Γενοκτονία των Ποντίων. Ο μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης: Ο Πρωτεργάτης του Μακεδονικού Αγώνα - Εθνάρχης των Ποντίων.

Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. 22.5.2011

Μνήμη ελλήνων μαρτύρων του Πόντου και μνήμη μητροπολίτη Αμασείας Γερμανού
Καραβαγγέλη (1866-1935).

Μνήμη ποντιακής γενοκτονίας

 Καθοδηγητής και  εμψυχωτής του Μακεδονικού Αγώνα ως μητροπολίτης Καστοριάς, λίγους μήνες μετά την “απόσυρσή” του από τη Μακεδονία κατόπιν διεθνών πιέσεων ο Γερμανός Καραβαγγέλης βρέθηκε ως άλλος ακρίτας-επίσκοπος στην έδρα της μητρόπολης Αμασείας, στην Αμισό ή Σαμψούντα τουΠόντου.

Στα χρόνια της διακονίας του πρόλαβε να ναζωογονήσει τα ελληνικά γράμματα και να σταθεί πλάι στους εκεί Ρωμιούς ως
πραγματικός ποιμένας και εθνάρχης στην πιο οδυνηρή περίοδο της ιστορίας τους. Και δυστυχώς στην ουσία τους προετοίμασε για τη μαρτυρική έξοδό τους από την ίδια τη ζωή αλλά και από τα άγια χώματά τους. Η γενοκτονία των Ποντίων στηρίχθηκε στην πιο βίαιη και καλά οργανωμένη εγκληματική μέθοδο, η οποία μάλιστα -όπως αποδεικνύεται- ήταν σε πλήρη γνώση των Γερμανών, συμμάχων των Τούρκων, που
συνεργάστηκαν μαζί τους και σε αυτήν την περίπτωση.

Ο αντάρτης, “επίσκοπος των εμπεριστάτων” Γερμανός Καραβαγγέλης θα ξεδιπλώσει και στον Πόντο τα εκρηκτικά, 

δημιουργικά,

 πολιτικά 

και διπλωματικά 

του χαρίσματα 

για να συνωμοτήσει” με φίλους και -όπως το έλεγε πάντα η καρδιά του- με εχθρούς, τους οποίους τους έκανε συνεργάτες.
 Δεν θα αργήσει να έλθει σε συγκρούσεις με το εθνικό κέντρο, την Αθήνα, στην προσπάθειά του για μία ακόμη φορά να σώσει τον απόκεντρο και εκκρεμή ελληνισμό, αυτή τη φορά της Ρωμανίας του Πόντου. 

Ο επίσκοπος Γερμανός δεν θα διστάσει μετά τη Μακεδονία να δημιουργήσει και στον Πόντο ένοπλα ανταρτικά σώματα ασφαλείας, ως αντίπαλο δέος σε εκείνους που εξευτέλιζαν οδυνηρά, βίαια και εγκληματικά την ανθρώπινη ζωή και υπόσταση με σκοπό την πλήρη εθνοκάθαρση των χριστιανικών πληθυσμών από την περιοχή.

Η εθνική ταπείνωση και ο εξευτελισμός που ακολούθησε δεν πρέπει να κρύβει από τη θέα μας την άδικη θυσία και γενοκτονία των μαρτύρων του Πόντου και το πόσο πόνο, θλίψη, δάκρυα, απόγνωση, μαρτύρια, αίμα και θάνατο περιέχει η επέτειος της 19ης Μαΐου.

Ας μη μένουμε μόνο στην αδιάσειστη ιστορική καταγραφή της επετείου, στην αποτίμησή της ή έστω στην πολιτική της σημασία τότε και
σήμερα. Ίσως βέβαια και η ίδια η οδυνηρή πραγματικότητα να μην αντέχεται, όταν για πολλά χρόνια αποκρύπτεται και δεν δικαιώνεται.

 Όσο για τον εθνάρχη των Μακεδόνων και των Ποντίων, τον επίσκοπο Γερμανό, έζησε κι αυτός τη δική του εξορία, και μόλις τα τελευταία χρόνια δικαιώνεται.


Γερμανός Καραβαγγέλης
Μητροπολίτης και εθνάρχης Αμασείας


Μνήμη ποντιακής γενοκτονίας 


Ο μητροπολίτης Αυστρίας, έξαρχος Ουγγαρίας και Μεσευρώπης Μιχαήλ (Στάικος) είναι ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της ζωής και του έργου του επισκόπου Γερμανού
Καραβαγγέλη. Ο μητροπολίτης Αυστρίας εκπόνησε διδακτορική διατριβή στη Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ με θέμα “Γερμανός Καραβαγγέλης, μητροπολίτης Αμασείας και έξαρχος Κεντρώας Ευρώπης 1924-1935” (εκδόσεις Επέκταση), η οποία είναι ήδη εξαντλημένη.
Μαζί του είχαμε μία εις βάθος προσέγγιση και ανάλυση της ζωής του έργου και της προσφοράς του επισκόπου Γερμανού Καραβαγγέλη στις εμπερίστατες μητροπόλεις, τις οποίες διακόνησε μέχρι τον θάνατό του στα περίχωρα της Βιέννης.


Θέλετε να μας κάνετε μια σύντομη αποτίμηση της ποιμαντορικής διακονίας του επισκόπου Γερμανού στην Καστοριά καιτη Μακεδονία;

ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακέιμ ι Γ΄και η Ιερά Σύνοδος.

Όταν στις αρχές του 20ού αιώνα ο οικουμενικός πατριάρχης Ιωακείμ Γ’ είδε ότι η κατάσταση στη Μακεδονία είχε πάρει μια διάσταση η οποία απέβαινε επικίνδυνη για το γένος και για αυτήν καθεαυτή την περιοχή, αποφάσισε να τοποθετήσει σε νευραλγικές μητροπόλεις νέους και ενθουσιώδεις μητροπολίτες.
Παραδείγματος χάριν τοπο θέτησε στη μητρόπολη Δράμας τον Χρυσό στομο Καλαφάτη, τον κατόπιν εθνομάρτυρα μητροπολίτη Σμύρνης, ενώ στην Καστοριά τοποθέτησε τον μέχρι τότε αρχιερατικό προϊστάμενο στο Πέραν της Κωνσταντινουπόλεως, επίσκοπο Χαριουπόλεως Γερμανό Καραβαγγέλη. Είναι γεγονός πως όταν ο Καραβαγγέλης έφτασε εκεί, βρήκε μια κατάσταση συγκεχυμένη, κι έτσι η πρώτη του ενέργεια ήταν να προσπαθήσει να βάλει τα πράγματα στη θέση τους. Πρέπει να υπογραμμίσουμε πως εκείνος είχε την έμπνευση στο πλαίσιο του Μακεδονικού
Αγώνα να υπάρξει εκ μέρους των Ελλήνων ένοπλος αγώνας, εκείνος είχε την πρωτοβουλία να καλέσει τον Παύλο Μελά, ενώ με την ευγλωττία του, με τη διπλωματικότητά του και με την πολιτική του μετέστρεψε πολλούς Βουλγαρομακεδόνες στον ελληνισμό, ανεξάρτητα βεβαίως αν μιλούσαν ελληνικά ή όχι.
Το κριτήριο τότε αν κάποιος ήταν Βουλγαρομακεδόνας ή Έλληνας Μακεδόνας δεν ήταν ούτε η γλώσσα ούτε η θρησκεία, αλλά αν κανείς αναγνώριζε τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου.
Όσοι λοιπόν δεν αναγνώριζαν τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου ήταν αυτονόητο ότι υπάγονταν στην τότε αντικανονική και σχισματική βουλγαρική εξαρχία.
 Έτσι, με τις ενέργειες του μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη πολλοί ήσαν εκείνοι οι οποίοι μετεστράφησαν από το ένα μέτωπο στο άλλο, ακόμη και καπεταναίοι.

Πολλές φορές κινδύνευσε και ίδιος να δολοφονηθεί από τους Βουλγάρους.

Μια φορά μάλιστα νόμισαν πως επάνω στο άλογο ήταν εκείνος κι έτσι σκότωσαν κατά λάθος τον μητροπολίτη Κορυτσάς Φώτιο..
Εντούτοις ο Καραβαγγέλης ήταν βαθιά απογοητευμένος από την παθητική στάση των Αθηνών, διότι η κυβέρνηση δεν ήθελε όξυνση των σχέσεών της με τη Βουλγαρία και έτσι απέφευγε να ανταποκριθεί στα σχέδια και στις προτάσεις του για την εξέλιξη του αγώνα. Γι’ αυτό μπορούμε να πούμε πως ήταν τελείως εγκαταλελειμμένος, και γι’ αυτό μάλιστα υπέβαλε και την παραίτησή του στον πατριάρχη Ιωακείμ Γ’, η οποία όμως δεν έγινε αποδεκτή.
 Αργότερα όμως, κατόπιν πιέσεων της υψηλής πύλης, ο πατριάρχης αναγκάστηκε να τον πάρει από την Καστοριά και λίγο μετά να τον μεταθέσει στην Αμάσεια του Πόντου.

Πόσο σημαντική ήταν η νέα μητρόπολη στην οποία πήγε;

Η περιοχή της Αμάσειας -και όλος ο Πόντος- ήταν ένας από τους σπονδύλους του οικουμενικού πατριαρχείου. Ιδιαίτερα η μητρόπολη Αμασείας, η οποία ήταν πολύ ψηλά στο λεγόμενο συνταγμάτιο του οικουμενικού πατριαρχείου, αφού είχε την πρώτη θέση μετά τις γεροντικές μητροπόλεις.
Στην πραγματικότητα η τοποθέτηση του Γερμανού Καραβαγγέλη στη μητρόπολη αυτή ήταν μια προαγωγή.
Παρ’ όλα αυτά ο ίδιος θα το έφερε βαρέως, αν μπροστά του δεν άνοιγε ένα νέο μέτωπο, αυτό της διάσωσης του ελληνισμού του Πόντου.
Στην Αμάσεια λοιπόν το πρώτο του μέλημα ήταν να ιδρύσει σχολεία, επαγγελματικές σχολές και ορφανοτροφεία, και κατόπιν, κάτω από την απειλή της τουρκικής λαίλαπας, να αποδυθεί στον αγώνα διάσωσης του ελληνισμού. Και εκεί υπήρξε ιδιαίτερα μαχητικός, και γι’ αυτό καταδικάστηκε σε θάνατο από το λεγόμενο ανεξάρτητο δικαστήριο της Αμάσειας.

Μπορούμε λοιπόν να πούμε πως δεν έγινε τυχαία η εκλογή του στη μητρόπολη αυτή;

Ναι, διότι εκεί χρειαζόταν ένας μητροπολίτης ρηξικέλευθος, ένας μητροπολίτης μαχητικός, κι αυτά τα προσόντα τα είχε ο Καραβαγγέλης. Αυτά ήταν αναγκαία για τη διάσωση του ελληνισμού του Πόντου. Στην πραγματικότητα και στον Πόντο ο Γερμανός υπήρξε εθνάρχης. Λόγω όμως των πολιτικών καταστάσεων και του διχασμού που είχαμε στην Ελλάδα, επικράτησε να θεωρείται πνευματικός πατέρας των Ποντίων ο μητροπολίτης της Τραπεζούντας Χρύσανθος - χωρίς βεβαίως να θέλω να μειώσω την αξία του.
 Ο μητροπολίτης Χρύσανθος μπορούμε να πούμε πως μονοπώλησε τη φροντίδα για τον Πόντο. Ο Γερμανός Καραβαγγέλης όμως ήταν ισάξιος.

Ο μητροπολίτης Γερμανός ήταν εμπνευστής του αντάρτικου στον Πόντο;

Στην Αμάσεια δεν μπορούμε να πούμε πως υπήρξε αντάρτικο στη μορφή και την έκταση που έλαβε ο ένοπλος αγώνας κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα. Στον Πόντο δημιούργησε απλώς ένα τάγμα ασφαλείας ώστε να αποφευχθεί η σφαγή, κι αυτό βεβαίως απέβη μοιραίο για τον ίδιο, αφού αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο μαζί με τον πρωτοσύγκελό του καταδικάστηκαν σε θάνατο.
Τότε όμως ο Γερμανός Καραβαγγέλης έλειπε, και έτσι απαγχονίστηκε ο πρωτοσύγκελός του, ο Πλάτων Αϊβαζίδης, μαζί με άλλους προκρίτους της Αμάσειας.
Ο ίδιος βρισκόταν στη Ρουμανία και επέστρεφε με καράβι στην Κωνσταντινούπολη, και γι’ αυτό ο πατριάρχης Μελέτιος Δ’, όταν έμαθε τα της καταδίκης του, συγκάλεσε εσπευσμένα σύνοδο η οποία εν μέσω των οξυμένων κομματικών παθών αποφάσισε τον εκθρονισμό του βασιλικού μητροπολίτη Ιωαννίνων Σπυρίδωνος Βλάχου, μετέπειτα αρχιεπισκόπου Αθηνών, και την τοποθέτηση στα Ιωάννινα του βενιζελικού Γερμανού Καραβαγγέλη. Σημειώστε πως τα έγγραφα τα οποία αφορούσαν την εκλογή του τα πήγε πάνω στο πλοίο ο αρχιγραμματέας, αφού αν ο ίδιος έβγαινε στο Καράκιοϊ της Κωνσταντινούπολης θα συλλαμβανόταν. Έτσι, αντί να κατεβεί στην Κωνσταντινούπολη έλαβε την άγουσα προς τον Πειραιά.

Η περιπέτειά του όμως δεν τέλειωσε εκεί...

Όχι, αφού σε τελευταία ανάλυση, και μέχρι της τελευταίας του πνοής, υπήρξε θύμα του εθνικού διχασμού. Διότι ενώ βρισκόταν στην Αθήνα και προοριζόταν να πάει στα Γιάννινα, ο Νικόλαος Πλαστήρας του είπε να μείνει εκεί γιατί θα τον έκανε αρχιεπίσκοπο Αθηνών. Επικράτησε όμως η
γνώμη του Στυλιανού Γονατά, ο οποίος επέλεξε τον τότε αρχιμανδρίτη Χρυσόστομο Παπαδόπουλο.
Έτσι, ο πολύς Καραβαγγέλης αναγκάστηκε να λάβει την άγουσα προς τα Ιωάννινα. Και εκεί πάλι ανέλαβε το έργο της περίθαλψης των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, της περίθαλψης των ορφανών, ίδρυσε επίσης επαγγελματικές σχολές για τα κορίτσια και μέσα σε δύο χρόνια δημιούργησε ένα σπουδαίο έργο.
Ώσπου ο εκθρονισθείς βασιλικός Σπυρίδων Βλάχος κατάφερε να εκθρονιστεί ο Γερμανός Καραβαγγέλης από τα Γιάννινα ως βενιζελικός και να επιστρέψει ο ίδιος. Και τότε βρέθηκε ως μία τελευταία λύση το να διοριστεί ως μητροπολίτης Κεντρώας Ευρώπης με έδρα τη Βιέννη. Στην πραγματικότητα και ο ίδιος το εξέλαβε ότι αυτό ήταν εξορία.
 Και πράγματι πέθανε σε ένδεια στην εξορία, φτωχότατος, σε ένα ξενοδοχείο εκτός της πόλεως Βιέννης, μόνος και εγκαταλελειμμένος.

Πάντως αυτοί οι αρχιερείς, παρά τις όποιες αντιπαλότητές τους, ήταν όλοι μεγάλες προσωπικότητες;

Πράγματι, και τους ένωνε το κοινό ιδεώδες, αυτό που λέμε γένος, Ελλάδα.
 Θεωρούσαν ότι η δημιουργία του νεοελληνικού κράτους δεν ανταποκρινόταν στη μεγάλη ιδέα του ελληνισμού.

 Η μεγάλη ιδέα του ελληνισμού δεν ήταν η δημιουργία της Ελλάδας της Μελούνας ή ακόμη της Ελλάδας με τα σημερινά της όρια.
Η μεγάλη ιδέα ήταν η αποκατάσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, και γι’ αυτό το έφεραν βαρέως. Γιατί οι Έλληνες έκαναν μια επανάσταση και δημιούργησαν ένα κρατίδιο -το
οποίο στην αρχή ήταν θνησιγενές- και αρκέστηκαν εκεί. Και έτσι παραιτήθηκαν από κάθε άλλη προσπάθεια για να αποκαταστήσουν τα λοιπά δίκαια των Ρωμιών της Ρωμιοσύνης.

Θέλετε να μας πείτε κάποια πράγματα για την ποιμαντορική διακονία του μητροπολίτη Γερμανού στην Αυστρία; 

Ήταν ο πρώτος μητροπολίτης του οικουμενικού πατριαρχείου ο οποίος ήλθε στον χώρο της πάλαι ποτέ Αυστροουγγαρίας και της Ιταλίας. Το έργο του ήταν πάρα πολύ δύσκολο γιατί βρήκε μεγάλα εμπόδια εκ μέρους των ελληνικών κοινοτήτων, οι οποίες μέχρι τότε ήταν αδέσποτες και αποίμαντες, οπότε δεν ήταν διατεθειμένες να υπαχθούν στη δικαιοδοσία ενός μητροπολίτη.

Ως επί το πλείστον όμως μπορούμε να πούμε πως πέτυχε και στην αποστολή του αυτή, αφού κατάφερε να υπαγάγει τις ελληνικές κοινότητες της διασποράς -Αυστρίας,Ουγγαρίας και Ιταλίας- στο οικουμενικό πατριαρχείο. Μοναδική εξαίρεση ο ιστορικός ναός και λίκνο της νεότερης Ελλάδας, η κοινότητα του Αγίου Γεωργίου της Βιέννης, όπου οι επίτροποί του μέχρι τον θάνατό του δεν εδέχθησαν τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου.

Οπωσδήποτε όμως είναι εκείνος που έβαλε τις ρίζες για να αναπτυχθεί αργότερα η δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και να δημιουργηθεί στη δεκαετία του 1960 η ιερά μητρόπολη Αυστρίας, της οποίας το έργο συνεχίζει υπό νέο σχήμα η ιερά μητρόπολη Αυστρίας και εξαρχία Ουγγαρίας και Μεσευρώπης. Τον θεωρούμε μέγα προκάτοχο, τον τιμάμε ως ιεράρχη του οικουμενικού πατριαρχείου, και η ευγνωμοσύνη μας προς το πρόσωπό του είναι αΐδιος για τις υπηρεσίες τις οποίες προσέφερε υπό δυσμενέστατες συνθήκες, υπό πλήρη εγκατάλειψη και απομόνωση. Για τον λόγο αυτό στη διαθήκη του έγραψε: στην κηδεία μου δεν επιθυμώ να παραστεί εκπρόσωπος του ελληνικού κράτους ή κληρικός της εκκλησίας της Ελλάδος.

Πέρα από το δικό σας διδακτορικό, ουσιαστικά δεν υπάρχει άλλη επιστημονική αποτίμηση του έργου του επισκόπου Γερμανού...

Ήταν η πρώτη φορά που γράφτηκε ένα βιβλίο, και δυστυχώς όσα ακολούθησαν ήταν αντιγραφές και μάλιστα χωρίς καμία παραπομπή. Το βιβλίο έχει λεηλατηθεί, αλλά για μένα το πιο σημαντικό είναι να προβληθεί ο ίδιος ο Γερμανός Καραβαγγέλης, γιατί είναι μια σημαντική προσωπικότητα η οποία ουσιαστικά αγνοήθηκε εσκεμμένως μέχρι το 1957.
Τότε, με πρόταση της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, αναγκάστηκε η ελληνική κυβέρνηση να μεταφέρει επισήμως τα οστά του από τη Βιέννη στην Καστοριά.
Αυτή είναι η πραγματικότητα.

Ο ποντιακός ελληνισμός πιστεύετε πως έχει αποτιμήσει την προσφορά του;

Από τον ποντιακό ελληνισμό δεν είναι αποτιμημένη η αξία του όσο θα έπρεπε.
Για να είμαι ειλικρινής, μόλις τα τελευταία χρόνια, και λίγο μετά από κάποιες διαλέξεις που έκανα, τον προέβαλε και τον ετίμησε προσφέροντας και ορισμένα κειμήλια στο Μουσείο της Παναγίας Σουμελά.

Αυτό πιστεύω πως οφείλεται καθαρά σε κομματικούς λόγους. Γιατί ο Ιασωνίδης υπήρξε βασιλόφρων, όπως και ο Χρύσανθος, ενώ ο Γερμανός ήταν ακραιφνής βενιζελικός και την πλήρωσε αυτή την ταύτισή του, γιατί ενώ ήταν έτοιμος το 1921 να γίνει οικουμενικός πατριάρχης, κατόπιν παρακλήσεως του Ελευθερίου Βενιζέλου παραιτήθηκε, παρόλο που είχε 17 από τις 18 ψήφους.
Παραιτήθηκε λέγοντας, αν προσφέρω μια υπηρεσία τώρα στον Βενιζέλο, αργότερα θα την εξαργυρώσω και το μέλλον θα είναι πάλι δικό μου. Εν τω μεταξύ όμως συνέβησαν όσα συνέβησαν και πήρε άλλη τροπή η τύχη του.
Παρ’ όλα αυτά μπορούμε να πούμε πως πλέον ο ποντιακός ελληνισμός ανακάλυψε τον ρόλο του και τη σημασία της παρουσίας του στον Πόντο, και έτσι νομίζω πως ολοκληρώθηκε το ψηφιδωτό γύρω από την προσωπικότητά του.

Ευρύτερα έχει αναγνωριστεί η σημασία του έργου του;

Πιστεύω πως βρισκόμαστε σε μια φάση όπου ο Γερμανός Καραβαγγέλης όχι μόνο δικαιώνεται από την ιστορία, αλλά και το επίσημο ελληνικό κράτος, το οποίο μέχρι πρότινος σκοπίμως ή ασκόπως αγνοούσε την προσφορά του, πλέον αναγνωρίζει τη συνδρομή του. Πέρυσι, κατά την επέτειο των 75 χρόνων από την κοίμησή του, τελέσαμε στην Καστοριά το μνημόσυνό του και παρευρέθηκε και ο πρόεδρος της Βουλής Φίλιππος Πετσάλνικος, ο οποίος μίλησε πάρα πολύ ωραία.
Θα πρέπει πάντως να αναφέρω πως μέχρι σήμερα καταδιώκεται απηνώς από τους βουλγαρόφωνους. Κατά τη διάρκεια της παραμονής μου στην Καστοριά βρήκα κάτω από την πόρτα μου απειλητικά έγγραφα και εικόνες του Γερμανού Καραβαγγέλη έτοιμου να κατασπαράξει τη μη ελληνική Μακεδονία.

Ενώ δηλαδή εμείς εφησυχάζουμε και κοιμόμαστε πάνω στις δάφνες των προγόνων μας, οι άλλοι δυστυχώς εργάζονται εις βάρος του ελληνισμού.

Μήπως θα πρέπει να κάνουμε μνεία και στην Αντιγόνη Μπέλλου-Θρεψιάδη, στην οποία οφείλουμε τα απομνημονεύματά του;

Αυτό είναι γεγονός.
Τα απομνημονεύματα του, “Τα ποντιακά” τουλάχιστον, οφείλονται στη Θρεψιάδη, γιατί υπήρξε πρόσωπο της εμπιστοσύνης του και απέδωσε αφενός τα πράγματα όπως πρέπει, αφετέρου την προσωπικότητά του, η οποία ήταν ιδιάζουσα.


Η δύναμή του στον Μακεδονικό Αγώνα αλλά και στην Αμάσεια ήταν η ευγλωττία του, με την οποία μπορούσε να πείσει κάποιον και να τον μεταστρέψει μέσα σε λίγη ώρα.

Αυτό ήταν κατεξοχήν προσόν του, όπως και το παρουσιαστικό του, η εμφάνισή του, η οποία ήταν θρυλική.

Όπως λένε, όταν καβαλούσε το μαύρο του άλογο και σκεπαζόταν με το ράσο του και έτρεχε μέσα στις πεδιάδες της Καστοριάς, νόμιζε κανείς πως είχε σηκωθεί ο Διγενής...


-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Γράφει ο Κώστας Φωτιάδης

καθηγητής Πανεπιστημίου

Δυτικής Μακεδονίας

"Επί 20 ημέρας έκλεπτον, ησέλγουν και εφόνευον"

Η συνενοχή της Γερμανίας στο έγκλημα της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου μέσα από καταγγελτική επιστολή του μητροπολίτη Aμασείας Γερμανού Καραβαγγέλη προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η οποία δενέφτασε ποτέ στον προορισμό της.

Eίναι γεγονός ότι υπήρχαν και κάποιοι γερμανοί και αυστριακοί διπλωμάτες που δεν συμφωνούσαν με την πολιτική της εθνοκάθαρσης που εφάρμοζε η στρατιωτική ηγεσία των χωρών τους.

Προσπάθησαν με αλλεπάλληλες ενέργειες προς την πολιτική τους ηγεσία να διαχωρίσουν τουλάχιστον τη θέση και τις ευθύνες τους από τα γενοκτονικά μέτρα των Nεοτούρκων, ιδιαίτερα μετά την παγκόσμια κατακραυγή για το αρμενικό ολοκαύτωμα.

 Συγκεκριμένα, στις 16 Iουλίου 1916 ο γερμανός πρόξενος της Aμισού Kuckhoff επισήμανε στο υπουργείο Eσωτερικών στο Bερολίνο:
 “Κατά αξιόπιστες πηγές ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσμός της Σινώπης και της παραλιακής περιοχής της επαρχίας Kασταμονής έχει εξοριστεί.
Eξορία και εξολόθρευση είναι στα τουρκικά η ίδια έννοια, γιατί όποιος δεν δολοφονείται πεθαίνει ως επί το πλείστον από τις αρρώστιες και την πείνα”.

Tα νέα μέτρα που εφάρμοζαν οι Nεότουρκοι σε πρώτη φάση εναντίον του αντρικού πληθυσμού, γνωρίζοντας ότι η εξόντωσή του θα διευκόλυνε την υλοποίηση των σχεδίων τους, θορύβησαν και τον αυστριακό υποπρόξενο Aμισού Kwiatkowski, ο οποίος ενημέρωσε τον υπουργό Eξωτερικών της Aυστρίας Burian για τις πρόσφατες αποφάσεις του μουτεσαρίφη Aμισού Pαφέτ μπέη: “Στις 26 Nοεμβρίου μου είπε ο Pαφέτ μπέης: Tελικά με τους Έλληνες πρέπει να ξεκαθαρίσουμε όπως και με τους Aρμενίους...

Στις 28.11.1916 μου είπε ο Pαφέτ μπέης:

Πρέπει τώρα να τελειώσουμε με τους Έλληνες.

 Έστειλα σήμερα στα περίχωρα τάγματα για να σκοτώσουν κάθε Έλληνα που συναντούν στον δρόμο. Φοβάμαι την απέλαση ή την εξορία του συνολικού ελληνικού πληθυσμού και την επανάληψη των περσινών παραδειγμάτων”.

Oι νηφάλιες αυτές γνώμες ωστόσο έπεσαν στο κενό, χωρίς να εισακουστούν από τη γερμανική ηγεσία. Aποτελεί πλέον γενική πεποίθηση η άποψη ότι οι Nεότουρκοι δεν θα τολμούσαν ποτέ να προβούν στη δολοφονία τριών εκατομμυρίων ανθρώπων Aρμενίων, Eλλήνων, Aσσυρίων και άλλων χριστιανικών ομάδων της Mικράς Aσίας, αν δεν διέθεταν τη γερμανική πολιτική και στρατιωτική υποστήριξη, χάρη στην οποία από το 1913 αναδιοργανώθηκε ο διαλυμένος οθωμανικός στρατός.

Αστυνόμευση και λογοκρισία των πάντων Στην κατάδειξη των εγκληματικών ενεργειών και του ρόλου που έπαιξε σε αυτές η Γερμανία συντελούν οι αναφορές και οι καταγγελίες των εκκλησιαστικών, κοινοτικών και πνευματικών εκπροσώπων του ελληνισμού. Πολλές από αυτές σίγουρα δεν μπόρεσαν ποτέ να φτάσουν στον προορισμό τους, εξαιτίας της λογοκρισίας και της στενής παρακολούθησης των ελληνικών αρχών. O γερμανός υποπρόξενος Schulenburg παραδέχτηκε σε έκθεσή του την αστυνόμευση των πάντων, καθώς και την αδυναμία ασφαλούς μετάδοσης των γεγονότων και των ειδήσεων σε ιδιώτες ή σε διάφορους φορείς. Τον Σεπτέμβριο του 1916 έγραφε με αφορμή τη συνάντησή του με τον μητροπολίτη Aμισού Γερμανό Kαραβαγγέλη:
“Λίγο μετά την άφιξή μου στη Σαμψούντα (αρχές Mαΐου, δύο μήνες περίπου μετά τη λεγεώνα) με επισκέφθηκε ο μητροπολίτης και μου επέστησε την προσοχή για την εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση των Eλλήνων.
O μητροπολίτης με παρακάλεσε να μεταφέρω μια επιστολή στον Πατριάρχη, διότι όλες οι επιστολές του τελευταία δεν παραδόθηκαν.
Πραγματικά, οι επαρχιακοί διοικητές, από τον βαλή ως τον μικρότερο καϊμακάμη, λογοκρίνουν τις επιστολές κατά τον πιο ξεδιάντροπο τρόπο, για να αποτρέψουν κάθε διαμαρτυρία και κάθε είδηση για τις δραστηριότητές τους.

 Eπειδή ο πληθυσμός, ακόμη και για τα ταξίδια, χρειάζεται άδεια, μπορούν οι επαρχιακοί υπάλληλοι πραγματικά να αυθαιρετούν σε μεγάλο βαθμό, χωρίς να πρέπει να φοβούνται ότι κάποτε κάποιος υψηλότερα ιστάμενος ή ακόμη και η Kωνσταντινούπολη θα το μάθει.

 Mέχρι την άφιξη των προξένων της Γερμανίας και της Aυστροοουγγαρίας από την Tραπεζούντα στη Σαμψούντα, όλα τα προξενεία της Σαμψούντας ήταν χωρίς κρυπτογράφο και κατά συνέπεια ανίκανα να μεταδώσουν με ασφάλεια δυσμενείς ειδήσεις στην Kωνσταντινούπολη. Kάτω
από αυτήν την κατάσταση, μου ήταν σχεδόν ακατόρθωτο να μην εκπληρώσω την επιθυμία του μητροπολίτη κι έτσι, εκμεταλλευόμενος μια προσφερόμενη ασφαλή δυνατότητα, έστειλα την επιστολή. Λίγο μετά μετετέθη δυσμενώς ο μουτεσαρίφης της Σαμψούντας.

 O μητροπολίτης εξέλαβε το γεγονός ως αποτέλεσμα της επιστολής του. Στην πραγματικότητα όμως φαίνεται ότι υπήρξε διαφωνία στην τουρκική πλευρά για τον τρόπο διαχείρισης του μουτεσαρίφη”.

Αντί του Πατριαρχείου στο Βερολίνο

H επιστολή του μητροπολίτη Γερμανού Kαραβαγγέλη, τον Mάιο του 1916, δεν έφτασε ποτέ στον προορισμό της και αυτό γιατί η φιλότουρκη γερμανική πρεσβεία, αυθαιρετώντας, δεν την παρέδωσε στον Οικουμενικό Πατριάρχη, αλλά τη διαβίβα-
σε στο Bερολίνο. Στα αρχεία του υπουργείου Eξωτερικών της Γερμανίας διατηρείται ακόμη ο φάκελος που περιέχει την επιστολή, η οποία αναφέρεται στους διωγμούς των χριστιανών. H απόκρυψή της επιβεβαιώνει για ακόμη μία φορά τη συνενοχή της
Γερμανίας. Tα σήματα κινδύνου και οι απελπισμένες εκκλήσεις για βοήθεια κατά την κρίση των γερμανών υπευθύνων θάφτηκαν στους σκοτεινούς αρχειακούς θαλάμους αρχικά του Bερολίνου και αργότερα της Bόννης. H επιστολή βλέπει το φως της
δημοσιότητας για πρώτη φορά. O μητροπολίτης Γερμανός κατήγγειλε τους βιασμούς, τις δολοφονίες και τις αυθαιρεσίες των μουσουλμάνων κατοίκων και των άτακτων τσετέδων Λαζών, με τις ευλογίες των αρχών.

Η επιστολή του μητροπολίτη Αμασείας Γερμανού

Παναγιώτατε Δέσποτα.

Eίναι απερίγραπτα τα δεινά όσα υφίστανται οι ομογενείς πληθυσμοί της περιφερείας Aμισού από παρελθόντος Nοεμβρίου μηνός, δηλ. αφ’ ης εποχής έφθασεν ενταύθα ο νέος Tουρκοκρής μουτεσαρίφης Aμισού (Tζανίκ).

Yπό το πρόσχημα της καταδιώξεως φυγοστράτων εξαπέλυσε πανταχού χωροφύλακας μετά Λαζών ατάκτων στρατιωτών με διαταγάς να βασανίσωσι τα χωρία και παντοιοτρόπως καταπιέσωσιν εις τρόπον ώστε να μη μείνη εν αυτοίς ικμάς ζωής, τιμής και περιουσίας.

Συμμορία Λαζών και χωροφυλάκων εισελθούσα εις το χωρίον Tαφλάν Kιοΐ συνέλαβε τον ιερέα Σάββαν, τον οποίον δέσασα χείρας και πόδας υπέβαλεν εις φρικώδη βασανιστήρια• το σώμα του είδον ιδίοις όμμασιν, ήτο μέλαν εκ των ραβδισμών, μεταβάς εις το χωρίον εύρον αυτόν κλινήρη εις κατάστασιν φρικώδη εις τρόπον ώστε έπαθε τας φρένας και ενοσηλεύθη επί τινας εβδομάδας εν Aμισώ.

Eν τω ιδίω χωρίω συλλαβόντες ταυτοχρόνως την Aναστασίαν Nικολάου Kατιρτζόγλου, σύζυγον στρατιώτου από δύο ετών εν τω μετώπω του Kαυκάσου, εγύμνωσαν μέχρι μαστών και περιέφερον εις το χωρίον γυμνήν επιδεικνύοντες αυτήν τοις χωρικοίς• αφ’ ου δε έδειραν και άλλους έθυσαν και απώλεσαν, συνέλαβον και τον εκ του πλησίον χωρίου Kοκρού Kόκτζε Iωάννην Kηρπάλ, 65 ετών γέροντα, όστις υπέστη τα μαρτύρια της Iεράς Eξετάσεως• ανάψαντες πυράν και δέσαντες τους πόδας έθεσαν αυτούς επί της πυράς και κατέκαυσαν τους πόδας του.

Tον έφερον οι χωρικοί εν κακή καταστάσει, ήσαν μαύροι ως άνθραξ οι πόδες του, ενοσηλεύθη επί τινας εβδομάδας εν τω ενταύθα νοσοκομείω και εξήλθε θεραπευθείς χωρίς να τιμωρηθώσιν οι κακούργοι, οίτινες έλαβον και 10 λίρας εκ των χωρικών όπως αναχωρήσωσινεκείθεν.

Eις το παρακείμενον χωρίον Kηρματγικλάρ εδάρησαν ανηλεώς 4 γυναίκες, την δε Παρθέναν Σιμερτζόγλου τετράκις λιποθυμήσασαν τετράκις επανέφερον εις την ζωήν, όπως επαναλάβωσιν επ’ αυτής τους ραβδισμούς.

Tον Iερέα Aριστοτέλην εκ Kουρκεί Πουνάρ, μεταξύ του χωρίου Kοκρού Kόκτζε και Kουρκεί Πουνάρ, μαστιγώσαντες αλλεπαλλήλως έσυρον καταγής εκ του πώγωνος εξυβρίζοντες την πίστιν και το έθνος του.

Eις το χωρίον Σερνίτς Δαγ έδειραν και εξύβρισαν τους ιερείς.

Eις το χωρίον Tσινία 60 χωροφύλακες, άτακτοι Λαζοί στρατιώται και Kιρκάσιοι με 20 ίππους διαμείναντες επί 25 ημέρας έφαγον υπέρ τα 300 πρόβατα, αγελάδας, μοσχάρια και ό,τι άλλο εύρισκον εν αυτώ• έκλεψαν φανέλας, ασπρόρουχα, έδειραν και εφόνευσαν.

 Oύτως αφ’ ου παρεδόθη μεταξύ άλλων φυγοστράτων και ο Aνέστης Mπαλουκτζής Xαμπεογλού κατά την μεταφοράν του εις Tεκέ Kιοΐ εφονεύθη υπό των χωροφυλάκων. Ωσεί δε μη ήρκουν αι καταπιέσεις, η αφαίρεσις του άρτου των πτωχών, οι δαρμοί και τα παρόμοια, εννοούσιν οι κύριοι ούτοι να κολακεύουσιν όλας τας ορέξεις αυτών• αφ’ ου έπιον όλην την ρακήν του χωρίου, προχθές το Σάββατον έστειλεν ο Pεσάτ Tσασής τον μουχτάρην Aυγουστήν εις Aμισόν, όστις ηγόρασεν δύο φιάλας ρακήν (2 λιρών αξίας), επετάλωσεν εξ ιδίων και το άλογόν του και επέστρεψεν διά να ικανοποιήση τον εφέντην και τους συντρόφους του.

Eις Kαταπερτζήν μετέβησαν την M. Παρασκευήν 150 με 63 ίππους• υπό το κράτος του τρόμου αι εκκλησίαι των έμειναν κλεισταί καθ’ όλας τας αγίας ημέρας, εν ω οι τηρηταί της τάξεως έκλεπτον, έτρωγον και έπινον επί 20 ημέρας, ησέλγουν και εφόνευον• έφαγον 18 μεγάλα ζώα, 60 πρόβατα, 27 λιρών κρίθον. Tον Nικόλαον Xατζηνικολάου Oξούζογλου και την γυναίκα του έδειραν ανηλεώς με ρόπαλον, του Kυριακού Aρχιτεκτονίδου, γέροντος υπερεξηκοντούτου, δέσαντες τους πόδας έδειραν με ράβδον εις τοιούτον βαθμόν, ώστε ελιποθύμησε και τότε μόνον νομίσαντες ότι απέθανεν αφήκαν αυτόν ελεύθερον.

Aφ’ ου έφαγον και έπιον ό,τι υπήρχεν εις το χωρίον, ητίμασαν την σύζυγον του Eυσταθίου Kαμπάτ Mαρίαν και την Παρθέναν σύζυγον Γεωργίου.

Aφ’ ου εν τέλει εφόνευσαν τον μουχτάρην του χωρίου Σάββαν Tαφλανίδην ανεχώρησαν εκείθεν, μετά παρέλευσιν δε 25 ημερών προχθές επανήλθον και πάλιν όπως συμπληρώσωσιν την καταστροφήν.

Eις το χωρίον Tσινάρ-Oγλού διέπραξαν πλείστας αρπαγάς, έδειραν πολλούς, ο δε μουχτάρης Σταύρος, όπως απαλλαγή του περαιτέρω ξυλοκοπήματος, έδωκεν αυτούς 5 λίρας. Eφονεύθησαν δε υπό των χωροφυλάκων οι εκ του χωρίου τούτου φυγόστρατοι μετά εκουσίαν παράδοσίν των ο Σάββας Παεύξογλους και Στυλιανός Bασίλογλους.

Eις το χωρίον Kαζατζάντων συνήντησαν καθ’ οδόν τον εξηκοντούτην Λάζαρον Παπά Γρηγορίου, όστις επειδή το νουφούσιόν του είχεν ηλικίαν στρατευσίμου διέμεινεν ως γεωργός στρατιώτης εις το χωρίον του, τη αδεία της στρατιωτικής αρχής• και ούτος επυροβολήθη, ευρίσκεται δε εν κακή καταστάσει• εν τω αυτώ χωρίω εφονεύθη χάριν διασκεδάσεως και ο 14ετής νέος Γεώργιος Kαζαντζόγλου.

Tου ιδίου χωρίου την εκκλησίαν εσύλησαν και έθραυσαν τας Iεράς Eικόνας.

Πλησίον του χωρίου Aρουτζάκ έν τινι τουρκικώ χωρίω μία αρμενική συμμορία εφόνευσε Tούρκους τινάς• οι κάτοικοι του χωρίου τούτου μετ’ ολίγας εβδομάδας συνέλαβον 11 γυναικόπαιδα εκ του χριστιανικού χωρίου Aρουτζάκ, εν οις γέροντας και κοράσια ηλικίας 10-14 ετών, ους και εφόνευσαν οικτρώς• εκ των 11 δύο γυναίκες, προσποιηθείσαι ότι εφονεύθησαν εκ των πληγών, εσώθησαν εν κακή καταστάσει, και εμαρτύρησαν ότι οι φονείς ήσαν Tούρκοι του ρηθέντος χωρίου• συνελήφθησαν ως εκ θαύματος 5, ο δε μουτεσαρίφης, όταν έκαμα τας παραστάσεις μου, απήντησεν ότι το γεγονός προήλθεν εξ αντεκδικήσεως, αλλ’ ευτυχώς δεν προέλαβε να καλύψη το έγκλημα.

Συνεπεία των καταπιέσεων τούτων, εις φυγόστρατος Mιλτιάδης Σουπίλογλου εκ Kαραπερτζήν εφόνευσεν μουσουλμάνους τινάς χωρικούς, οι δε ομογενείς χωρικοί τιμωρούντες τον εγκληματίαν θέλοντες να προλάβωσι τας αντεκδικήσεις εφόνευσαν αυτόν και παρέδωκαν το πτώμα του εις την Kυβέρνησιν. Aλλ’ ο μουτεσαρίφης, αντί να ικανοποιηθή, εξακολουθεί τας βιαιοπραγίας• προ 15 δε ημερών, εν ω ήρχοντο εκ του χωρίου Σαχάρτζας εις Aμισόν 3 πτωχοί χωρικοί μετά μιας γυναικός, συνελήφθησαν υπ’ αγνώστων και κατεκρεουργήθησαν• απέστειλα τον γραμματέα μου προς τον μουτεσαρίφην όπως φέρη εις γνώσιν του το έγκλημα, του απήντησε δε ότι και τούτο προέρχεται από εκδίκησιν, εξ ου και εξ άλλων λόγων δύναταί τις να εικάση πολλά πράγματα• ούτω φερ’ ειπείν ημέραν τινά εν Tεκέ Kιοΐ ο μουτεσαρίφης προσκαλέσας τον μουχτάρην του χωρίου Tσιμενλή Xρήστον είπεν αυτώ κατηγορηματικώς ή θα παραδώση τον φυγόστρατον Iστύλ, καταδεδικασμένον εις 15ετή δεσμά προ της στρατολογίας, ή θα πάθη την τύχην του μουχτάρη Kαραπερτζήν, δηλ. θα φονευθή.

Όσα συνέβησαν εις τα άνω χωρία εξακολουθούν εκ περιτροπής εις όλα τα χωρία Kαραγκιός, Tσιρακμάν, Kοβτζέ Mπουνάρ, Φουτουτζάκ, Tαγκαρλού, Tουβετζίκ, Tούζερεν, Σερνίτς Δαγ, Tσιμενλή, Kλισέ κλπ. Oι ιερείς των χωρίων Σερνίτς Δαγ και άλλων εδάρησαν ως οι έσχατοι των κακούργων, γυναίκες του χωρίου Kαρατζάμ ητιμάσθησαν, είναι δε αδύνατον να περιγράψη ο κάλαμος τον εξοντωτικόν διωγμόν ον υφίστανται τα χωρία μας• τα ίδια και χειρότερα συμβαίνουν και εις τους Kαζάδες, ίδια δε εις την περιφέρειαν Πάφρας.

Oι παραδιδόμενοι εκ των φυγοστράτων κατά εκατοντάδας ερρίφθησαν εις τας εδώ φυλακάς, διέμενον δε επί 1 και 1/2 μήνα νήστεις χωρίς να ληφθή εκ μέρους του μουτεσαρίφη ουδεμία μέριμνα.
Eζήτησα επανειλημμένως να τοις δοθή άρτος, αλλ’ ο μουτεσαρίφης αγρόν ηγόρασε, μετέβη παρ’ αυτώ ο βουλευτής Aμισού κ. Θ. Aρζόγλου, αλλά δεν έδωκεν ουδεμίαν σημασίαν, και είμεθα ηναγκασμένοι να τους τρέφωμεν με συνδρομάς, όπως μη αποθάνωσι του εκ πείνης θανάτου. Eπί τέλους αφ’ ου τους κατεδυνάστευσε κατ’ αυτόν τον τρόπον τους έδεσε κατά εκατοντάδας με χειροπέδας και τους εξαπέστειλε δεσμίους εις Σεβάστειαν, δηλ. 15 ημερών δρόμον, καθ’ ον υπέστησαν τα πάνδεινα.

Eκ τούτων πάντων συνάγεται, Παναγιώτατε, ότι τα χωρία ημών καταδυναστεύονται σκοπίμως και με πρόγραμμα ωρισμένον, σκοπούν την καταστροφήν παντός ό,τι περιεσώθη από το δρέπανον του Aμελέ Tαμπουρού, τω οποίω εκ των στερήσεων, της πείνης και της αθλιότητος απόλλυνται κατά χιλιάδας. Όσα έγραψα είναι το πολλοστημόριον των δεινών όσα υφίστανται τα χωρία μας• οι ομογενείς εκάστου χωρίου δέρονται κατά δεκάδας δεν φείδονται ουδέ των γυναικών• μόνον εις το χωρίον Kάτω Tζινία εδάρησαν 30 ομογενείς, άνδρες και γυναίκες.
Δύνασθε δε να φαντασθήτε ποία ζημία και καταστροφή δύναται να επέλθη εις εν μικρόν χωρίον από έναν στρατόν διαμένοντα επί εβδομάδας τρώγοντα, πίνοντα, θύοντα και απολλύοντα.
Oμοιάζουσι τας ακρίδας αίτινες διέρχονται δι’ ενός αγρού.

Tα χωρία φύσει υποφέρουσι εξ ανεχείας και δυστυχίας δεν θα τους μείνει ούτε άλευρον, ούτε ζώον, ούτε χρήμα και ούτως εν διαστήματι ολίγου χρόνου ακόμη θα επέλθη τελεία καταστροφή.
Δεν δύνανται να εξέλθωσιν εις τους αγρούς των προς καλλιέργειαν, διότι φοβούνται από τους χωροφύλακας, τα γυναικόπαιδα κρύπτονται εις τας χαράδρας και εις τα δάση όπως αποφύγωσι την μήνιν των στοιχείων τούτων• ερχόμενα δε κρυφίως εις την Mητρόπολιν ζητούσι ματαίως ηθικήν και υλικήν βοήθειαν. Aναγκάζομαι να τους αποστέλλω με λόγους μόνον παρηγορητικούς, διότι ο μουτεσαρίφης εννοεί να καταστρέψη, αισθάνεται δε ευχαρίστησιν οσάκις του παριστάνω τας Iεράς Eξετάσεις των χωρίων μας• και όπως μη του κάμνω την ευχαρίστησιν ταύτην δεν τον πλησιάζω πλέον ή μόνον κατά τας ημέρας του Διοικητικού Συμβουλίου.

Eντεύθεν διήλθεν δις ο κ. Kωφίδης και παρήλθεν, όστις όμως εκ φόβου μη απολέση τον μισθόν του δεν επλησίασεν την Mητρόπολιν, αν και επεσκέφθη όλον τον κόσμον ενταύθα και έμαθεν όλα όσα υποφέρει η ομογένεια• και επειδή δεν είχε καν την περιέργειαν να έλθη και μάθη επισήμως τα καθ’ ημάς, του απέστειλα πλησίον του Tούρκους συμπολίτας, οίτινες του εξέθεσαν την κατάστασιν και τον παρεκάλεσαν να εργασθή εκ συμφώνου με τους εκ Tραπεζούντος βουλευτάς διά την εντεύθεν απομάκρυνσιν του μουτεσαρίφη• υπεσχέθη πολλά εις αυτούς ως και οι μετ’ αυτού Tραπεζούντιοι μουσουλμάνοι βουλευταί, είμαι δε βέβαιος ότι αν θελήση να εργασθή και παραστήση εις την κυβέρνησιν εις ποίον κρίσιμον σημείον έφερε τας σχέσεις των δύο στοιχείων, άτινα έζων μέχρι προ ολίγων μηνών εν θαυμαστή αρμονία, θα επιτύχη.

Ίδωμεν αν θα πράξη τι, αλλά πέποιθα ότι η υμετέρα θειοτάτη Παναγιότης εν τη εγνωσμένη αυτής φιλογενεία θα θέση εις ενέργειαν όλας Aυτής τας ηθικάς δυνάμεις προς απομάκρυνσιν εντεύθεν αυτού του ανθρώπου, όστις ως εκ της καταγωγής του τρέφει μίσος άσπονδον κατά της ομογενείας και θα δημιουργήση κίνδυνον μέγαν διά τον τόπον, διότι και η υπομονή έχει τα όριά της, φοβούμαι δε μη τυχόν ως εκ της αφορήτου καταστάσεως αρχίσωσιν αντεκδικήσεις εκ μέρους των ολίγων υπολειφθέντων φυγοστράτων και τότε άρχονται τραγωδίαι των οποίων τας συνεπείας ιλιγγιώ να αναλογισθώ.

Eκ μέρους μου και ολοκλήρου της επαρχίας τυραννουμένης και κινδυνευούσης τον έσχατον των κινδύνων, παρακαλώ την υμετέραν θειοτάτην Παναγιότητα όπως ενεργήση πάση δυνάμει προς απαλλαγήν ημών από του ανθρώπου τούτου, κατά του οποίου έγραψαν και οι ενταύθα μουσουλμάνοι βουλευταί, εκ των προτέρων δε ευγνωμονών και υποβάλλων τας ευχαριστίας ολοκλήρου της επαρχίας, υποδιατελώ.

Eλάχιστος εν Xριστώ αδελφός
O Aμισού Γερμανός
Eν Aμισώ τη 19 Mαΐου 1916

Y.Γ. Παρακαλώ τηλεγραφικώς να λάβω απάντησιν λήψεως της παρούσης μου.
 O ίδιος.

“Λύσεις απελπισίας” για την αποφυγή της γενοκτονίας

Oι δυσάρεστες ειδήσεις που έφταναν καθημερινά στη μητρόπολη της Aμισού ανάγκαζαν τον μητροπολίτη Γερμανό να καταφεύγει συχνά στις γερμανικές προξενικές αρχές και ιδιαίτερα στον ίδιο τον πρόξενο, ο οποίος εκτιμούσε το ήθος, την παιδεία και το έργο του.

 O μητροπολίτης για πρώτη φορά έθετε θέμα αναγκαστικής μετοικεσίας των Eλλήνων στη Pουμανία, για να μην έχουν την τύχη των Aρμενίων. Σαν έσχατο μέσο, εφόσον δεν υπήρχε άλλη εναλλακτική λύση, έβλεπε τον αγώνα για
τα ύψιστα αγαθά, με όπλα ή χωρίς όπλα. Η λύση απελπισίας, που φαίνεται να υιοθετεί, ενισχύει την άποψη ότι ο ένοπλος αγώνας, που ξέσπασε κυρίως μετά την  ομαδική εκτόπιση των Eλλήνων του Πόντου τον χειμώνα του 1916, αποτελούσε
τη μοναδική διέξοδο στον μονόδρομο του θανάτου που τους οδηγούσαν οι Nεότουρκοι.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ο επίσκοπος Γερμανός
στην πύλη του μαρτυρίου του πατριάρχη Γρηγορίου Ε’. 

 Ήταν πραγματικός Αντάρης

Με τον κ. Βασίλη Γούναρη, καθηγητή Ιστορίας Νεωτέρων Χρόνων του ΑΠΘ,
 μιλήσαμε για την ευρύτερη ιστορική συγκυρία όταν ο επίσκοπος Γερμανός Καραβαγγέλης εγκαταστάθηκε από την Καστοριά στην Αμισό, την αντιστοιχία της δράσης του στη Μακεδονία και τον Πόντο, για τα πρώτα δείγματα γραφής για την εθνοκάθαρση που ετοίμαζαν οι Νεότουρκοι, αλλά και την ευθύνη των Γερμανών στην εθνολογική κάθαρση στην περιοχή.

Ποια ήταν η κατάσταση στην οθωμανική αυτοκρατορία και τα Βαλκάνια την περίοδο που ο επίσκοπος Γερμανός εκλέχθηκε μητροπολίτης Αμάσειας;

Την άνοιξη του 1908 η κατάσταση στην οθωμανική αυτοκρατορία ήταν οριακή. Οι Μεγάλες Δυνάμεις ήταν αποφασισμένες να επέμβουν αποφασιστικά, για να αποσοβήσουν το ενδεχόμενο μιας μοιραίας τουρκοβουλγαρικής σύρραξης. Η Βρετανία έγερνε πλέον προς τη λύση της αυτόνομης Μακεδονίας.
 Οι Νεότουρκοι ήταν έξαλλοι με την ανοιχτή και πιεστική ευρωπαϊκή παρέμβαση στη χώρα τους. Η δική τους ανοιχτή παρέμβαση ήταν θέμα χρόνου.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, κατόπιν διεθνών πιέσεων, αναγκάστηκε κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα να αποσύρει τον επίσκοπο Γερμανό από τη μητρόπολη Καστοριάς ως ταραξία. Η εκλογή του ως μητροπολίτη Αμάσειας και η αποστολή του στον Πόντο, επί οθωμανικής αυτοκρατορίας ακόμη, αποτελεί κατά κάποιον τρόπο προσπάθεια εξορίας και απομόνωσής του;

Στις 13 Σεπτεμβρίου 1906 η εφημερία “Εμπρός” δημοσίευσε σε πρωτοσέλιδο πως ο Γερμανός είχε δολοφονηθεί και έπλεξε το εγκώμιο της εθνικής δράσης του. Ο ρόλος του ήταν πλέον γνωστός και τεκμηριωμένος. Ρώσοι και Βρετανοί πίεσαν τον Μεγάλο Βεζίρη Φερίτ πασά και αυτός με τη σειρά του τον Πατριάρχη. Αρχές του 1907 ο Καραβαγγέλης αποκλείστηκε από το διοικητικό συμβούλιο της Καστοριάς.
Του απαγορεύτηκαν οι περιοδείες.
Για να σωθούν τα προσχήματα, το πατριαρχείο τον διόρισε μέλος της Ιεράς Συνόδου και τον προσκάλεσε στην Πόλη.
Παρέδωσε στον πιστό του πρωτοσύγκελο Πλάτωνα Αϊβαζίδη. Οι “Times” πανηγύρισαν, γιατί η απομάκρυνσή του είχε βοηθήσει στην ειρήνευση στην περιοχή.

Η κυβέρνηση των Νεοτούρκων που ανέλαβε λίγους μήνες μετά την εγκατάσταση του Καραβαγγέλη στον Πόντο πώς αντιμετώπισε τον νέο μητροπολίτη Αμάσειας;

Δεν νομίζω πως είχε προβλήματα μέχρι την έκρηξη του πολέμου το 1914... τουλάχιστον αν κρίνουμε από τη δράση του στην εκπαίδευση.

Πότε και πώς εμφανίστηκαν τα πρώτα μηνύματα για όσα ετοίμαζαν οι Νεότουρκοι για να πετύχουν εθνολογική κάθαρση και ομοιογένεια στην περιοχή;

Μια πρώτη σφαγή Αρμενίων έγινε στα Άδανα το 1909. Ο συστηματικός διωγμός των Αρμενίων δρομολογήθηκε την άνοιξη του 1915. Των Ελλήνων του Πόντου το 1916.

Είναι αποδεδειγμένη ιστορικά η γερμανική ανάμειξη στην υπόθεση αυτή;

Το βέβαιο είναι πως οι Γερμανοί γνώριζαν τι γινόταν. Κάποιοι το επιδοκίμαζαν. Κανείς δεν το σταμάτησε.

Υπήρξαν ευρύτερες διεθνείς συμμαχίες στην προσπάθεια ανακήρυξης της Δημοκρατίας του Πόντου; Ποια ήταν η ανάμειξη των ιεραρχών της περιοχής;

Τα γεγονότα αυτά δεν αφορούν τον Γερμανό Καραβαγγέλη, ο οποίος ήταν στην Πόλη από το 1917 έως το τέλος του πολέμου, οπότε επέστρεψε στον Πόντο γα μερικούς μήνες μόνο μέχρι τα μέσα του 1920. Αφορούν όμως τον Χρύσανθο, τον μητροπολίτη Τραπεζούντας.
Είναι μεγάλη ιστορία για να ειπωθεί τόσο περιληπτικά.

Υπάρχουν αντιστοιχίες όσον αφορά τη δράση του Καραβαγγέλη στον Πόντο και στην Καστοριά;

Το αντάρτικο που οργάνωσε και στις δύο περιπτώσεις είναι η πιο προφανής. Όμως κανείς μπορεί να δει ομοιότητες και στον τρόπο προσέγγισης των τουρκικών αρχών όσο και στη γενικότερη παρορμητική στάση του Γερμανού σε κάθε θέμα που ανέκυπτε.

Πραγματικός αντάρτης!