληνική εκπαίδευση των παιδιών της συνοικίας, της οποίας οι κάτοικοι στην πλειοψηφία τους ήταν βουλγαρόφωνοι και κινδύνευαν από τη συνεχή εγκατάσταση βουλγαρικών οικογενειών, από την γύρω περιοχή, εκεί. Με υπόδειξη του μητροπολίτη Μελενίκου, το ελληνικό Προξενείο διόρισε στη συνοικία ένα διδάσκαλο και μία νηπιαγωγό, αλλά μετά από λίγο καιρό ο μητροπολίτης μετέφερε το διδάσκαλο στην κεντρική σχολή της πόλης, αποσπώντας τον από το προάστιο, οδηγώντας δύο προκρίτους του Ποταμού να στείλουν, από αγανάκτηση, τα παιδιά τους στη βουλγαρική σχολή, με κίνδυνο να παρασύρουν και άλλους 144.
Το 1905, στο Μελένικο λειτουργούσε εννεατάξιο αρρεναγωγείο με οκτώ διδασκάλους και 185 μαθητές υπό τη διεύθυνση του Γ. Σφήκα, πεντατάξιο παρθεναγωγείο με τρεις διδασκάλισσες και 140 μαθήτριες, καθώς και μία μικτή σχολή στη συνοικία Ποταμός με τέσσερις τάξεις, ένα διδάσκαλο, μία διδασκάλισσα και 55 μαθητές 145.
Κατά τον Μ. Paillares, το 1906, η ελληνική κοινότητα διέθετε δύο σχολεία αρρένων, ένα θηλέων και ένα νηπιαγωγείο με οκτώ διδασκάλους, πέντε διδασκάλισσες, 250 αγόρια και 150 κορίτσια. Ενδιαφέρουσα είναι η πληροφορία του Paillares ότι στα σχολεία αυτά, τα παιδιά μάθαιναν μουσική και συγκροτούσαν χορωδίες εφάμιλλες με εκείνες του Παρισιού 146.Στην πόλη λειτουργούσαν επίσης οι ακόλουθες αδελφότητες:
η «Φιλόπτωχος Αδελφότης Κυριών.»,
ο «Σύλλογος των Ευελπίδων Μελενίκου» (έτος ίδρυσης 1904) 147,
η «Αδελφότης Πέτρου και Παύλου» και
η «Αδελφότης της Αγίας Παρασκευής» 148.
 |
| ή Φιλόπτωχος Αδελφότης Κυριών καί Δεσποινίδων Αρμονία |
Κατά την εορτή των Τριών Ιεραρχών του 1905, ο μητροπολίτης Μελενίκου Ειρηναίος κατόρθωσε να πείσει τους Μελενικίους για την ανάγκη να ανεγείρουν σχολή που να περιλαμβάνει μαζί την αστική σχολή και το ημιγυμνάσιο.
Τα παραπάνω σχολεία έως τότε στεγάζονταν σε ακατάλληλα και μακρινά μεταξύ τους κτήρια.
Ο μητροπολίτης Μελενίκου για την οικοδόμηση του νέου σχολείου προσέφερε είκοσι λίρες, ενώ συνολικά την ημέρα εκείνη συγκεντρώθηκε το ποσό των 175 λιρών 150.
Το Φεβρουάριο του 1905, έγινε για τον ίδιο σκοπό, μια σημαντική δωρεά από το Μελενίκιο Γεώργιο Βάντση, ο οποίος με διαθήκη του προσέφερε, για τη στέγαση του αρρεναγωγείου της πόλης, ευρύχωρη κατοικία που διέθετε στο Μελένικο 151.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο απέστειλε ευχετήριο στον Γεώργιο Βάντση για τη δωρεά του152. Το κείμενο της διαθήκης του Γ. Βάντση σε ό,τι αφορά τη δωρεά του προς τα εκπαιδευτήρια της Ελληνικής κοινότητας Μελενίκου αναφέρει τα εξής:
«...ό ύποφαινόμενος Βάντσης Γεωργίου, οίνοπαραγωγός τό έπάγγελμα, κάτοικος τής πόλεως Μελενίκου.... στ) Διατάσσω τόν γενικόν κληρονόμον μου, όπως άμέσως μετά τόν θάνατόν μου, πληρώση δέκα (άριθ. ίο) λίρας Τουρκίας, ύπέρ μνημοσύνου μου εις τό Κοινόν Μελενίκου. ζ) Ήδη τήν ΐ2ην Ιουλίου τού igo4 έτους έν τή έκτάκτω συνεδριάσει τής δημογεροντίας, τή γενομένη ύπό τήν προεδρείαν τού Πανιερωτάτου Μητροπολίτου (Ειρηναίου), ώς γίνεται δήλον έκ τού ύπ’ αρίθμ. JJJ πρακτικού, άποβλέπων εις τάς ανάγκας τής κοινότητος, έδωρησάμην τά άνήκοντά μοι μερίδια έκ τής οικίας ήτις χρησιμεύει σήμερον ώς Στρατιωτικόν Νοσοκομεΐον, όπως καταλλήλως διασκευαζομένη άποβή Κοινοτικόν Αρρεναγωγεΐον» 153.
Τον επόμενο χρόνο 1906, ο μητροπολίτης Μελενίκου Ειρηναίος κατόρθωσε να αποσπάσει από την οθωμανική κυβέρνηση φιρμάνι για την ανέγερση της νέας Σχολής Μελενίκου154 στο οικόπεδο της οικίας του Βάντση.
Με την άφιξη του νέου μητροπολίτη Αιμιλιανού, το 1906, ενισχύθηκαν οι προσπάθειες για τη συγκέντρωση χρημάτων με σκοπό την οικοδόμηση της Μελενίκου στο παραπάνω οικόπεδο 155.
Χαρακτηριστική είναι η παρότρυνση προς τους απανταχού Μελενικίους, από τις στήλες του Φάρου της Μακεδονίας, να ενισχύσουν τα σχολεία της πατρίδας τους:
« Μελενίκιοι, οι έν τη άλλοδαπή διαμένοντες, τί πρός ταύτα σκέπτεσθε;
Ή πατρίς πρός ύμάς προσμειδιά καί έν ήμΐν σεμνυνομένη άγάλλεται καί γαυριά. Στρέψατε τά ομματα ημών πρός τούς γενεθλίους βράχους καί τάς ρομαντικάς κοιλάδας τής λησμονηθείσης ταύτης γωνίας καί θά παρατηρήσητε μετά πόσης δυσκολίας καί άγώνων ύπερφυσικά άγωνίζονται οί άδελφοί ύμών νά έκκινήσωσι τό ν τροχόν, οστις έκπαιδευτική πρόοδος καί άνάπτυξις, καλείται. Χύσατε έ'λαιον εις τό ν έσκωριασμένον τούτον τροχόν καί διευκολύνατε τήν διάδοσιν τών γραμμάτων ι'να ούτω έ'χητε τήν εύλογίαν τής φίλης πατρίδος, ήτις άείποτε διά τήν πρόοδον καί εύημερίαν τών τέκνων αύτής εύχεται» 156.
Η νέα Σχολή αποπερατώθηκε το φθινόπωρο του 1908 και στις 2 Νοεμβρίου του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκαν από το μητροπολίτη Αιμιλιανό, τα εγκαίνιά της.
Κατά την τελετή, τον πανηγυρικό εκφώνησε ο διευθυντής των σχολείων Γ. Σφήκας, ενώ ο μητροπολίτης προέτρεψε τους Μελενικίους να συνεχίσουν το ενδιαφέρον τους για την παιδεία οικοδομώντας και παρθεναγωγείο.
Την εκδήλωση έκλεισαν ποιήματα και τραγούδια των μαθητών υπό τη διεύθυνση του διδασκάλου Γάιου Λαζάρου, καθώς και ο ύμνος προς των ευεργέτη των σχολών του Μελενίκου Αναστάσιο Παλατίδη.
Στην τελετή παραβρέθηκαν και οθωμανοί υπάλληλοι και ο χιλίαρχος Σαφέτ εφέντης, ο οποίος μίλησε υποσχόμενος τη συμπαράσταση των οθωμανικών αρχών 157.
Την ίδια εποχή το βουλγαρικό σχολείο της πόλης συγκέντρωνε από τη γύρω περιοχή συνολικά 100 μαθητές και μαθήτριες με πέντε διδασκάλους και δύο διδασκάλισσες.
Οι περισσότεροι των μαθητών ήταν οικότροφοι του βουλγαρικού οικοτροφείου της πόλης.
Οι οθωμανοί διέθεταν προκαταρκτική σχολή με δύο τάξεις γυμνασίου (ρουσδιέ), με 40 μαθητές και προκαταρκτικό παρθεναγωγείο με μία διδασκάλισσα και δώδεκα μαθήτριες 158.
.......
Σημαντική ήταν πάντα, σε όλες τις εκδηλώσεις της ελληνικής κοινότητας Μελενίκου, η συμμετοχή του μουσικού ομίλου Η Τερψιχόρη 162 υπό τη διεύθυνση του μουσικοδιδασκάλου και διδασκάλου Ευαγγέλου Γεροβασιλείου του Ολυμπίου.
Δυστυχώς το Νοέμβριο του 1907, ο αξιόλογος αυτός άνθρωπος, απήχθη και δολοφονήθηκε από τους Βουλγάρους, καθώς πήγαινε να δει την οικογένειά του στο Πετρίτσι.
Τη θέση του στη διεύθυνση του μουσικού ομίλου ανέλαβε ο Αναστάσιος Πετκούσης 163.
Στα τέλη του 1908 συστήθηκε στο Μελένικο, από τους νέους της πόλης, όμιλος ερασιτεχνών με την επωνυμία «Όμιλος Φιλομούσων».
Το νέο σωματείο κατόρθωσε μέσα σε δεκαπέντε μέρες να καταρτίσει και να παρουσιάσει (διδάξει) το πατριωτικό δράμα του Κεμάλ βέη «Βατάν (πατρίδα)».
Στην παράσταση εκτός του πλήθους των Μελενικίων παραβρέθηκαν πολλοί οθωμανοί αξιωματικοί οι οποίοι συνεχάρησαν στο τέλος τα μέλη του ομίλου 164. Μετά το 1908, στην πόλη λειτουργούσε ημιγυμνάσιο, καθηγητής στο οποίο ήταν ο Μελενίκιος Δ. Δημοκίδης 165.
Στις 12 Δεκεμβρίου του 1909 δόθηκε από την αδελφότητα κυριών Μελενίκου η «Αρμονία», ευεργετική καλλιτεχνική χοροεσπερίδα στην αίθουσα του θεάτρου του συλλόγου των «Ευελπίδων» Μελενίκου.
Στη χοροεσπερίδα έπαιξε το μουσικό τμήμα του συλλόγου, υπό τη διεύθυνση του μουσικοδιδασκάλου Α. Παπαδημητρίου.
Το διοικητικό συμβούλιο της «Αρμονίας» αποτελούσαν
η πρόεδρος Ευαγγελία Παπανούσκα,
η αντιπρόεδρος Ελένη Γερμάνη,
η γραμματέας Αναστασία Ανδρεάδου,
διευθύντρια του παρθεναγωγείου,
η ταμίας Ελίζα Ι. Μαντζουρίδου και
οι σύμβουλοι Ελένη Πέικου,
Ευαγγελία Χ'' Κώτσου,
Χρυσάνθη Ν. Βέτσου,
Καλλιόπη Παντζούρη,
Φωτεινή Παρασκευοπούλου και
Δ. Γιανννακού 166.
Στις 4 Απριλίου του 1910 η ίδια αδελφότητα «Αρμονία» γιόρτασε την επέτειο ίδρυσής της. Η εκδήλωση ξεκίνησε με λειτουργία και στη συνέχεια δεξίωση στο θέατρο, όπου παραβρέθηκαν πάνω από εκατό μέλη της αδελφότητας με επικεφαλής το μητροπολίτη Αιμιλιανό και τη δημογεροντία της κοινότητας.
Χαρακτηριστικό της δραστηριότητας της αδελφότητας ήταν η λειτουργία υφαντουργίου με διευθυντή τον Μιχαήλ Γιαννακού.
Μετά την εκδήλωση πραγματοποιήθηκαν οι αρχαιρεσίες της αδελφότητας, κατά τις οποίες εξελέγησαν
πρόεδρος η Ευαγγελία Παπανούσκα,
αντιπρόεδρος η Ελένη Γερμάνη,
γραμματέας η Αναστασία Ανδρεάδου,
ταμίας η Ελίζα Ι. Μαντζουρίδου
και σύμβουλοι οι
Καλλιόπη Ι. Μαντζουρίδου,
Ευαγγελία Χ" Κώτσου,
Ελένη Ν. Κούσκα,
Ουρανία Π. Τζεβελέκη,
Καλλιόπη Ι. Κεσίση και
Αικατερίνη Γ. Σιββά 167.
Το σχολικό έτος 1909-1910, στην πόλη του Μελένικου λειτουργούσαν:
εννεατάξιο αρρεναγωγείο, που αποτελούνταν από το
ημιγυμνάσιο 168 και την αστική σχολή, με οκτώ διδασκάλους και 185 μαθητές πεντατάξιο Παρθεναγωγείο με τρεις διδασκάλισσες και 140 μαθήτριες
τετρατάξια μικτή σχολή της συνοικίας Ποταμού, με ένα διδάσκαλο, μία διδασκάλισσα και 65 μαθητές και μαθήτριες 169.
Στα τέλη του 1910, το Οικουμενικό Πατριαρχείο εξέφρασε προς το Μελενίκιο Γεώργιο Πέικο την ευαρέσκειά του για τη φιλόκαλο, όπως ονομάζεται, δωρεά του προς τα σχολεία της γενέτειράς του 170.
Το 1910, σοβαρό πρόβλημα δημιούργησε η επιθυμία του υποπρακτορείου Μελενίκου του νεοτουρκικού κομιτάτου , να διορίσει δωρεάν καθηγητή των τουρκικών για τα ελληνικά σχολεία Μελενίκου. Ο προτεινόμενος από το κομιτάτο ήταν πρόσωπο ανήθικο και μέθυσο. Ο διευθυντής των σχολείων, για να μη δημιουργήσει ζήτημα παρέπεμψε τους εκπροσώπους του κομιτάτου στο μητροπολίτη, τα δικαιώματα όμως του οποίου, επί της ελληνικής εκπαίδευσης, αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν. Ο μητροπολίτης, παρά τον κίνδυνο που έκρυβε η όλη υπόθεση προχώρησε στο διορισμό καθηγητή της τουρκικής, δικής του επιλογής 171.
Οι εξετάσεις των εκπαιδευτηρίων Μελενίκου του 1911 πραγματοποιήθη- καν για το ημιγυμνάσιο στις 30 Ιουνίου και για το Παρθεναγωγείο στις 3 Ιουλίου.
Οι προφορικές εξετάσεις πραγματοποιήθηκαν στη μεγάλη και μεγαλόπρεπη αίθουσα του θεάτρου του «Συνδέσμου των Ευελπίδων».
Στις εξετάσεις του ημιγυμνασίου μίλησε ο μητροπολίτης, ο διευθυντής Γ. Σφήκας, καθώς και μερικοί από τους παριστάμενους οθωμανούς επισήμους, όπως ο εκπρόσωπος του καϊμακάμη και ο εισαγγελέας. Στις αντίστοιχες εξετάσεις του παρθεναγωγείου οι μαθήτριες εξέθεσαν μερικά από τα εργόχειρά τους, προκαλώντας τις άριστες εντυπώσεις των παρισταμένων. Τις εκδηλώσεις συνόδευε η μαντολινάτα του «Συνδέσμου των Ευελπίδων» 172.
Την Κυριακή 28 Αυγούστου 1911, ο βουλευτής της περιοχής στο οθωμανικό κοινοβούλιο Δίγκας που επισκέφτηκε το Μελένικο και μίλησε στην αίθουσα του θεάτρου, παρότρυνε τους Μελενικίους να προχωρήσουν στην ίδρυση «Πολιτικού Συνδέσμου», ο οποίος θα βρισκόταν σε άμεση σχέση με τον αντίστοιχο Σύνδεσμο των Σερρών 173.
Το 1913, το τελευταίο δηλαδή έτος των Ελλήνων στο Μελένικο, σε σύνολο 600 ελληνικών οικιών, 130 τουρκικών και 55 αθιγγανικών λειτουργούσαν τα εξής ελληνικά σχολεία: ημιγυμνάσιο με οκτώ διδασκάλους και 178 μαθητές, πεντατάξιο παρθεναγωγείο με τέσσερις διδασκάλισσες και 120 μαθήτριες, νηπιαγωγείο με μία νηπιαγωγό και σαράντα νήπια, καθώς και τετρατάξια αστική σχολή με δύο διδασκάλους και πενήντα μαθητές 174.
Την τριετία 1910-1913, ως διδάσκαλος των ελληνικών και των θρησκευτικών στο παρθεναγωγείο Μελενίκου και εφημέριος του μητροπολιτικού ναού υπηρετούσε ο ιερέας Γεώργιος, καταγόμενος από την Αδριανούπολη, ο οποίος και αντιπροσώπευε στο Μελένικο το μητροπολίτη, όταν αυτός συνήθως έμενε στο Δεμίρ Ισάρ 175.
Παραπομπές
-----------------------------------------------------------------------
66 Τρύφων Ευαγγελίδης, Η παιδεία επί Τουρκοκρατίας, τ. ι, Αθήναι 1936, σ. 131, 132 και Αθ. Καραθανάσης, «Τα ελληνικά σχολεία στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία»,
Μακεδονικά, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 50.
67 Τον κανονισμό δημοσίευσε ο Πέτρος Πέννας ( του, Αθήναι 1946).
68 Π. Πέννας, Το Κοινόν Μελενίκου, άρθρα 20, 21, 22.
69 «Έκθεσις της πνευματικής καταστάσεως τμημάτων τινών και πόλεων της ΒΑ. Μακεδονίας», βλ. υποσημ. 13, σ. 3.
70 Βλ. κατάλογο συνδρομητών εκ Μελενίκου στο έργο Φραγκίσκου Σοαυϊου (μετάφρ. Γρηγορίου ιεροδιακόνου Κωνσταντά Μηλιώτου), , Ενετίησιν 1804, σ. 370. Για τον Τσαπέκο βλ. Μιχ. Τρίτος, Η Πατριαρχική Εξαρχία Μετσόβου (1659-1924)• Η θρησκευτική, εθνική και κοινωνική της προσφορά, Ιωάννινα 1991, σ.ιι6. Ο Τσαπέκος πέθανε στο Μελένικο το 1854.
71 Τ. Βαφειάδης, «Ιγνάτιος Ρίλσκι», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 12, Αθήναι, σ. 841.
72 Για τον Πολυζωίδη βλέπε: Απ. Γκισδαβίδης, Σελίδες του Μακεδονικού Ελληνισμού, τ. 2-3, σ.
243-250.
73 Ό.π., σ. 233-241.
74 Βλέπε: Αθ. Καραθανάσης, «Από την πολιτισμική δραστηριότητα των ελληνικών εμπορικών κομπανιών της Τρανσυλβανίας», Θεσσαλονίκεια και Μακεδονικά, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 37.
75Βλ. Ευστρατιάδη Σωφρονίου, μητρ. Λεοντουπόλεως, «Εκ του Αρχείου της εν Βιέννη Ελληνικής Κοινότητος», Εκκλησιαστικός Φάρος Αλεξανδρείας 10 (1912) 449-482 και Σπ. Λάμπρου, «Κώδιξ έν ώ συνεισφέρονται ολαι αί πράξεις της έν Βιέννη τών Τουρκομεριτών Αδελφότητος, εις τά περί της έκκλησίας, οσαι παρά τών έκλελεγμένων κοινή γνώμη εις τάς συνελεύσεις έκτελούνται», Νέος Ελληνομνήμων, τ. ι8, Αθήναι 1924, σ. 51, 52, 54, 69, 279, 283, 381 καθώς και του ιδίου, « Ιστορία τού έν Ούγγαρία καί Αύστρία Μακεδονικού Ελληνισμού», Νέος Ελληνομνήμων, τ. 8, Αθήναι 1911, σ. 279.
76 Για τη διαθήκη του Μανασσή Ηλιάδη βλ.: Κ. Π. Ζαβιτζιάνος, Αρχεία Εθνικών Ευεργετών, μέρος A', τχ. Ε', Αθήναι 1930, σ. 214-216.
77 Π. Πέννας, Το Κοινόν Μελενίκου, σ. 32, 33.
78 Οι Μελενίκιοι τον θεωρούσαν μέγα ευεργέτη των εκπαιδευτηρίων και της πόλης τους, την οποία ευεργέτησε δύο φορές. Την πρώτη δίνοντας στο Κοινό Μελενίκου το ποσό των 3350 φιορινιών και τη δεύτερη το Ι806 με το ποσό των 8.720 φιορινιών για τη συντήρηση των σχολείων, τις αμοιβές των εκπαιδευτικών και για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Ο Μανασσής Ηλιάδης πέθανε στο Βουκουρέστι το 1785 (Απ. Γκισδαβίδης, ό.π., σ. 233). Βλ. και Χαρίσης Πού- λιος, «Κατάλογος τών έν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Μακεδόνων», ΜΗΠΣΑ 4 (1911) 172.
79 Σκεύος Γ. Ζερβός, Εθνικά Κληροδοτήματα και Δωρεαί, Εν Αθήναις 1925, σ. 835 και Απ. Γκισδαβίδης, , σ. 268, 269.
80 Π. Πέννας, ό.π, σ. ι6 σημ. 2 και σ. 17 σημ. ι.
81 Σκεύος Ζερβός, ό.π, σ. 744, 745.
82 ΒΜΙ, 1952, σ. 40-42, Μελενίκου Διονυσίου τοις έντιμοτάτοις κληρικοις της πόλεως Μελενίκου κτλ., 8.3.1853.
83 ΒΜΙ, 1952, σ. 40-42, Μελενίκου Διονυσίου τοις έντιμοτάτοις κληρικοις της πόλεως Μελενίκου κτλ., 8.3.1853. Το μνημόσυνο του Παλατίδη συνεχίζεται ως σήμερα την ημέρα των Τριών Ιεραρχών από τους συλλόγους των Μελενικίων του Σιδηροκάστρου. Το Παλατίδειο Γυμνάσιο Σιδηροκάστρου είναι σήμερα ο αποδέκτης της κληρονομιάς του ευεργέτη (Απ. Γκισδαβίδης, Σελίδες του Μακεδονικού Ελληνισμού, σ. 263, 264, 266).
84 Το κείμενο της διαθήκης βλέπε: ό.π., σ. 264-265 και Π. Πέννα, «Συμβολή εις την ιστορίαν του Μελενίκου», 2 (i957) i24-i25.
85 Απ. Γκισδαβίδης, ό.π., σ. 213,242,251.
86 Πέτρος Σπανδωνίδης, Μελένικος. Ο νεκρός μακεδονικός άκριτης, Θεσσαλονίκη 1930, σ. 110.
87 ΒΜΙ, 1952, σ. 12, 13, Μελενίκου Διονυσίου πρός τούς κληρικοις, εύλαβ. ιερείς, τιμίους γέροντας, πρωτομαΐστορας καί μαΐστορας τών έσναφίων, 21.4.1950.
88 ΒΜΙ, 1952, σ. 40-42, Μελενίκου Διονυσίου τοις έντιμοτάτοις κληρικοις της πόλεως Μελενίκου κτλ., 8.3.1853.
89 Δ. Καλαβακίδης, , σ. 85.
90 Βλ. Δ. Γκίνη-Βαλ. Μέξα, Ελληνική Βιβλιογραφία, τ. ι (1800-1839), Αθήναι 1939, σ. 447 (3070), 454 (3ΙΙ7) και τ. 2 (1840-1855), Αθήναι 1941, σ. 21 (3385), 490 (6817).
30/0. Χαρακτήρ Χρηστοηθοϋς ανθρώπου, ήτοι ΧρηστοηθεΙας Επιτομή περιέχουσα εις κεφάλαια όκτώ τό χαρακτηριστικότερα του χρηστοηθοϋς ανθρώπου έπεξεργασθείς ύπό Δημητρίου Καλαβακίδου Μελενικίου εις χρήσιν τής έν Μελενίκω Νεολαίας. Εκδοσις πρώτη. Έν Μελενίκω. Έκ τής τυπογραφίας Δημητρίου Καλαβακίδου. 1838 (8°ν, σ. 28).
3ΐΐ7• Εγχειρίδιου περιέχον γνώμας, αποφθέγματα, ιστορίας, αστεία, μύθους, έπιστολός, έκδοθέν ύπό Δημητρίου Καλαβακίδου Μελενικίου εις χρήσιν τής έν Μελενίκω Νεολαίας. Εκδοσις πρώτη. Έν Μελενίκω. Έκ τής τυπογραφίας Δημητρίου Καλαβακίδου. 1839 (ι6ον, σ. 22).
3385- Στοιχειώδης Ιερά Κατήχησις περιέχουσα σύντομον διδασκαλίαν τών τριών θεολογικών αρετών έν η προσετέθη καί παράρτημα περί Σταυρού συντεθέντα ύπό Δ. Καλαβακίδου Μελενικίου. Ύπό δέ τής κεντρικής έν Κωνσταντινουπόλει Πνευματικής Επιτροπής θεωρηθέντα καί Έγκριθέντα πρός κοινήν χρήσιν τής 'Ορθοδόξου Νεολαίας. Εκδοσις δευτέρα. Έν Μελενίκω. Έκ τής τυπογραφίας Δημητρίου Καλαβακίδου. 1840 (Η"" μικρόν, σ. βϊβο)
68ι7• Φυλλάδιον περιέχον Άπλοελληνικοθωμανικούς διαλόγους καί λέξεις περιεργοτέρας, έρανισθέν εις χρήσιν τών αρχαρίων άμφοτέρων τών γλωσσών ύπό Δ(ημητρίου) Κ(αλαβακίδου) Μ(ελενικίου). Εκδοσις πρώτη. Έν Μελενίκω. Έκ τής τυπογραφίας Δημητρίου Καλαβακίδου. 1839 (ΜΡν > σ• 32)•
91 Ντίνος Χριστιανόπουλος, Ελληνικές εκδόσεις μακεδονικών πόλεων πλην της Θεσσαλονίκης επί Τουρκοκρατίας (ΐ759-Ι9Ι3), Καβάλα, ΙΛΑΚ, 2000, σ. 21-26.
Ο Χριστιανόπουλος επιπλέον αναφέρει και τα εξής έργα του Καλαβακίδη:
/. Χαρακτήρ Χρηστοηθοϋς ανθρώπου, ήτοι Χρηστοηθείας Επιτομή περιέχουσα εις κεφάλαια όκτώ τά χαρακτηριστικότερα τού χρηστοηθοϋς άνθρώπου έπεξεργασθείς ύπό Δημητρίου Καλαβακίδου Μελενικίου εις χρήσιν τής έν Μελενίκω Νεολαίας. Εκδοσις δευτέρα έν η προσετέθη Παράρτημα πόνυ ώφέλιμον περί Πατριωτισμού. Έν Μελενίκω. Έκ τής τυπογραφίας Δημητρίου Καλαβακίδου. 1838 (σ. 34)•2. ΔημητρίουΚαλαμπακίδου, Ελληνική Πρακτική Γραμματική. Μελένικον, 1839•
3.Φεβρουαρίου 1843- ο. ι6ίι6).Για τα έργα του Καλαβακίδη βλέπε επίσης: Απ. Γκισδαβίδης,, σ. 255-258.
93 Ντίνος Χριστιανόπουλος, ό.π, σ. 27. Περισσότερα για τη ζωή και το έργο του Δ. Καλαβακίδη καθώς και για τις εκδόσεις του εκτός Μελενίκου βλέπε Stathis N. ^ki-idis, «Α Teacher from Melnik, Writer, Publisher, and Distributor of School Textbooks», Education in the Balkans: From the Enlightenment to the founding of the Nation-States (Nikos P. Terzis ed.), Thessaloniki 2000, σ. 395-404. Ο κ. Κεκρίδης μελέτησε τη «Συλλογή Μελενίκου» (υπ' αρίθμ. Γρ. 137) στην Εθνική Βιβλιοθήκη «Κύριλλος και Μεθόδιος» της Σόφιας, όπου εντόπισε αντίγραφα των τετραδίων της αλληλογραφίας (16.11.1826-1846) του Δ. Καλαβακίδη, αντίστοιχα των οποίων υπάρχουν και στη Βιβλιοθήκη της μονής Ιβήρων, το βιβλιοθηκάριο της οποίας π. Θεολόγο ευχαριστώ για τη βοήθειά του στη μελέτη τους.
94 Π. Σπανδωνίδης, Μελένικος, Ο νεκρός μακεδονικός Ακριτης, σ. 36.
95 Ο Σπανδωνίδης μας διασώζει ένα συμφωνητικό του Λάσκαρη με την κοινότητα Μελενίκου του 1852, καθώς και ένα συστατικό του Μελενίκου Διονυσίου για τον ίδιο κατά το ίδιο έτος (Π. Σπανδωνίδης, ό.π, σ. 191, 192).
96 , σ. 36.
97 ΑΟΠ, κώδ. 28, φ. 109, Οικουμενικό Πατριαρχείο προς μητροπολίτη Μελενίκου, 3 8.1851.
98 ΒΜΙ, 1951, σ. 265, 266, Άποδεικτικόν δοθέν παρά τών προκρίτων της πόλεως Μελενίκου τώ Άγίω Μελενίκου κυρίω Διονυσίω, 10.8.1851.
99 Το Οικουμενικό Πατριαρχείο απάντησε πως ο Λάσκαρης ως Μελενίκιος και εκ τούτου εκ γενετής οθωμανός υπήκοος, μπορούσε να αναλάβει τη θέση του διδασκάλου στο Μελένικο. Η απαγόρευση των οθωμανικών αρχών δεν ίσχυε γι' αυτόν. Ωστόσο, για μεγαλύτερη άνεση στο έργο του έπρεπε να ζητήσει να λάβει την οθωμανική υπηκοότητα αρνούμενος ταυτόχρονα την ελληνική (ΜΙ, 1953, σ. 5, 6, Τώ Μητροπολίτη Μελενίκου - Ζήτημα ύπηκοότητος Δημ. Λασκάρεως, 3.8.i85i.
100 ΒΜΙ, 1951, σ. 267, Συμφωνητικόν μεταξύ τών πολιτών Μελενίκου καί τού συμφωνηθέντος έν τη Σχολή Μελενίκου διδασκάλου Δημητρίου Α. Λασκάρεως κατά τό ετος 1851, 28.8.1851.
101 Απ. Γκισδαβίδης, Σελίδες του Μακεδονικού Ελληνισμού, σ. 270. Ο Βασματζίδης το 1867 μετέβη για σπουδές στη Γερμανία και στη συνέχεια το 1899 ίδρυσε στην Κωνσταντινούπολη με τη χρηματική ενίσχυση του Κοινού Μελενίκου το «Λύκειο Βασματζίδου». Το 1867 συνέγραψε στο Μόναχο το σύγγραμμα «Μακεδονία και Μακεδόνες» (Π. Σπανδωνίδης, Μελένικος, Ο νεκρός
, σ. 40).
102 Ό.π., σ. 36.
103 «Έκθεσις της Εκπαιδευτικής Επιτροπής», ΕΦΣΚ 8 (1873-1874) 26i.
104 Ξενοφών Ζωγράφος, «Περί της καταστάσεως της παιδείας εν ταις διαφόροις επαρχίαις της αυτοκρατορίας» έκθεση της εκπαιδευτικής επιτροπής του ΕΦΣΚ, Νεολόγος, φ. 1340 (Σάββατο 30/12.7.1873), σ. 3
105 Ιωάννης Θεοδωρίδης πρόεδρος, διδ. Ιατρικής, «Έκθεσις των πεπραγμένων κατά το τρίτον από της συστάσεως έτος» (από 4 6.1872-27.51873), ΜΦΣΣ3 (1873) 15, 37, 49, 53.
106 Κων. Καλλίδης, «Έκθεσις της εκπαιδευτικής επιτροπής της ενεστώσης καταστάσεως των εν ταις επαρχίαις ημετέρων εκπαιδευτικών καταστημάτων αναγνωσθείσα εν τη επετείω εορτή του ΕΦΣΚ τη 5η Μαΐου 1874», Νεολόγος, φ. 1641 (Δευτέρα 15/27.71874), σ. 3.
107 Π. Πέννας, «Το Κτηματολόγιο του Κοινού Μελενίκου», ΣΧ5 (1969) 98.
108 Δεν διευκρινίζεται εάν το σχολείο αυτό ήταν Ελληνικό (τύπος σχολείου) ή Αστική σχολή.
109 «H εν Μακεδονία εκπαίδευσις», ΑΑ, φ. 27 (7.4.1878), σ. 427.
110 Π. Σπανδωνίδης, Μελένικος, Ο νεκρός μακεδονικός Ακριτης., σ. 36.
111 Έκθεσις Πεπραγμένων Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης 7 (1880) 15
112 Αλλού αναφέρεται ότι το νηπιαγωγείο της πόλης ιδρύθηκε το 1865 [Αθανάσιος Φυλακτός, Λόγοι Εκπαιδευτικοί και Πανηγυρικοί, Αθήναι 1966, σ. 28 (Επίτομοι ιστορικαί πληροφορίαι περί των Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων του αλύτρωτου Ελληνισμού, εις α εδίδαξεν ο Αθανάσιος Φυλακτός)].
113 «Εκπαιδευτική σημασία Μακεδονίας», Νεολόγος, φ. 4865 (Δευτέρα 29.6.1885), σ. 2.
114 Αθ. Φυλακτός, ό.π, σ. 5, 28.
116 Αθ. Φυλακτός, Λόγοι εκπαιδευτικοί και πανηγυρικοί, σ. 28.
117 Π. Σπανδωνίδης, Μελένικος. Ο νεκρός μακεδονικός Ακριτης, σ. 37, 38.
118 Το Παρθεναγωγείο στεγαζόταν σε κτήριο στη συνοικία του Αγίου Νικολάου - Παντελή [Π. Πέννας, «Συμβολή εις την ιστορίαν του Μελένικου. Κτηματολόγιο του Κοινού Μελενίκου», ΣΧ5 (1969) 98].
119 «Εκπαιδευτική σημασία Μακεδονίας», ό.π, σ. 2.
120 «Προϋπολογισμός της εκπαιδεύσεως», ό.π, υποσημ. 14.ΙΙ5«Ιδιαίτεραι Αλληλογραφίαι»Μελένικο,ιι.7.ι884, Νεολόγος, φ. 4572 (Παρασκευή 9.8.ι884),σ. 2.
Ι2Ι«Ιδιαίτεραι Αλληλογραφίαι» Σέρρες, 25.2.1883^^^0^05•, φ.4175 (Παρασκευή 431883), σ. 2.
122 Ό.π.
123 «Εκ των Επαρχιών» 29.11.1887, Νεολόγος, φ. 5549 (Παρασκευή 11.12.1887), σ. 3.
124 «Εκ των Επαρχιών» Α. Τζουμαγιά 21.11.1887, Νεολόγος, φ. 5547 (Τετάρτη 912.1887), σ. 3.
125 «Επαρχιακά», Νεολόγος, φ. 4825 (Τρίτη 11.6.1885), σ. 3.
126 «Έκθεσις της πνευματικής καταστάσεως τμημάτων τινών και πόλεων της ΒΑ. Μακεδονίας», βλ. υποσημ. 13, σ. 3.
127 «Ιδιαιτέρα Αλληλογραφία», ΦΜ, φ. 1010 (15.1.1886), σ. 2.
128 «Εκ των Επαρχιών», Νεολόγος, φ. 5573 (Πέμπτη 14. ι.ι888), σ. 3.
129 Ο Σγουρός μετά την απόλυσή του από το Μελένικο και αφού διαπραγματεύτηκε ανεπιτυχώς διδασκαλικές θέσεις στην Κ. Τζουμαγιά και το Πράβι, επέστρεψε πάλι στο Μελένικο επιδιώκοντας τον επαναδιορισμό του [«Επαρχιακά» Θεσσαλονίκη 17.91885, Νεολόγος, φ. 4913 (Πέμπτη 26.9.1885), σ. 3].
130
131 «Εκ των επαρχιών (8/20.7.1886)», Νεολόγος, φ. 5133 (Τετάρτη 16.7.1886), σ. 2.
132 «Εκ των Επαρχιών (Μελένικο 27.91887)», Νεολόγος, φ. 5495 (Τετάρτη 710.1887), σ. 3.
133 «Εκ των Επαρχιών (7.2.1888)», Νεολόγος, φ. 5595 (Σάββατο 20.2.1888), σ. 2
134 «Εκ Μελενίκου (από 2.8.1888)», Νεολόγος, φ. 5748 (Πέμπτη ii.8.i888), σ. 3.
Ι35 Ό.π.
136 «Εκ των Επαρχιών» Μελένικο, 30.8.1889, Νεολόγος, φ. 6071 (Τετάρτη 410.1889), σ. ι.
137 Β. Δ. Ζώτος Μολοσσός, Δρομολόγιον της Ελληνικής Χερσονήσου, τ. ι, τχ. 4 (Μακεδονικοί Μελέταί), Εν Αθήναις 1887, σ. 404 και Απ. Γκισδαβίδης, ό.π., σ. 193.
138 Έκθεσις Πεπραγμένων Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης 23 (1896) ι8.
139 ΑΟΠ, κώδ. 63, φ. 128, Τώ Μελενίκου Άλεξάνδρω, 1893.
140 ΑΟΠ, κώδ. 888, φ. 260, Τώ Μελενίκου Κωνσταντίνω, 1897.
141 Μετά την οριστική κατάληψη της πόλης από τους Βουλγάρους το 1913, διετέλεσε σχολάρχης των σχολείων του Δεμίρ Ισάρ έως το 1916, οπότε συνελήφθη από τους Βουλγάρους. Μετά από
εικοσαήμερη φυλάκιση μεταφέρθηκε στη Βράνια, κοντά στο Μελένικο, όπου μετά από οκτώ
142 Α. Δ. Κ., «Φυσιογνωμίαι του Μελένικου. Γάιος Λαζάρου(ι876-Ι950)», ΣΧ4 (1963) 315, 316.
143 ΑΜΘ, φάκ. 20/14/2934, Μελενίκου Λεόντιος πρός μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Αθανάσιο, Μελένικο 31.71900.
144 Α ΥΕ, Πρόξ. Σερρών Ιω. Στορνάρης προς ΕΕΕΕΠ, 242/25.11.1902./2707/512.1902.
145 Ν. Ιγγλέσης, Οδηγός της Ελλάδος, σ. 87.
146 Μ. Paillares, Η Μακεδονική θύελλα. Τα πύρινα χρόνια igog-igo/, Αθήνα 1993, σ. 180.
147 Για το Σύλλογο αυτό βλέπε: Κων. Τσώπρος, Αναμνήσεις, Θεσσαλονίκη 1992, σ. 39.
148 Ν. Ιγγλέσης, ό.π., σ. 87.
149 «Επιστολαί εξ επαρχιών. Γράμμα του μητροπολίτη Μελενίκου» (Πετρίτσι 14.12.1906), ΕΑ 31/έτος κζ ' (1907) 14.
150 «Μελένικο», Αλήθεια, φ. 845/129 (Τετάρτη 26.11.1908), σ. 2.
151 «Εκκλησιαστικά χρονικά (26.4.1905)», ΕΑ 29/έτος κε ' (1905) 201.
152 ΑΟΠ, κώδ. 78, φ.96, Τώ Μελενίκου Εϊρηναίω, 1904/1905.
153 K. Π. Ζαβιτζιάνος, Αρχεία Εθνικών Ευεργετών, σ. 103, 104. H διαθήκη δημοσιεύτηκε στις ι6 Οκτωβρίου 1923 από το Πρωτοδικείο Σερρών. Τη διαθήκη επικύρωσε ο μητροπολίτρης Ειρηναίος και υπέγραψαν επτά μέλη της Δημογεροντίας Μελενίκου (I. K. Σπανδωνίδης, Εμμανουήλ Γ. Γιούρη, Δημήτριος A. Κέση, Δημ. Γιαλούσης, Ελευθ. Π. Δ£νδρης, I. A. Κεσίση^).
154 ΑΟΠ, Κώδ. 79, φ. 150, Τώ Μελενίκου Εϊρηναίω, 3511/24 51906.
Ι55 Ό.π.
Ι56 Ό.π.
157 «Μελένικο», Αλήθεια, φ. 845/129 (Τετάρτη 26.11.1908), σ. 2.
158 Ν. Ιγγλέσης, Οδηγός της Ελλάδος, σ. 87. Ο Paillares αναφέρει το βουλγαρικό σχολείο με 30 μόνο μαθητές.
159 Μ. Paillares, Η Μακεδονική θύελλα, σ. 180.
160 Όρβηλος, «Γραμμάτων Τελεταί» Μελένικο, 4.2.1908, ΦΘ, περ. Β', φ. 809 (Πέμπτη 1.5.1908), σ. 2.
161 Κ. Τσώπρος, Αναμνήσεις, σ. 46.
162 Ιδρύθηκε κατά τα πρότυπα του ομωνύμου μουσικού ομίλου των Σερρών.
163 Όρβηλος, ό.π.
164 Ό.π.
165 «Ο Αστήρ ανά τας επαρχίας» (Μελένικο 23.12.1909), Αστήρ, φ. 13 (Τετάρτη 30.12.1909), σ. ι και Βασίλης Τζανακάρης, Εικονογραφημένη Ιστορία των Σερρών, τ. ι, Σέρρας 1991, σ. 159.
166 Ό. π. σημ. 102, σ. 160.
167 Β. Τζανακάρης, ό.7Τ., σ. 170.
168 Για το ημιγυμνάσιο βλέπε: Κ. Τσώπρος, ό.7Τ., σ. 46-47.
169 Γ. Χατζηκυριακού, «Η ζωτικότης και υπεροχή του ελληνικού στοιχείου της Μακεδονίας», ΜΗΠΣΑ 6 (1913) 57.
170 ΑΟΓΤ, κώδ. 84, φ.550, Τώ Μελενίκου Αϊμιλιανώ, 9650/1512.1910.
171 Α ΥΕ, Πρόξ. Σερρών προς Υπ. Εξ., 501/1910.
172 «Γραμμάτων Τελεταί», ΝΑ, φ. 633/34 (Κυριακή 10.7.1911), σ.2.
173 Α. Λ., «Ειδήσεις εκ Μελενίκου (4.91911)», ΝΑ, φ. 691/92 (Πέμπτη 8.9.1911), σ.2.
174 Δ. Καλλίμαχος, «Εθνικά ολοκαυτώματα -Το Βυζαντινόν Μελένικον», Αναμνηστικών igi2- 1913, Αθήναι , έκδοση «Παναθηναίων», Μάιος 1914, σ. 34, 35.
175 ΑΜΘ, φάκ. 20/14/8405, Μητρόπολις Μελενίκου, 8.4.1913.
170
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου