Κώστας Δ. Ντίνας
Επίκουρος Καθηγητής Π.Τ.Ν. Φλώρινας του Α.Π.Θ.
(οι φωτογραφίες επιλογές Yauna)
Εισαγωγικά
Η επιστήμη της Γλωσσολογίας δεν έδωσε ακόμα τη σαφή και οριστική της απάντηση στο ερώτημα: «τι είναι γλώσσα και τι διάλεκτος μιας γλώσσας;».
Ξεφυλλίζοντας ένα λεξικά γλωσσολογικών όρων στο λήμμα «διάλεκτος» διαβάζουμε:
«Μια γεωγραφική, χρονική ή κοινωνική ποικιλία μιας γλώσσας η οποία διαφέρει ως προς την ορθογραφία, τη γραμματική και το λεξιλόγιο από την κοινή γλώσσα, η οποία (κοινή γλώσσα) δεν είναι παρά η προτιμώμενη κοινωνικά διάλεκτος».
Τα πράγματα όμως περιπλέκονται, όταν στη γλωσσολογική αυτή διάκριση υπεισέρχονται πολιτικοί λόγοι:
«Μερικές φορές είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς αν μια γλωσσική ποικιλία συνιστά διαλεκτική υποδιαίρεση ή διαφορετική γλώσσα, εφόσον μπορεί να διαχωρίζονται από πολιτικά σύνορα, π.χ. Δανέζικα και μερικές γερμανικές διάλεκτοι» .
Ανάλογη περίπτωση αποτελεί το σλαβικό γλωσσικό ιδίωμα του κράτους της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (πΓΔΜ), στο οποίο θα επανέλΟουμε μετά από μια σύντομη ιστορική παρέκβαση.
Μικρή ιστορική παρέκβαση
Οι Σλάβοι της περιοχής των Σκοπιών
Η βαλκανική χερσόνησος κατά τους ελληνιστικούς, τους ρωμαϊκούς και τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους κατοικούνταν από Έλληνες ή εξελληνισμένους Θρακοϊλλυριούς .
Ως τον 7. μ.Χ. αι. η ελληνική γλώσσα μιλιόταν ως τις εκβολές του Γενυσού ποταμού στην Αδριατική, ως τα νότια των Σκοπιών, ως τη Σόφια και κατά μήκος της οροσειράς του Αίμου μέχρι τον Εύξεινο Πόντο .
Κατά τα μέσα του 6. μ.Χ. αι. αρχίζουν να κατεβαίνουν στην περιοχή Σλάβοι, να κάνουν επιδρομές κατά του βυζαντινού κράτους είτε μόνοι τους είτε βοηθώντας άλλους επιδρομείς, π.χ. τους Αβάρους.
Στις αρχές του 7. αι., οπότε άρχισε να αδυνατίζει η άμυνα του Βυζαντίου στα βόρεια σύνορα,
έχουμε τις πρώτες μόνιμες εγκαταστάσεις Σλάβων στα εδάφη του βυζαντινού κράτους.
Η διείσδυση αυτή έγινε είτε με πολεμικές επιδρομές είτε με ειρηνικές εγκαταστάσεις γεωργών και κτηνοτροφών.
Η σλαβική γλώσσα άρχισε να διαδίδεται στη Βόρεια Μακεδονία με διάφορους τρόπους:
α) από Σλάβους δούλους και αγρότες που καλλιεργούσαν ш κτήματα των Βυζαντινών γαιοκτημόνων
β) από Έλληνες αιχμαλώτους που μετά από πολύχρονη αιχμαλωσία στους Βουλγάρους εξαγοράζονταν κσι επέστρεφαν στην πατρίδα τους
γ) από τις εμπορικές και άλλες συναλλαγές των Ελλήνων με σλαβόφωνους.
Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας ο σλαβικός πληθυσμός πύκνωσε στα εδάφη της Μακεδονίας, επειδή οι Τούρκοι, συνεχίζοντας τη συνήθεια των Βυζαντινών γαιοκτημόνων, έφερναν Σλάβους κολίγες για να καλλιεργούν τα τσιφλίκια τους.
Οι Σλάβοι αυτοί του μακεδονικού χώρου δεν μπόρεσαν να αποκτήσουν κρατική υπόσταση με εξαίρεση την περίοδο διακυβέρνησης του βουλγαρικού κράτους από τον τσάρο Σαμουήλ.
Κατά καιρούς κυβερνήθηκαν από τους Βυζαντινούς, τους Βούλγαρους και τους Τούρκους.
Στα τελευταία χρόνια η περιοχή του σημερινού κράτους της πΓΔΜ υπήρξε επαρχία της Σερβίας, την οποία όμως πάντα διεκδικούσε η Βουλγαρία.
Από το 1944 αποτέλεσε ομόσπονδο κράτος της Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας και μετά τη διάλυση της τελευταίας έγινε ανεξάρτητο κράτος, το οποίο διεκδικεί την ένταξή του στη διεθνή κοινότητα με το όνομα Δημοκρατία της Μακεδονίας.
Η «Μακεδονική» γλώσσα των Σκοπίων
Η γλώσσα που μιλούν οι κάτοικοι του κράτους των Σκοπίων είναι ένα σλαβικό ιδίωμα με στενούς δεσμούς και με τη σερβική,
κυρίως όμως με τη βουλγαρική γλώσσα.
Στα νότια το ιδίωμα αυτό συνορεύει με τον ελληνόφωνο κόσμο, εκτός από ένα τμήμα που αποτελούν οι δίγλωσσοι σλαβόφωνοι της Μακεδονίας.
Στα δυτικά του βρίσκονται οι αλβανόφωνοι, μέρος των οποίων ανήκει στο σημερινό κράτος των Σκοπίων. Τα σύνορα του ιδιώματος προς τα βόρεια (σέρβική γλώσσα) και τα ανατολικά (βουλγαρική γλώσσα) είναι πολύ συγκεχυμένα.
Το ιδίωμα θα μπορούοε να θεωρηθεί μια γλωσσική μεταβατική περιοχή μεταξύ Σερβικής και Βουλγαρικής παρόλο που, για τους δικούς τους καθένας λόγους, Βούλγαροι και Σέρβοι διεκδικούν μεγαλύτερη ομοιότητα με τη γλώσσα τους ο καθένας.
Όπως αναφέρει ο καθηγητής της Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης Νικόλαος Ανδριώτης, το ιδίωμα αυτό
«κατάγεται κατ’ ευθείαν από ένα σλαβικό ιδίωμα που μιλούνταν κατά τον 9-10 αιώνα μ.Χ. στη βόρεια Μακεδονία, και στο οποίο μετέφρασαν την Αγία Γραφή ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος» .
Το ιδίωμα αυτό έχει
«λιγότερα, κυρίως φωνητικά, κοινά γνωρίσματα με τη Σέρβική, και περισσότερα, κυρίως μορφολογικά, και προπάντων το επιτασσόμενο άρθρο, κοινά με τη Βουλγαρική» .
II εντύπωση πάντως κάποιου που γνωρίζει τη βουλγαρική είναι ότι στην κατανόηση αυτού του ιδιώματος δε συναντά πολλές δυσκολίες.
Έντονη συζήτηση έχει αναπτυχθεί ως προς την ένταξη του γλωσσικού αυτού ιδιώματος στη μεγάλη σλαβική οικογένεια.
Μια μερίδα ερευνητών το εντάσσει στη σερβοκροατική γλωσσική ενότητα, ενώ -με περισσότερα επιχειρήματαμια άλλη με κυριότερο εκπρόσωπό της τον A. Vaillant θεωρεί ότι είναι ένα ιδίωμα «που γενεαλογικά ανήκει μάλλον σε μια βουλγαρομακεδονική ενότητα, η οποία αντιτίϋεται σε μίαν άλλη γλωσσική ενότητα, τη σερβοκροατική» .
Την ίδια άποψη με τον Vaillant διατυπώνουν επιγραμματικά και οι A. Meillet M. Cohen:
«στη "Μακεδονία" η πλειονότητα των ομιλητών είναι βουλγαρικού τύπου με έντονο σερβισμό»
και δέχεται κι ο Horace Lunt, ο οποίος αντί για βουλγαρομακεδονική την ονομάζει «Σλαβική της Ανατολικής Βαλκανικής» (Eastern Balkan Slavic) .
Τέλος υπάρχουν και οι οπαδοί της θεωρίας ότι «τόσο τα λίγα κοινά φωνητικά γνωρίσματα του ιδιώματος αυτού με τη Σέρβική, όσο και τα περισσότερα μορφολογικά του γνωρίσματα με τη Βουλγαρική δεν είναι αρκετά να σβήσουν την ιδιαίτερή του (ρυοιογνωμία, που δεν επιτρέπει να συνδεθή ούτε με τη μια ούτε με την άλλη γλώσσα, αλλά επιβάλλει να θεωρηθή ως αυτοτελής και ανεξάρτητη σλαβική γλώσσα» .
Τη συζήτηση και τη διαμάχη γύρω από τη φυσιογνωμία του γλωσσικού ιδιώματος του κράτους της πΓΔΜ συνοψίζει ο Ν. van Vijk .
Το πλήρες κείμενο:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου