Μακεδονικό Ζήτημα. Αναζητώντας εθνική ταυτότητα, ανακαλύπτοντας την ιστορική μνήμη: εικόνες ιστορίας από τη σλαβομακεδονική εθνική θεωρία στις αρχές του 20ού αιώνα

Άννα Αγγελοπούλου

Διδάκτωρ Νεότερης και

Σύγχρονης Ιστορίας Α.Π.Θ.

Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Ξάνθης

(οι φωτογραφίες και  η μορφοποίηση του κειμένου, επιλογή Yauna)

Η παρούσα εργασία αποτελεί μία απόπειρα παρουσίασης και ερμηνείας του τρό­που με τον οποίο προβάλλεται το μεσαιωνικό παρελθόν του ευρύτερου γεωγραφι­κού χώρου της Μακεδονίας από κείμενα των αρχών του 20ού αιώνα, στα οποία δι­ατυπώθηκε η σλαβομακεδονική εθνική θεωρία και αποδόθηκε «μακεδονική» εθνική ταυτότητα στη σλαβόφωνη μερίδα του μακεδονικού πληθυσμού. 

Συγκεκριμένα, θα αναφερθούμε στις εικόνες για την ιστορία της βυζαντινής περιόδου που σκιαγραφούν συγγραφείς από τη Μακεδονία, οι οποίοι στις αρχές του 20ου αιώνα σπούδαζαν στην Πετρούπολη της Ρωσίας, όπου το 1902-1903, συμμετείχαν στη σύσταση και οργάνωση ενός ολιγομελούς «μακεδονικού επιστημονικού λογοτεχνικού ομίλου». 

Димитрија Павле Чуповски
Dimitrija Čupovski
(1878-1940)

Кръсте Петков Мисирков
Krste Petkov Misirkov
(1874-1926)

Ο όμιλος, τα μέλη του οποίου προέρχονταν κυρίως από τους κόλπους της βουλγαρο-μακεδονικής φοιτητικής νεολαίας της Πετρούπολης, συστάθηκε υπό την αιγίδα της άλλοτε ισχυρής Σλαβόφιλης Φιλανθρωπικής Εταιρείας και είχε ως σκοπό τη διάσωση της πολιτιστικής παράδοσης, τη μελέτη της ιστορίας, καθώς και την καταγραφή των μέχρι τότε προφορικών ιδιωμάτων των Μακεδόνων Σλάβων.

 Ιδρυτικά μέλη του ομί­λου κατά την πρώτη περίοδο της σύστασής του (1902-1903) ήταν οι επονομαζόμενοι Μακεδονιστές Κ. Π. Μισίρκοφ (Krste Petkov Misirkov, 1874-1926) και Δ. Π. Τσουπόφσκυ (Dime Pavle Cupovski, 1878-1940), στα κείμενα των οποίων θα εστιάσουμε κυρίως τη μελέτη μας1.

Το Φθινόπωρο του 1903, στο περιβάλλον του «μακεδονικού» κύκλου της Πε­τρούπολης, ο Μισίρκοφ υποστήριξε με διαλέξεις το «μακεδονικό εθνικό σεπαρατισμό», δηλαδή την απόσχιση των Μακεδόνων Σλάβων κυρίως από το βουλγαρικό εθνικό κορμό, αλλά και την απομάκρυνσή τους από την ελληνική και σερβική εθνική επιρροή, προτείνοντας το σχηματισμό στα πλαίσια της Οθωμανικής Αυτοκρατορί­ας ενός νέου μιλιέτ, του σλαβομακεδονικού,

που θα αναγνωριζόταν επίσημα 

με την ανασύσταση της Αρχιεπισκοπής της Αχρίδας 

ως αυτόνομης «Μακεδονικής» Εκκλη­σίας. 

Πρότεινε δηλαδή την αναγνώριση μίας νέας σλαβικής εθνικής ταυτότητας, της «μακεδονικής». 

Τα κείμενα των διαλέξεων αποτέλεσαν τον πυρήνα του βιβλίου Περί των Μακεδονικών Υποθέσεων (Za Makedonckite Raboti), το οποίο τυπώθηκε στη Σόφια το 1903 στην κεντρική σλαβική μακεδονική διάλεκτο που ο ίδιος τότε για πρώτη φορά επιχείρησε να κωδικοποιήσει σε γραπτή γλώσσα2. 

Το 1907 όμως από την Οδησσό, όπου εργαζόταν ως καθηγητής ιστορίας σε ρωσικό Γυμνάσιο, αποκήρυξε τη σλαβομακεδονική εθνική θεωρία με μία επιστημονική μελέτη που δημοσίευσε σε πε­ριοδικό στη Σόφια και άρχισε να υποστηρίζει τη βουλγαρική ταυτότητα του σλαβικού πληθυσμού της Μακεδονίας κατά την περίοδο του Μεσαίωνα3.

Στο βιβλίο Περί των Μακεδονικών Υποθέσεων ο Μισίρκοφ μεταφέρει ως ιστορική αφήγηση την εκδοχή του για το παρελθόν των Μακεδόνων Σλάβων, με σκοπό να αφυπνίσει τη συλλογική μνήμη των ομογενών του και να κινητοποιήσει τη διαδι­κασία της «εθνικής αναγέννησης». 

Ο αφηγητής έχει επιλέξει να εξιστορήσει κάποια γεγονότα του παρελθόντος, επειδή θεωρεί ότι νομιμοποιούν την άποψη, σύμφωνα με την οποία οι Σλάβοι της Μακεδονίας όχι μόνο μπορούν αλλά και δικαιούνται ιστορι­κά να αποτελέσουν μία ξεχωριστή από τους Βουλγάρους και τους Σέρβους σλαβική εθνότητα4.

 Επομένως, με την αναδρομή στο παρελθόν, μεταδίδει στους σύγχρονους ομογενείς του ένα μήνυμα, το νόημα του οποίου όμως αναφέρεται στο τότε παρόν.

Το μήνυμα, που παρουσιάζεται να έχει την ισχύ της απόλυτης αλήθειας, είναι: 

η Μακεδονία, από τότε που στο γεωγραφικό της χώρο εγκαταστάθηκαν οι Σλάβοι, 

αποτελεί ιστορικά ιδιαίτερη σλαβική εθνική ενότητα 

και επομένως, 

δικαιούται να πα­ραμείνει ενιαία και αδιαίρετη 

από τα γειτονικά βαλκανικά κράτη (Βουλγαρία, Σερβία, Ελλάδα),

 αλλά και να αποκτήσει, έστω εντός των ορίων του Οθωμανικού κράτους, 

καθεστώς πολιτικής αυτονομίας.

Δέκα χρόνια αργότερα, το 1913-1914, εμφανίστηκαν σχεδόν παρόμοιου εθνικού μηνύματος κείμενα, τα οποία δημοσιεύτηκαν στο ρωσικό σλαβόφιλο τύπο και κυρίως στο περιοδικό Μακεδονική Φωνή (Makedonskij Golos) που υποστήριζε την πολιτική ανεξαρτησία της «ενιαίας και αδιαίρετης» Μακεδονίας5. To περιοδικό, εκδότης του οποίου ήταν ο Τσουπόφσκυ, εκδόθηκε στη ρωσική γλώσσα ως έντυπο όργανο της αυτοαποκαλούμενης «Μακεδονικής Παροικίας» της Αγίας Πετρούπολης6.

Στην υποστή­ριξη της σλαβομακεδονικής θεωρίας φαίνεται ότι το 1914 επανέρχεται περιστασιακά, για σύντομο χρονικό διάστημα, και ο Μισίρκοφ, ο οποίος φέρεται ως ο συντάκτης δύο άρθρων της Μακεδονικής Φωνής7, ενώ τον Αύγουστο του 1914 συνυπογράφει με τον Τσουπόφσκυ και ένα κείμενο-υπόμνημα που απευθύνεται προς τη ρωσική κυβέρνηση8.

 Το βιβλίο Περί των Μακεδονικών Υποθέσεων (1903) του Μισίρκοφ και τα κείμενα της «Μακεδονικής Παροικίας» της Πετρούπολης (1913-1914)9 περιέχουν μία επισκόπηση της μεσαιωνικής ιστορίας της Μακεδονίας που, όπως ισχυρίζονται οι συντάκτες τους, αποδεικνύει ότι ήταν αδιάλειπτη η αυτόνομη εθνοπολιτισμική και πολιτική παρουσία των Μακεδόνων Σλάβων, καθώς και διακριτή από την παρουσία των Ελλήνων του Βυζαντίου, των Βουλγάρων και των Σέρβων.

 Η διακριτή αυτόνομη παρουσία αρχίζει, κατά τον Μισίρκοφ, από τον 7ο αιώνα, όταν δηλαδή εγκαταστάθηκαν οι Σλάβοι στη Μακεδονία, ενώ ο Τσουπόφσκυ τοποθετεί αόριστα την αρχή στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, μετατοπίζοντας την απαρχή της ιστορίας των Μακεδόνων Σλάβων προς τα πίσω10.

Σύμφωνα με αυτά τα κείμενα, ως κυριότερα σημεία του αρχαίου παρελθόντος των Μακεδόνων Σλάβων θεωρούνται:

Самуил цар на България
Samuel Tsar of Bulgaria
(997-1024)

 η επινόηση της σλαβικής γραφής και η γένεση της αρχαίας σλαβικής γραμματείας από τους δύο Θεσσαλονικείς αδελφούς Κύριλλο και Μεθόδιο, 

το ισχυρό «μακεδονικό» κράτος του Τσάρου Σαμουήλ
  και το εκπαιδευτικό-πολιτιστικό έργο της Αρχιεπισκοπής της Αχρίδας. 

Υπογραμμίζεται ότι οι δύο αδελφοί είχαν σλαβική καταγωγή και μετέφρασαν τα ιερά χριστιανικά βιβλία στην αρχαία σλαβική μακεδονική γλώσσα, ενώ η Μακεδονία χαρακτηρίζεται ως η πατρίδα της αρχαίας σλαβικής γλώσσας και γραμματείας,
και επομένως η κοιτίδα του αρχαίου σλαβικού πολιτισμού.

Καταγράφονται επίσης ως «μακεδονικές» οι εξεγέρσεις των υποτιθέμενων αυτόνομων Μακεδόνων Σλάβων ηγεμόνων εναντίον της εξουσίας του Βυζαντίου, κυρίως ύστερα από την πτώση του Τσάρου Σαμουήλ, και δίνεται έμφαση στην ονομαζόμενη ως «μακεδονική» εξέγερση του στασιαστή ηγεμόνα εναντίον της βυζαντινής εξουσίας Ντομπρομίρ Στρεζ.

Γίνεται ακόμα αναφορά στις σχέσεις των Μακεδόνων Σλάβων με το σερβικό κράτος του Στ. Δουσάν και υποστηρίζεται ότι οι «Μακεδόνες ευγενείς» ενσωματώθηκαν εκούσια στη σερβική αριστοκρατία, έφεραν υψηλούς τίτλους και αξιώματα και έχαιραν μεγάλης πολιτικής αυτονομίας.

Επιπλέον, τονίζεται ιδιαίτερα ότι η αυτοκρατορία του Στ. Δουσάν είχε μετατοπίσει το πολιτικό της κέντρο στη Μακεδονία και υπονοείται ότι στην ουσία ήταν «σλαβομακεδονική».

Τέλος, υπογραμμίζεται ότι, μετά το θάνατο του Δουσάν και τη διάλυση της αυτοκρατορίας του, οι αυτόνομοι ηγεμόνες της περιοχής του Πρίλεπ, Κράλης Βουκασίν ή Βολκάσιν και ο γιος του Κράλης Μάρκο11, για τους οποίους υπάρχουν ελάχιστες και σκοτεινές πληροφορίες στις πηγές, ήταν φορείς «σλαβομακεδονικής» πολιτικής εξουσίας, αφού η πλειονότητα του πληθυσμού του κράτους τους ήταν Μακεδόνες Σλάβοι.

Οι δύο τελευταίοι ηγεμόνες θεωρούνται ως «Μακεδόνες», ενώ ιδιαίτερα εξυμνείται η ανδρεία του Κράλη Μάρκο, ο οποίος μυθοποιείται και χαρακτηρίζεται ως «Μακεδόνας εθνικός ήρωας»12.

Συγκεκριμένα, στο υπόμνημα του Αυγούστου του 1914 ο Μισίρκοφ και ο Τσουπόφσκυ σημειώνουν ότι «ο αρχαίος μακεδονικός πολιτισμός» αρχίζει από την εποχή «των θεμελιωτών της μακεδονικής σλαβικής παιδείας, των αδελφών Κυρίλλου και Μεθοδίου και των μαθητών τους Κλήμη και Ναούμ της Αχρίδας».

Επίσης, έχοντας προφανώς ως υπόδειγμα τη βουλγαρική εθνική ιστορία, δεν παραλείπουν να τονίσουν ότι «ένδοξες σελίδες της αρχαίας σλαβικής μακεδονικής ιστορίας αποτελούν
το πρώτο σλαβικό μακεδονικό κράτος του Τσάρου Σαμουήλ,
το δεύτερο μακεδονικό κράτος του Ντομπρομίρ Στρεζ και
το τρίτο μακεδονικό κράτος των Κράληδων Βολκάσιν και Μάρκο»13

Στα κείμενα αυτά, παρά το ότι οι συντάκτες έχουν ως στόχο την αφύπνιση της ιστορικής μνήμης, είναι έντονη η παρουσία της ιστορικής λήθης.

Άλλωστε, η λήθη έχει ουσιαστική συμβολή στη δημιουργία των εθνικών ιδεολογιών.
Η ιστορική μνήμη των αφηγητών είναι επιλεκτική, αφού οι εθνικές ιστορικές αφηγήσεις μεταφέρουν και διασώζουν μόνο κάποια στοιχεία του παρελθόντος, προβάλλοντάς τα συχνά με την παραμορφωτική οπτική του παρόντος, ενώ ταυτόχρονα αποσιωπούν ή αγνοούν κάποια άλλα.

Στην προκειμένη περίπτωση επιχειρείται να λησμονηθεί ή και να δικαιολογηθεί το γεγονός ότι ποτέ δεν υπήρξε στη μεσαιωνική περίοδο -τουλάχιστον συμφωνα με τις διασωθείσες πηγές-ένα αυτόνομο πολιτικό σχήμα, που να φέρει το μακεδονικό όνομα ή ένας σλαβικής καταγωγής ηγεμόνας, που να έχει αυτοχαρακτηρισθεί επίσημα ή να ονομασθεί από τους σύγχρονους άλλους ως φορέας «μακεδονικής» εξουσίας.

Από την άλλη πλευρά, είναι εμφανές ότι η ιστορία ερμηνεύεται με αναχρονιστικά σχήματα, αφού το μακεδονικό όνομα και η σλαβομακεδονική εθνική ταυτότητα αποδίδονται αντίστοιχα σε γεγονότα που διαδραματίστηκαν και σε πρόσωπα που έδρασαν εντός του ευρύτερου γεωγραφικού χώρου της Μακεδονίας σε μία ιστορική περίοδο, η οποία απέχει χρονολογικά πολύ από την εποχή κατά την οποία διαμορφώθηκαν οι κατάλληλες ιστορικές συνθήκες για την ανάδυση των εθνικών ταυτοτήτων στα Βαλκάνια14.

Επιπλέον, τις προγενέστερες εποχές ο όρος «Μακεδονία»-που έτσι και αλλιώς ήταν πάντα συγκεχυμένος-δεν είχε το γεωγραφικό περιεχόμενο που του αποδόθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα.

Με τους αναχρονισμούς οι αφηγητές, όπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιου είδους «γενεαλογικού» τύπου εθνικές αφηγήσεις, προσπαθούν να επινοήσουν για τους ομογενείς τους ένα οικείο «ένδοξο» παρελθόν και να προκαλέσουν τη συναίσθηση ενός κοινού ιστορικού πεπρωμένου.

Στην πραγματικότητα όμως, με την εξιστόρηση του φερόμενου ως δικού τους σλαβομακεδονικού παρελθόντος
 οικειοποιούνται στοιχεία του «ένδοξου» παρελθόντος
που ήδη άλλες εθνικές κοινότητες,

 κυρίως η βουλγαρική και η σερβική, 

αλλά και η ελληνική, 

είχαν θεωρήσει ως δική τους ιστορική κληρονομιά15.

Δηλαδή, τις αρχές του 20ού αιώνα στον ήδη ισχυρό σερβοβουλγαρικό εθνικό ανταγωνισμό για το σλαβογενή πληθυσμό της Μακεδονίας, επιχειρείται να εμπλακεί και ένας τρίτος παράγοντας, η «σλαβομακεδονική εθνότητα», η οποία είτε θεωρείται ότι βρίσκεται στη φάση της «εθνικής αναγέννησης» είτε υποστηρίζεται ότι, ακόμα και αν εκφράζονται αντιρρήσεις από διάφορες πλευρές πως ποτέ δεν προϋπήρχε, υπό τις νέες ιστορικές συνθήκες έχει κάθε νόμιμο δικαίωμα να εμφανιστεί και να διαμορφωθεί16.

Άλλωστε, στα υπό εξέταση κείμενα διατυπώνεται συχνά η βεβαιότητα ότι, με εξαίρεση
ενός μικρού ποσοστού μη Σλάβων στους οποίους συμπεριλαμβάνονται οι Έλληνες, οι Εβραίοι, οι Αλβανοί, οι Μουσουλμάνοι και οι Βλάχοι,
η πλειονότητα του πληθυσμού της Μακεδονίας είναι ομογενείς «Μακεδόνες Σλάβοι»,
οι οποίοι δεν ανήκουν στη βουλγαρική και τη σερβική εθνότητα, αφού έχουν τη δική τους γλώσσα, πολιτιστική παράδοση και ιστορία που αρχίζει από την εποχή της εγκατάστασής τους στα μακεδονικά εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ο ασφαλώς εσφαλμένος ισχυρισμός περί αυτόνομης εθνοπολιτισμικής και πολιτικής παρουσίας των Μακεδόνων Σλάβων κατά το Μεσαίωνα μπορεί να ερμηνευτεί μόνο αν ληφθεί υπόψη ότι αντανακλά εθνικούς πόθους και νομιμοποιεί πολιτικά αιτήματα του τότε παρόντος, που αναδύθηκαν υπό τις ιστορικές συνθήκες των αρχών του 20ου αιώνα, αλλά και εντός του πολιτισμικού περιβάλλοντος των συντακτών των κειμένων, οι οποίοι γεννήθηκαν σε χωριά της Μακεδονίας, ήταν σλαβόφωνοι και είχαν, όπως τουλάχιστον φαίνεται από τα γραπτά τους, απόλυτη συναίσθηση της σλαβικής καταγωγής του. 

Για τη βαθύτερη κατανόηση των απόψεων τους, αναφέρουμε ότι αυτοί σε νεαρή ηλικία πέρασαν, εκτός από τα βουλγαρικά σχολεία, και από το περιβάλλον σερβικών εθνικοπατριωτικών ιδρυμάτων, όπου γνώρισαν τη σερβική εθνική προπαγάνδα.
Επίσης, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα στο σερβικό περιβάλλον, λόγω του αυξανόμενου ενδιαφέροντος της Σερβίας για τη Μακεδονία, διαχέονταν απόψεις που υποστήριζαν είτε ότι οι Μακεδόνες Σλάβοι στην πλειονότητά τους ήταν σερβικής καταγωγής, είτε ότι ήταν μία ιδιαίτερη σλαβική ομάδα με αδιαμόρφωτη ακόμα εθνική ταυτότητα17.

Υπογραμμίζουμε ακόμα ότι, όταν πέρασαν για ανώτερες σπουδές στη Ρωσία, κινήθηκαν στο περιβάλλον των σλαβόφιλων οργανώσεων, ένα πολιτισμικό περιβάλλον που επέτρεπε αλλά και τροφοδοτούσε συζητήσεις ακαδημαϊκού περιεχομένου για τα ιδιώματα, την πολιτιστική παράδοση και την ιστορία των διαφόρων σλαβικών κοινοτήτων.

Όσον αφορά τις απόψεις του βιβλίου Περί των Μακεδονικών Υποθέσεων του Μισίρκοφ, επισημαίνουμε ότι απηχούν, όπως διαφαίνεται από πολλά σημεία του κειμένου,
τη βαθιά απογοήτευση του αφηγητή για την αποτυχία της εξέγερσης του Ίλιντεν (1903) που είχε οργανωθεί από τη Βουλγαρία και τα βουλγαρομακεδονικά επαναστατικά κομιτάτα, αλλά και την έντονη δυσαρέσκεια για την πολιτική του βουλγαρικού κράτους απέναντι στο Μακεδονικό Ζήτημα, καθώς και για την τακτική της ηγεσίας του διασπασμένου βουλγαρομακεδονικού εθνικού κινήματος. 

Ο αφηγητής επίσης εκφράζει την ανησυχία του για τον ανταγωνισμό των εθνικών διεκδικήσεων των τριών βαλκανικών κρατών στη Μακεδονία, επειδή διαβλέπει ότι το αποτέλεσμα θα είναι η διαίρεση των μακεδονικών εδαφών.
Για αυτό το λόγο, προτείνει τη λύση της πολιτικής αυτονομίας της Μακεδονίας. 

Για να νομιμοποιήσει όμως την πρότασή του και να τη στηρίξει στην αρχή της εθνικής αυτοδιάθεσης, προχωρά στη διατύπωση του αιτήματος για τη διαμόρφωση και αναγνώριση μίας νέας εθνότητας στην οποία αποδίδει τη σλαβομακεδονική εθνική ταυτότητα.

Ωστόσο, πρέπει να τονισθεί ότι ο Μισίρκοφ, κατά τη διάρκεια της διαμονής του στη Ρωσία αλλά και όταν εγκαταστάθηκε στη Βουλγαρία όπου έζησε ως το θάνατό του, έγραψε και δημοσίευσε μεγάλο αριθμό κειμένων το περιεχόμενο των οποίων δεν συνάδει με τη σλαβομακεδονική εθνική θεωρία του βιβλίου του Περί των Μακεδονικών Υποθέσεων και της εφημερίδας Μακεδονική Φωνή, αφού σ’ αυτά υποστήριξε ότι ο σλαβικός πληθυσμός πληθυσμός της Μακεδονίας είχε βουλγαρικό εθνικό χαρακτήρα από την εποχή του Βυζαντίου18. Επιπλέον, επισημαίνουμε ότι τα τελευταία χρόνια, έχουν ανακαλυφθεί και δημοσιευτεί και άλλα κείμενα του Μισίρκοφ, στα οποία εκφράζει το ενδιαφέρον του για την πατρίδα του τη Μακεδονία ως ένας Μακεδόνας Βούλγαρος της διασποράς19.

Από την άλλη πλευρά, τα κείμενα του κύκλου της Μακεδονικής Φωνής, της περιόδου 1913-1914, εκφράζουν τη δυσαρέσκεια των συντακτών για την αναπόφευκτη πλέον διαίρεση των μακεδονικών εδαφών από τα βαλκανικά κράτη, η οποία επιβλήθηκε λόγω των βαλκανικών πολέμων και της σύναψης της Συνθήκης του Βουκουρεστίου (1913). 

Έτσι, οι συντάκτες αρχικά, κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων και του Συνεδρίου του Λονδίνου, κάνοντας επίκληση στο αίσθημα αλληλεγγύης των Ρώσων Σλαβόφιλων, προτείνουν την πολιτική αυτονομία της ενιαίας και αδιαίρετης Μακεδονίας ως τη μόνη δίκαιη ιστορικά λύση. 

Στη συνέχεια, μετά τη σύναψη της συνθήκης του Βουκουρεστίου που επέβαλε επίσημα τη διαίρεση της Μακεδονίας, εμμένουν στην πρόταση της πολιτικής αυτονομίας, διατυπώνοντας το αίτημα της αναθεώρησης του «άδικου» διακανονισμού του Μακεδονικού Ζητήματος20.

Η νομιμότητα του αιτήματος στηρίζεται και πάλι στον ισχυρισμό για την παρουσία ιδιαίτερης σλαβομακεδονικής εθνότητας, η οποία φέρεται να έχει στο παρελθόν αυτόνομη πολιτική υπόσταση και επομένως δικαιούται πολιτικής αυτονομίας στο παρόν και το μέλλον.

Επομένως, υπό την επιρροή των ιδιαίτερων συνθηκών της εποχής τους, οι συγγραφείς των εξετασθέντων κειμένων επιχείρησαν να κινητοποιήσουν τη διαδικασία της ιστορικής μνήμης, μία διαδικασία δια της οποίας, διαμορφώνονται εθνικές ταυτότητες και επινοείται ένα κοινό «ένδοξο» παρελθόν για να ενώσει την ομάδα σε μία κοινότητα με εθνοπολιτικά αιτήματα για το παρόν και το μέλλον.

Η διαδικασία όμως αυτή δεν οδηγεί μόνο στη συλλογική ιστορική ανάμνηση, αλλά και στη συλλογική λήθη, την ιστορική πλάνη ή αυταπάτη και τη μυθοποίηση.

Τα κείμενα της σλαβομακεδονικής εθνικής θεωρίας, παρά το ότι ο ένας από τους συντάκτες τους-ο Μισίρκοφ-δεν ήταν σταθερός ως προς τις θέσεις του και μολονότι στην εποχή τους δεν είχαν απήχηση, μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο θεωρήθηκαν ως η απαρχή της «σλαβομακεδονικής» εθνικής ιδεολογίας και αποτέλεσαν τη βάση για την ανάπτυξη του «Μακεδονικού» εθνικισμού στη Σοσιαλιστική Ομοσπονδία της Γιουγκοσλαβίας.

Οι ισχυρισμοί για το ότι η δράση του Κυρίλλου και του Μεθοδίου, το έργο της Αρχιεπισκοπής της Αχρίδας, το κράτος του Τσάρου Σαμουήλ, του Κράλη Βολκάσιν και του γιου του Κράλη Μάρκο-αναφέρω μόνο κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα- είχαν σλαβομακεδονική ταυτότητα και για αυτό αποτελούν σημεία της ιστορίας του «μακεδονικού» έθνους αναβίωσαν και αναπαρήχθησαν στερεοτυπικά από τη νεότερη και σύγχρονη εθνική ιστοριογραφία της ΠΓΔΜ21.

Οι ιστοριογράφοι όμως των Σκοπίων, υπηρετώντας την ανάγκη για τη δημιουργία ενός «ένδοξου» παρελθόντος, ισότιμου με το παρελθόν των γειτονικών εθνών, άρχισαν να μετατοπίζουν την αρχή της ιστορίας του «μακεδονικού έθνους» από το Μεσαίωνα στην αρχαιότητα της Μακεδονίας, στην εποχή του αρχαίου μακεδονικού κράτους του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου22.

 Επιχείρησαν, δηλαδή να δημιουργήσουν μία, όσο το δυνατό μεγαλύτερη σε διάρκεια και ιστορική συνέχεια, εθνική παράδοση, συνεχίζοντας όμως μ’ αυτό τον τρόπο να οικειοποιούνται στοιχεία από το «ένδοξο» παρελθόν των γειτονικών εθνών και δημιουργώντας ερείσματα για αλυ- τρωτικές διαθέσεις.

Ωστόσο, οι ιστορικές εξελίξεις στο μέλλον θα δείξουν αν η απόπειρα να επινοηθεί μία «μακεδονική» εθνική ιστορία και παράδοση, η οποία όμως ξεκίνησε και παραμένει στην ουσία ως σλαβική, μπορεί να λειτουργήσει συνεκτικά για να αποδώσει στον πολυεθνοτικό πληθυσμό της ΠΓΔΜ μία κοινή ταυτότητα. Το ζήτημα, δηλαδή, είναι με ποιον τρόπο μπορεί, αν μπορεί πράγματι, η «μακεδονική» εθνική ιδεολογία να μετεξελιχθεί από σλαβική και να ενσωματώσει την πολιτιστική παράδοση και άλλων εθνοτικών ομάδων του πληθυσμού της ΠΓΔΜ.

Παραπομπές

1 Από τη δεκαετία του 1960 έχει εκδοθεί στα Σκόπια μεγάλος αριθμός μελετών για τη ζωή, τη δράση και το συγγραφικό έργο του Μισίρκοφ και του Τσουπόφσκυ. Συγγραφέας αυτών των μελετών είναι κυρίως ο ιστορικός και ακαδημαϊκός Μπλάζε Ριστόφσκυ (Btaze Ristovski), o οποίος αναγόρευσε τον Μισίρκοφ και τον Τσουπόφσκυ σε θεμελιωτές της «μακεδονικής» εθνικής ιδεολογίας και σκέψης. Βλ. ενδεικτικά τις δύο μονογραφίες: Bl. Ristovski, Krste P. Misirkov (1874-1926). Prilog konproucuvanjeto na razvitokot na makedonskata nacionalna misla, Kultura, Skopje 1966. Του ιδίου, Dimitrija Cupovski (1878-1940) iMake- donskoto Naucno-literaturno drugarstvo vo Petrograd. Prilozi Kon proucuvanjeto na makedonsko-ruskite vrski i razvitokot na makedonskata nacionalna, I, II, Kultura, Skopje 1978. Βλ. επίσης Bl. Ristovski, Port- reti i procesi od makedonskata literaturna i nacionalna istorija, III, Kultura, Skopje, 1990, σ.112-193. Του ιδίου, Krste Misirkov. Novi istrazuvanja i soznanija, Makedonska Matica, Skopje 2000. Για την ίδρυση και τη δράση του «μακεδονικού επιστημονικού λογοτεχνικού ομίλου» της Πετρούπολης, βλ. επίσης: Lj. Lape, «Dokumenti za formiranjeto na Slavjano-makedonskoto naucnoliteraturno drugarstvo i negoviot ustav», Makedonski Jazik, XVI, Skopje 1965, σ.191-202. Του ιδίου, «Materijali za obidite na makedonskata inteli- gencija vo Rusija da formira 1912-1914 g. Slavjano-makedonsko nacionalno-prosvetno drustvo vo Petrograd», Istorija, VI/2, Skopje 1970, σ.155-170. Bl. Ristovski, «Osnavanieto i osnovacite na Makedonskoto naucno-literaturno drugarstvo vo S. Peterburg i negovata prva programa», Istorija, XIII/2, Skopje 1977, σ.59-103. Για το Μακεδονισμό του Μισίρκοφ και του Τσουπόφσκυ, βλ. ενδεικτικά και μελέτες της βουλγαρικής ιστοριογραφίας: Ν. Velev, «Iz politiko-obstestvenata dejnost na K. Petkov Misirkov», Istoriceski Pregled, XXIV/5, Sofija 1968, σ.70-86. Hr. Hristov, «Makedonizmät kato politiceska koncepcija v kraja na XIX vek i nacaloto na XX vek», Istoriceski Pregled, XXXV/3, Sofija 1979, σ.23-40. K. Cärnusanov, Makedonizmät i säprotivata na Makedonija srestu nego, MNI, Sofija 1992. V. Trajkov, Kräste Petkov Misirkov. Edna obärkana licnost, 1874-1926, MNI, Sofija 1998. Πρβ. επίσης Α. Αγγελοπούλου, Ο Κ.Π. Μισίρκοφ (1874-1926) και η κίνηση των «Μακεδονιστών», University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2004.

2 K. P. Misirkov, Za makedonckite raboti, Liberalnij Klub, Sofija 1903. Το έργο έχει επανεκδοθεί πολλές φορές. Βλ. ενδεικτικά τη ανατύπωση του πρωτότυπου έργου στο D. Dzambaz (επιμ.), Misirkov Krste, Za makedonckite raboti, (1903-1953), Koco Racin, Skopje 1953 και τη απόδοση του έργου στο Bl. Ristovski (επιμ.), Krste P. Misirkov, Odbrani stranici, Misla, Skopje 1991, σ.47-225. Βλ. επίσης και τις αγγλικές μεταφράσεις του έργου: Krste P. Missirkov, On Macedonian Matters, translated by Alan Mc- Connell, Macedonian Review Editions, Skopje 1974 και Krste Misirkov, On Macedonian Matters. On the occasion of the hundredth anniversary of the publication of the book, translated by Alan McConnell, Makedonian Academy of Sciences and Arts, Skopje 2003. Το κείμενο έχει μεταφρασθεί και στα ελληνικά. Βλ. Κ. Μισίρκωφ, Μακεδονικές Υποθέσεις, μεταφρ. Δ. Καραγιάννης, εκδ. Πετσίβα, Αθήνα 2003.

3 K. Misirkov, «Belezki po juznoslavjanskata filologija i istorija (käm väprosa za pogranicnata linija mezdu bälgarskija i särbsko-härvatskija ezici i narodi)», Makedono-Odrinski Pregled, II, 34-35, Sofija 184-1907, σ.553-556. Η αποκήρυξη της σλαβομακεδονικής εθνικής θεωρίας έγινε στο εισαγωγικό σημείωμα που προτάσσεται του πρώτου μέρους του άρθρου. Λόγω της μεγάλης έκτασής του, το κείμενο δημοσιεύτηκε τμηματικά και στα επόμενα τεύχη του περιοδικού. Στη μελέτη αυτή με τον τίτλο Σημειώσεις στη νοτιοσλαβική φιλολογία και ιστορία (για το ζήτημα της διαχωριστικής γραμμής ανάμεσα στα βουλγαρικά και σερβοκροατικά έθνη και τη γλώσσα τους, ο Μισίρκοφ, ο οποίος είχε σπουδάσει φιλολογία και ιστορία των σλαβικών λαών στο Πανεπιστήμιο της Αγ. Πετρούπολης, υποστηρίζει ότι κατά τον 14ο αιώνα οι σλαβικοί πληθυσμοί της Μακεδονίας είχαν βουλγαρικά εθνικά χαρακτηριστικά.

4 Αναφέρω ενδεικτικά: «...αυτή η ανάλυση της ιστορίας της Μακεδονίας, νομίζω, δεν αποδεικνύει μόνον ότι εμείς οι Μακεδόνες έχουμε τη δική μας ιστορία και ότι είμαστε ένας λαός του οποίου η μοίρα συνδέεται με τη μοίρα των γειτόνων του, αλλά επίσης και ότι υπήρξαν πολλά ξεχωριστά και ιδιαίτερα στοιχεία της Μακεδονίας στην ιστορία μας, όπως λ.χ. η Αρχιεπισκοπή της Αχρίδας και το έργο της στην εκπαίδευση. Δείχνει επίσης ότι, σχεδόν σ’ όλες τις περιόδους της ιστορίας μας, το πνεύμα ενός έθνους εκφράστηκε με πολιτιστικές και ιστορικές βάσεις όπως φαίνεται στη διαμόρφωση του ισχυρού μακεδονικού κράτους του τσάρου Σαμουήλ και στην πλούσια εθνική λογοτεχνία μας...». Βλ. Κ. Μισίρκωφ,Μακεδονικές Υποθέσεις, ό.π., σ.164-165 και D. Dzambaz (επιμ.), MisirkovKrste, Za makedonckite raboti, ό.π., σ.131.

5 Για αναλυτική παρουσίαση αυτών των κειμένων, βλ. Bl. Ristovski, Dimitrija Cupovski (18781940)..., ΙΙ, ό.π., σ.68 κ. ε.

6 Ο πλήρης τίτλος του περιοδικού ήταν Μακεδονική Φωνή. Όργανο των υποστηρικτών της ανεξαρτησίας της Μακεδονίας. Από τον Ιούνιο έως το Δεκέμβριο του 1913 τυπώθηκαν 8 τεύχη του περιοδικού, τον Απρίλιο του 1914 τυπώθηκε το 9ο τεύχος, τον Αύγουστο το 10ο τεύχος και το Νοέμβριο του 1914 τυπώθηκε το τελευταίο τεύχος (το 11ο).

 Τα άρθρα του περιοδικού ήταν γραμμένα στη ρωσική γλώσσα, ενώ λίγα κείμενα, κυρίως δημοτικά τραγούδια και λαϊκές διηγήσεις, ήταν γραμμένα σε σλαβομακεδονικά ιδιώματα. Τα την ίδια χρονιά, φέρει τον τίτλο Ιστορική Επισκόπηση της Μακεδονίας και των Μακεδόνων Σλάβων. Συντάκτης του κείμενου ήταν ο Νάτσε Ντ. Ντίμοφ, αδελφός του Τσουποφσκυ και μέλος της «Μακεδονικής Παροικίας» της Πετρούπολης. Βλ. Bl. Ristovski, Nace D. Dimov (1876-1916), Skopje 1973 όπου περιέχεται και φωτοτυπική ανατύπωση του κειμένου.

7 Ο συντάκτης των δύο άρθρων που αποδίδονται στο Μισίρκοφ υπογράφει ως «K. Pelskij», δηλαδή «αυτός που κατάγεται από την Πέλλα». Ο Μισίρκοφ πράγματι καταγόταν από το χωριό Απόστολοι (Pοstol), που βρίσκεται δίπλα στην αρχαία Πέλλα της Μακεδονίας. Τα άρθρα δημοσιεύτηκαν στα δύο τελευταία τεύχη της Μακεδονικής Φωνής. Το πρώτο φέρει τον τίτλο Μακεδονικό και βουλγαρικό εθνικό ιδεώδες και το δεύτερο τον τίτλο Αγώνας για την αυτονομία. Βλ. Makedonskij Golos, II/10, Πετρούπολη 13-8-1914, σ.10-14 και Makedonskij Golos, II/11, Πετρούπολη 20-11-1914, σ.205-207 στο Makedonski Glas (Makedonskij Golos), ό.π. (επίσης στοΜakedonski Glas, ό.π. σ. 268-272 και σ.296-299 τα άρθρα και στη σύγχρονη «μακεδονική» γλώσσα). Τα άρθρα δημοσιεύονται επίσης στο Bl. Ristovski (επιμ.), Krste P. Misirkov, Odbrani stranici, ό.π., σ.363-370, 371-375.

8 Το υπόμνημα, το οποίο διασώζεται στα ρωσικά αρχεία, έχει δημοσιευτεί στα Σκόπια. Βλ. R. Ter- zioski, «Ruski dokumenti za posebnosta na makedonskiot narod», Nova Makedonija, Skopje 20-4-1994, σ.16· 21-4-1994, σ. 15· 22-4-1994, σ.12.

9 Τα πρώτα μέλη της «Μακεδονικής Παροικίας» της Πετρούπολης ήταν: ο Δ. Π. Τσουπόφσκυ (D. P. Cupovski), ο Γ. Γκεοργκόφ (G. Georgov), ο Ν. Ντ. Ντίμοφ (N. D. Dimov), ο Γ. Κωνσταντίνοβιτς (G. Konstantinovic), ο Ι. Γκεοργκόφ (J. Georgov).

10 Αναφορές στη μεσαιωνική ιστορία της Μακεδονίας, εκτός από το βιβλίο Για τις Μακεδονικές Υποθέσεις, τα δύο άρθρα της Μακεδονικής Φωνής που αποδίδονται στο Μισίρκοφ και το υπόμνημα του Τσουπόφσκυ -Μισίρκοφ, γίνονται επίσης από τα παρακάτω κείμενα: Το άρθρο του Τσουπόφσκυ με τίτλο Μακεδονικό Κράτος που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 1913 στο ρωσικό έντυπο Σλάβος (βλ. για το κείμενο στο Bl. Ristovski, Dimitrija Cupovski (1878-1940)..., ΙΙ, ό.π., σ.88-94) και το άρθρο του Τσουπόφσκυ με τίτλο Μακεδονία και Μακεδόνες (πολιτιστικο-ιστορική επισκόπηση της Μακεδονίας) που δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος της Μακεδονικής Φωνής (Makedonskij Golos, I/1, Πετρούπολη 9-6-1913, σ.3-13). Βλ. επίσης την έκκληση προς το μακεδονικό λαό που δημοσιεύει στη Μακεδονική Φωνή ο Τσουποφσκυ με το ψευδώνυμο Upravda ( Makedonskij Golos, I/2, 27-6-1913, σ.25-26).

Σύντομη επισκόπηση της ιστορίας της Μακεδονίας και των Μακεδόνων Σλάβων με πολλές ανακρίβειες γίνεται και σε μία μπροσούρα η οποία περιέχει μία διάλεξη στη Σλαβική Φιλανθρωπική Εταιρεία της Πετρούπολης το Φεβρουάριο του 1913. Το πρώτο κεφάλαιο της διάλεξης, που τυπώθηκε ως μπροσούρα την ίδια χρονιά, φέρει τον τίτλο Ιστορική Επισκόπηση της Μακεδονίας και των Μακεδόνων Σλάβων. Συντάκτης του κείμενου ήταν ο Νάτσε Ντ. Ντίμοφ, αδελφός του Τσουποφσκυ και μέλος της «Μακεδονικής Παροικίας» της Πετρούπολης. Βλ. Bl. Ristovski, Nace D. Dimov (1876-1916), Skopje 1973 όπου περιέχε- ται και φωτοτυπική ανατύπωση του κειμένου.

11 Μετά τη διάσπαση της Σερβικής Αυτοκρατορίας του Δουσάν, στα μέσα του 14ου αιώνα, σχηματίστηκαν διάφορα αυτόνομα ή ημιαυτόνομα κρατικά σχήματα στην ευρύτερη περιφέρεια της Μακεδονίας. Ένα από αυτά τα κράτη ήταν το κράτος του Πρίλεπ που σχηματίστηκε από τον πρίγκιπα (Κράλη) Βουκα- σίν ή Βολκάσιν (1365-1371), το οποίο, μετά το θάνατό του, διοικήθηκε από το γιο του, τον Κράλη Μάρκο (1371-1395). Η δυναστεία του Πρίλεπ θεωρείται ότι καταγόταν από το μεσαιωνικό σερβικό οίκο των Mrnjavcevic. Ο αδελφός του Βολκάσιν ήταν ο ηγεμόνας της περιοχής του Στρυμώνα, ο Δεσπότης Ουγλι- έσης. Τα δύο αδέλφια (Βολκάσιν και Ουγλιέσης) σκοτώθηκαν στη μάχη του Έβρου (1371), πολεμώντας εναντίον των Οθωμανών Τούρκων. Η μνήμη του διαδόχου του Βολκάσιν, του ηγεμόνα του Πρίλεπ, Κράλη Μάρκο (Kraljevic Μάρκο για τους Σέρβους, Krali Μάρκο για τους Βουλγάρους και Krale Μάρκο για τους Μακεδόνες Σλάβους) διατηρήθηκε ζωντανή στη λαϊκή παράδοση των νοτιοσλαβικών λαών. Ο Μάρκο αναδείχτηκε ως ο ήρωας ενός μεγάλου κύκλου νοτιοσλαβικών δημοτικών τραγουδιών (έχουν καταγραφεί σερβικές, κροατικές, βουλγαρικές, «σλαβομακεδονικές» ακόμα και αλβανικές παραλλαγές), παρά το γεγονός ότι αυτός έγινε υποτελής ηγεμόνας στους Οθωμανούς Τούρκους και σκοτώθηκε στη μάχη του Ροβίνε (1395), πολεμώντας ως σύμμαχος του Σουλτάνου Βαγιαζήτ.

Για τους ηγεμόνες και τα κρατικά σχήματα στα Βαλκάνια του 14ου-15ου αιώνα, βλ. St. Novakovic, Srbii Turci XIV i XV veka, Beograd 1960 (πρόκειται για επανέκδοση του κλασικού έργου του Σέρβου λόγιου και πολιτικού Στόγιαν Νοβάκοβιτς που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο Βελιγράδι το 1893. Ο Βολκάσιν και ο Μάρκο θεωρούνται Σερβογενείς ηγεμόνες, ενώ τα κράτη τους παρουσιάζονται ως σερβικά). Βλ. επίσης Γ. Σούλης, The Serbs and Byzantium during the reign of tsar Stephen Dusan, 1331-1355, and his successors, Dumbarton Oaks Research 1984 και Hr. Matenov, Jugozapadnite Bälgarski zemi prez XIV vek, Izdatelstvo, nauka i izkustvo, Sofija 1986(στο έργο οι χώρες αυτών των κρατών υποστηρίζεται ότι είναι «νοτιοδυτικές βουλγαρικές», ενώ οι Σλάβοι κάτοικοι των περιοχών θεωρούνται ως Βούλγαροι). P. Colov. «Rodät na Krali Marko», Makedonski Pregled, XIV, 4, Sofija 1991, σ.128-136 (στο άρθρο υποστηρίζεται ότι το γένος του Κράλη Μάρκο ήταν βουλγαρικό).

12 Ο Μισίρκοφ από τα φοιτητικά του χρόνια είχε επικεντρώσει το ενδιαφέρον στη μελέτη της μεσαιωνικής ιστορίας των Νοτιοσλαβικών λαών της Βαλκανικής και ιδιαίτερα στην περίπτωση του Κράλη Μάρκο. Η διπλωματική του εργασία στο Πανεπιστήμιο της Αγ. Πετρούπολης είχε ως θέμα το ζήτημα της εθνότητας και τους λόγους της δημοτικότητας του Μακεδόνα Κράλη Μάρκο. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του διατήρησε αυτό το ενδιαφέρον και δημοσίευσε αρκετά κείμενα με αναφορές στον Κράλη Μάρκο. Για ένα συνολικό κατάλογο αυτών των κειμένων, βλ. B. Ristovska-Josifovska, «Gjorgjija M. Pu- levski i Krste P. Misirkov za vladeenjeto na Mrnjavcevci», Deloto na Krste Misirkov. Zbornik od medju- nararondiot naucen sobir po povod stogodisninata od izleguvanjeto na knigata Za Makedonckite Raboti odrzan vo Skopje na 27-29Noembri 2003 godina, MANU, Skopje 2005, σ.349-350. Βλ. επίσης Bl. Ristov- ski, Krste Misirkov. Novi istrazuvanja i soznanija, ό.π., σ.282-298 (για τις απόψεις του Μισίρκοφ σχετικά με τον Κράλη Μάρκο).

13 R. Terzioski, ό.π., NovaMakedonija, Skopje 21-4-1994, σ.15 (με το υπόμνημα ζητούν την ίδρυση ανεξάρτητου μακεδονικού κράτους με ηγεμόνα από το ρωσικό βασιλικό οίκο). Παρόμοιες με το υπόμνημα απόψεις για την ιστορία της Μακεδονίας διατυπώνονται στο άρθρο του Τσουπόφσκυ Μακεδονία και Μα- κεδόνες (Makedonski Golos, Ι/1, Πετρούπολη 9-6-1913, σ.3) και στο άρθρο του Μισίρκοφ Μακεδονικό και βουλγαρικό εθνικό ιδεώδες (Makedonski Golos, ΙΙ/10, Πετρούπολη 13-8-1914, σ.10).

14 Επιπλέον, ο Τσουπόφσκυ χαρακτηρίζει ως «Μακεδόνες Σλάβους» τους αυτοκράτορες του Βυζαντίου Ιουστίνο Α, Ιουστινιανό Α, Βασίλειο τον Μακεδόνα. Βλ. ενδεικτικά το άρθρο του «Μακεδονία και Μακεδόνες», ό.π., σ.10.

15 Για το πώς η ιστορία προκύπτει από τη λήθη και για τη γενεαλογική εθνική ιστορία, βλ. Αντ. Λιά- κος, Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία, Πόλις, Αθήνα 2007, σ.183-187, 197-201.

16 Κ. Μισίρκωφ,Μακεδονικές Υποθέσεις, ό. π., σ. 130 («...κάτι που δεν υπήρξε στο παρελθόν μπορεί κάλλιστα να εμφανιστεί αργότερα, αν υπάρξουν οι κατάλληλες ιστορικές συνθήκες...»).

17 Για τα κείμενα της σερβικής βιβλιογραφίας του 19ου αιώνα που αναφέρονται στην εθνική ταυτότητα tou σλαβικού πληθυσμού της Μακεδονίας, βλ. Lj. Doklestic, Srpsko-makedonskite odnosi v XIX vek, Skopje 1973, σ.116-125, 228-239. Βλ. επίσης, J. Cvijic, The ethnography of the Macedonian Slavs, Horace Cox, London 1906, σ.2 (ο γνωστός γεωγράφος του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου Γιόβαν Τσβίιτς υποστηρίζει ότι οι Σλάβοι της Μακεδονίας είναι μία ομάδα του πληθυσμού με αδιαμόρφωτη ακόμα εθνική συνείδηση, που έχουν όμως την τάση να γίνουν Σέρβοι ή Βούλγαροι).

18 Βλ. ενδεικτικά την εκτενή επιστημονική μελέτη του Μισίρκοφ, «Belezki po juznoslavjanskata filologija i istorija (käm väprosa za pogranicnata linija mezdu bälgarskija i särbsko-härvatskija ezici i nar- odi)», Makedono-Odrinski Pregled, II, 34-35, Sofija 18-4-1907, σ.553-556· 36, 6-5-1907, σ.572-573·37, 13-5-1907, σ. 590-592· 39, 27-5-1907, σ.621-622· 40, 3-6-1907, σ.636-638· ΙΙΙ, 1, 16-6-1907, σ.13-15· 2, 24-6-1907, σ. 30-32. Η ίδια μελέτη δημοσιεύτηκε σε ολοκληρωμένη μορφή στο φιλολογικό περιοδικό της Σόφιας Βουλγαρική Συλλογή (Bälgarska Sbirka) στα 1910-1911. Βλ. επίσης το άρθρο «Narodnija ni epos i Makedonija», Razvitie, II, 2-3, Sofija 1919, σ.80-81. Στα κείμενα αυτά υποστηρίζει ότι οι Μακεδόνες Σλάβοι του κράτους του Κράλη Μάρκο είχαν βουλγαρική εθνική ταυτότητα και ότι ο νοτιοσλαβικός κύκλος επικών δημοτικών τραγουδιών με ήρωα τον Κράλη Μάρκο είναι βουλγαρικής προέλευσης. Για τα κείμενα του Μισίρκοφ στα οποία αυτός μιλάει ως Μακεδόνας Βούλγαρος, βλ. Αγγελοπούλου, ό.π., σ..398-411, 445-464, 484 κ.ε.

19 Βλ. R. Terzioski, «Za nekoi stavovi na K.P.Misirkov za makedonskoto prasanje (dilemi i tolku- vanja), Deloto na Krste Misirkov. Zbornik od medjunararondiot naucen sobir po po povod stogodisninata od izleguvanjeto na knigata Za Makedonckite Raboti odrzan vo Skopje na 27-29 Noembri 2003 godina, MANU, Skopje 2005, σ.269-283 (κείμενα του Μισίρκοφ από τα ρωσικά αρχεία). Στα 2006 ανακαλύφθηκε και το ημερολόγιο που κρατούσε σε ρωσική γλώσσα ο Μισίρκοφ το 1913, όταν ακόμα ζούσε στην Οδησσό της Ρωσίας. Το ημερολόγιο, στο οποίο ο Μισίρκοφ μιλάει ως ένας Μακεδόνας Βούλγαρος και εκφράζει την ανησυχία του για τις εξελίξεις του Μακεδονικού Ζητήματος και το διαμελισμό της Μακεδονίας από τα βαλκανικά κράτη, δημοσιεύτηκε στη βουλγαρική και «μακεδονική» γλώσσα με κοινή επιμέλεια επιστημόνων των Ιστορικών Αρχείων της Σόφιας και των Σκοπίων. Βλ. Drzaven Arhiv na Republika Make- donija, Drzavna Agencija «Arhivi» na Republika Bugarija, K. P. Misirkov, Dnevnik 5.VII-30.VIII. 1913, Skopje-Sofija 2008. Βλ. επίσης δημοσίευμα με τίτλο «Παρουσίαση του ημερολογίου του Κ. Μισίρκοφ στη Βουλγαρία», Macedonian News, Skopje 28-01-2007(ηλεκτρ. διεύθ.: www.vmacedonianews.com - τελευταία ανάγνωση 15-01-2009) και δημοσίευμα με τίτλο «Ημερολόγιο αποκαλύπτει ότι ο πατέρας του μακεδονικού έθνους είχε βουλγαρική ταυτότητα», Novinite, Sofija 23-04-2008(ηλεκτρ. διεύθ.:www.novinite. com - τελευταία ανάγνωση 15-01-2009). To ημερολόγιο του Μισίρκοφ έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της Νεολαίας της βουλγαρικής εθνικιστικής οργάνωσης του VMRO (βλ. ww.vmroyouth.org/misirkov.rtf. -τελευταία ανάγνωση 15-01-2009).

20 Τα μέλη της «Μακεδονικής Παροικίας» της Πετρούπολης με επικεφαλής τον Τσουπόφσκυ υπέβαλαν την περίοδο 1913-1914 διάφορα υπομνήματα και διαμαρτυρίες προς τις Μ. Δυνάμεις, τις κυβερνήσεις των βαλκανικών κρατών, τη ρωσική κυβέρνηση, ζητώντας την πολιτική αυτονομία της «αδιαίρετης» Μακεδονίας. Τα υπομνήματα έχουν δημοσιευτεί στη Μακεδονική Φωνή.

21 M. Apostolski (επιμ.), Istorija na makedonskiot narod, kn. 1: od praistoriskoto vremeto do krajot na XVIII vek, INI, Skopje 1969. Al. Stojanovski, Iv. Katardziev, D. Zografski, M. Apostolski (επιμ.), Istorija na makedonskiot narod, Skopje 1988, σ.21-74. St. Kiselinovski (επιμ.), Makedonski recnik, INI, Skopje 2000. Br. Panov, Istorija na makedonskiot narod, Tom 1: Makedonija od praistoriskoto vremeto do potpad- janeto pod turska vlast (1371 godina), INI, Skopje 2000. Dr. Taskovski, Car Samoil, Skopje 2005.

22 Βλ. Γ. Κατσόφσκα Μαλιγκούδη, Οι Σλάβοι των Βαλκανίων. Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό τους, Gutenberg, Αθήνα 2004, σ.278-290. Σπ. Σφέτας, «Κατευθύνσεις της σύγχρονης σλαβομακεδονι- κής ιστοριογραφίας», Φιλόλογος, 130, Θεσσαλονίκη 2007, σ. 613-621.