 |
| Μακεδονική Σχολή, Μανουήλ Πανσέληνος, Πρωτάτο Αγ. Όρους |
Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος,
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΩΣ ΤΟ 1912
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΡ. 63
Θεσσαλονίκη 1983
(οι φωτογραφίες επιλογές Yauna)
(οι φωτογραφίες επιλογές Yauna)
Κατά τους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου, κατά τους οποίους είχε παρατηρηθεί έντονη αναγεννητική ορμή, η Μακεδονία με τους λογίους και τους καλλιτέχνες της πρωτοστατεί στις πολιτιστικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις.
Η καλλιγραφία, η μικρογραφία, η αρχιτεκτονική και η ζωγραφική παρουσιάζουν θαυμάσια μνημεία.
Αξιόλογες και περισσότερο γνωστές είναι οι πνευματικές καλλιτεχνικές και κοινωνικές ζυμώσεις σ’ένα μεγάλο ελληνικό κέντρο της Μακεδονίας, στη Θεσσαλονίκη.
Н καλλιτεχνική αυτή ακμή δεν ήταν βέβαια ξαφνική και χωρίς ρίζες στο παρελθόν. Παλαιές τοιχογραφίες ορισμένων ναών, οι όποιες έχουν χαθεί, όπως π.χ. της Παναγίας των Χαλκέων, επισημαίνουν τους σταθμούς της προγενέστερης παραδόσεως, κατά τον 11ο και 12ο αι.
Ο ρεαλιστικός μάλιστα και δραματικός τόνος των σκηνών στις τοιχογραφίες των εκκλησιών της Μακεδονίας, αποτελεί ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της λεγόμενης μακεδονικής ζωγραφικής.
Η ακτινοβολία της ζωγραφικής της μακεδονικής πρωτεύουσας
διαπιστώνεται αργότερα και σε άλλα κέντρα της Μακεδονίας,
στη Βέροια,
Καστοριά,
Αχρίδα,
ιδίως στην εστία των παλαιών παραδόσεων της ορθοδοξίας,
στο Άγιον ’Όρος.
Στο Πρωτάτο μάλιστα οι χαρούμενοι και φωτεινοί τόνοι των ωραίων τοιχογραφιών του, εμπνευσμένοι από την ελληνιστική τεχνοτροπία των χρόνων εκείνων, οι πετυχημένες ακόμη χρωματικές αρμονίες τόσο στα πρόσωπα, όσο και στα ρούχα,και η ζωντάνια στην έκφραση αποκαλύπτουν τον μεγάλο καλλιτέχνη, τον Πανσέληνο (τέλη 13ου αρχές 14ου αι.).Άλλα και στη Σερβία της εποχής του κράλη Μιλούτιν (1282-1321), μέσα σε μακρινό ξενικό περιβάλλον, οι υπογραφές των ζωγράφων εξαίρουν την ελληνική καταγωγή τους.
Επίσης και στη Ραγούζα εγκαθίστανται και εργάζονται μεταξύ 1365-1386 Έλληνες ζωγράφοι και χρυσοχόοι, που φαίνεται ότι ασκούν κάποια επίδραση.
Η Θεσσαλονίκη ακόμη είναι, ιδίως κατά το πρώτο μισό του 14ου αι., λαμπρή εστία ελληνικών σπουδών και φιλοδοξεί να μιμηθεί την αρχαία Αθήνα.
Χαρακτηριστικό μάλιστα της νέας πνοής είναι η λατρεία των φιλοσόφων Πλάτωνος και Αριστοτέλη και γενικά η ενασχόληση πολλών με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία.
Οι λόγιοι της (με φωτεινούς οδηγούς τα κλασικά πρότυπα) είναι ονομαστοί, όπως
ο Θωμάς ο Μάγιστρος και
ο μαθητής του Δημήτριος Τρικλίνιος,
ο Νικηφόρος Χούμνος,
οι αδελφοί Δημήτριος και Πρόχορος Κυδώνης,
οι Θεόδ. και Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος,
ο νομομαθής Κωνστ. ’ Αρμενόπουλος,
οι αρχιεπίσκοποι Γρηγόριος ο Παλαμας και
Νείλος Καβάσιλας,
ο ανεψιός του Νικόλαος Καβάσιλας κ.α.
Κοντά σ ’ αυτούς πρέπει να μνημονευτεί και ο μοναχός Ματθαίος Βλάσταρις, του όποιου το νομικό έργο, το «Σύνταγμα κατά στοιχείον», εξίσου σπουδαίο με την «Έξάβιβλον» του Αρμενοπούλου, ασκεί μεγάλη επίδραση στους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης, ιδίως στη Βουλγαρία, Σερβία και Ρωσία, πολύ πιθανόν γιατί ο συγγραφέας του διαπνεόταν άπό το πνεύμα του ησυχασμού, σε αντίθεση προς τον ’Αρμενόπουλο, που είχε κηρυχτεί εναντίον του.
Κανείς τους όμως δεν είχε αναστραφεί τόσο με τους κλασικούς, όσο ο Δημ. Κυδώνης.
ο συνηθισμένος στη βυζαντινή εποχή
συγκερασμός της παραδόσεως
των κλασικών γραμμάτων με την αντίστοιχη των χριστιανικών.
Οι λόγιοι αυτοί ακόμη βλέπουν και ζουν τα κοινωνικά προβλήματα της εποχής τους.
Ενδιαφέρονται για τους φτωχούς, για τη βελτίωση της θέσης των αγροτών, στιγματίζουν τις αδικίες των δυνατών, την τοκογλυφία, την ακόρεστη απληστία κ. λ.
Στη Θεσσαλονίκη λοιπόν φυσά μια νέα και ζωογόνα πνοή με σαφή τον ελληνικό της χαρακτήρα,
μια πνοή που τείνει ν’ αναμορφώσει κράτος και κοινωνία,
που φανερώνει ακόμη νέες πολιτικές και εθνικές αντιλήψεις,
που μαρτυρεί τέλος την αυγή του νέου ελληνισμού.
Η παράδοση του ελληνισμού στη Θεσσαλονίκη, δεν διακόπηκε από την αρχαιότητα. ’Ίσως το ίδιο να παρατηρήθηκε και σε άλλα κέντρα η περιοχές της Μακεδονίας, αλλά δεν έχουν σωθεί σχετικές μαρτυρίες.
ακόμη και στους εχθρούς του βυζαντινού κράτους,
και οι λόγιοι του πρόβαλλανπάντοτε τα κατορθώματα των Μακεδόνων προς μίμηση και τη Μακεδονία ως την ενδοξότερη ελληνική χώρα.
Εκτός από τη Θεσσαλονίκη, άλλα καλλιτεχνικά κέντρα, με τοπικό όμως χαρακτήρα, είναι η Βέροια, η Πρέσπα και η Καστοριά.
Τα αποκαλυπτόμενα τώρα τελευταία βυζαντινά μνημεία των πόλεων αυτών, που τα μελετούν οι επιστήμονες με μεγαλύτερη προσοχή, καθώς και των περιοχών, προς τις όποιες επισημαίνεται η ακτινοβολία τους, θα φωτίσουν ασφαλώς περισσότερο την καλλιτεχνική εκείνη ορμή.
Δεν ξέρουμε όμως αν θα βρεθούν ποτέ στοιχεία για την πνευματική τους παράδοση και κίνηση.
Η επικράτηση των ησυχαστών και η επιβολή των μυστικιστικών ιδεών του Παλαμά είχαν ανασταλτική επίδραση στις φιλοσοφικές σπουδές.
Την κατάπτωσή τους στη Θεσσαλονίκη και στην Κωνσταντινούπολη υπαινίσσεται ασφαλώς ο Δημ. Κυδώνης, όταν στα 1376 έγραφε στον Θεσσαλονικέα άλλοτε μαθητή του Ραδηνό,
ότι «Μακεδόσι και Βυζαντίοις ανδρός φιλοσοφούντος ουδέν άτιμότερον».
Γενικά η κίνηση αυτή, αν εξαιρέσει κανείς τη δυσμενή στάση της απέναντι στη φιλοσοφία, δεν υπήρξε εχθρική προς την αρχαιολατρεία ούτε και στη νέα πνοή της τέχνης, που εξακολούθησε να επιζεί στο Άγιον ’Όρος και μετά την κατάλυση του βυζαντινού κράτους.
Είναι όμως αλήθεια ότι οι μυστικιστικές ιδέες, που ανανέωσαν για τελευταία φορά στο Βυζάντιο τη μοναστική κίνηση και τέχνη, υπέθαλψαν τον συντηρητισμό και την επικράτηση παλαιών τάσεων και επέδρασαν στους ορθόδοξους λαούς των Βαλκανίων και ιδίως στη Ρωσία.
Πάντως τα αλλεπάλληλα πολεμικά γεγονότα, που διαδραματίζονται, όπως είδαμε, κατά το δεύτερο μισό του 14ου αι., αποξηραίνουν βαθμιαία τους χυμούς της τέχνης και των γραμμάτων μέσα στη Μακεδονία και στο μεγάλο κέντρο της, τη Θεσσαλονίκη.
Και η εισβολή των 'Οθωμανών Τούρκων δίνει τη χαριστική βολή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου