Σωτήρης Ζήσης (1902-1989): ΈΝΑΣ Λαικός Ζωγράφος του Μακεδονικού Αγώνος .

Καπετάν Γαρέφης.

ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΛΑΟΥΡΔΑ

ΔΙΕΥΘΥΝΤΟΥ TOΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΜΕΛΕΤΩΝ 

ΤΗΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ TOΥ ΑΙΜΟΥ

1960

Ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά της εθνικής και πνευματικής μας ζωής τα τελευταία τούτα χρόνια είναι το ενδιαφέρον που έχει δημιουργηθή για τον Μακεδονικόν Αγώνα. 

Τα πολυάριθμα βιβλία που έχουν ήδη δημοσιευθή, τα αγάλματα και οι προτομές Μακεδονομάχων που έχουν στηθή σε όλη τη Μακεδονία και οι επιμνημόσυνες τελετές που γίνονται κάθε τόσο για πρόσωπα και επεισόδια του Αγώνος, όλα μαζί αποτελούν ένα ιδιαίτερο και βαθυσήμαντο χαρακτηριστικό της εποχής μας.

Εξωτερικά όλο αυτό το ενδιαφέρον φαίνεται να έχη δημιουργηθή ως αντίδρασις στις ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις των γειτονικών μας κομμουνιστικών κρατών που εδημιούργησαν ζήτημα Μακεδονίας, ενώ τέτοιο ζήτημα έπαψε πιά πριν από πολλά χρόνια να υπάρχη.

 Αλλά θα ήταν άδικο να εξηγούσαμε το ζωηρό αυτό ενδιαφέρον για τον Μακεδονικόν Αγώνα από την επιθυμία να ξαναθυμίσουμε στους γείτονές μας τους αγώνες που έγιναν για να διατηρηθή και να σωθή ο Ελληνισμός της Μακεδονίας.

 Βαθύτερα ακόμη, το ενδιαφέρον αυτό προήλθε από την επιθυμία των νεωτέρων να γνωρίσουν τη μεγάλη και δραματικήν εκείνη εποχή που ανέδειξε λαμπρές προσωπικότητες, αναζωπύρωσε το φρόνημα του έθνους, που είχε κλονιστή από την ήττα του 1897, και ωδήγησε στη θριαμβευτική πορεία των ελληνικών στρατευμάτων κατά τους Βαλκανικούς πολέμους.

Η εποχή του Μακεδονικού Αγώνος αρχίζει

 βαθμιαία

 να παίρνη στη συνείδηση του έθνους 

την ίδια σημασία που είχε και η   Επανάσταση του 1821.

Οι καρποί της ισοτιμίας αυτής δεν θα αργήσουν να φανούν.

Από την αναβίωση του Μακεδονικού Αγώνος εκείνο που έλειπε και που παρουσιάζεται τώρα είναι ο λαικός του ζωγράφος.

Χαίρω που μου δίνεται η ευκαιρία να παρουσιάσω σήμερα τον μπάρμπα-Σωτήρη Ζήση, από την Κουλακιά, που άρχισε τώρα και τρία χρόνια, αντλώντας από τις προσωπικές αναμνήσεις του και από τα βιβλία που διαβάζει, να ζωγραφίζη μια σειρά από πίνακες με θέματα παρμένα από τον Αγώνα. 

Τούς πίνακές του ο μπάρμπα Σωτήρης τους προορίζει για το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνος, που από χρόνια σχεδιάζεται και που αργά η γρήγορα πάντως θα εγκατασταθή στο κτίριο του άλλοτε Έλληνικού Γενικού Προξενείου Θεσσαλονίκης, κοντά στη Μητρόπολι.

Τον αγώνα ο μπάρμπα Σωτήρης τον γνώρισε από όσα του έλεγαν οι συγγενείς και οι φίλοι του στην Κουλακιά, που είχαν αγωνιστή με τους αντάρτες η τους είχαν προσφέρει άσυλο, όταν περνούσαν από το χωριό. 

Ιδιαίτερη αγάπη τρέφει για τον Κώστα Γαρέφη, 

που ο πατέρας του τον παραστάθηκε στην αγωνία του θανάτου. 

Από το περιβάλλον αυτό ετράφηκε η νιότη του και όσα είχε ακούσει τα πλούτισε αργότερα μιλώντας με άλλους Μακεδονομάχους η διαβάζοντας τις εκδόσεις του Ιδρύματος Μελετών της 'Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. 

Από εκεί έως το να φτάση να γίνη ο ζωγράφος του Άγώνος η απόστασις δεν ήταν μεγάλη, γιατί ο Μπάρμπα Σωτήρης κατάγεται από χωριό και από οικογένεια που έχει από παράδοσι την τέχνη της ζωγραφικής.

Ένας από τους προγόνους του έχει ζωγραφίσει τις φορητές εικόνες που στολίζουν ακόμη σήμερα την μαρτυρική εκκλησία της Λιγκοβάνης.

Διαστ. 1.07X1,42

Γερμανός Καραβαγγέλης 

Ο θεόπεμπτος της Εκκλησίας και του Έθνους προστάτης 

Μητροπολίτης Καστοριάς 1900-1907 

Γερμανός Καραβαγγέλης 

κατηχεί τον Βοεβόδα Γκέλεφ

 Διαστ. 1,22X1,22

Χρυσόστομος Καλαφάτης.

1902. Το σύνθημα του βουλγαρικού Κομιτάτου «Εξαρχία η Θάνατος» 

βρίσκει την ολοκληρωτικήν του εφαρμογήν εις την περιφέρειαν Δράμας. 

Επιδιώκεται διά παντός τρόπου η εθνολογική ελλοίωσις του τόπου. 

Οι εμπρησμοί σπιτιών, σχολείων, και αι σφαγαί ιερέων, διδασκάλων, προκρίτων και παντός ανθισταμένου καθιστούν αφόρητον κατάστασιν εις την ύπαιθρον.

Κατά την κρίσιμον διά το Έλληνικόν γένος εκείνην στιγμήν

 την Μητροπολιτικήν Έδραν Δράμας καταλαμβάνει ο Χρυσόστομος.

 Συγκρατεί τους παραπλανηθέντας, ενθουσιάζει τους ολιγοψύχους, και αναλαμβάνει προσωπικώς την συγκρότησιν άνταρτικών ομάδων αμύνης εναντίον των βουλγάρων κομιτατζήδων.

Εκ παραλλήλου κτίζει μεγαλοπρεπή ναόν εις Δράμαν,

 Μητροπολιτικόν μέγαρον, 

σχολάς αρρένων και θηλέων,

 νοσοκομείον και άλλα κοινωφελή καθιδρύματα.

Η Εθνική του δραστηριότης τρομάζει το Βουλγαρικό Κομιτάτο. 

Δολοφονικαί απόπειρα εναντίον του αποτυγχάνουν και τότε διά διάβολων

 και επεμβάσεων φίλων των Δυνάμεων προς την Τουρκικήν Κυβέρνησιν 

επιτυγχάνεται το 1907 η εξορία του. 

Κατά την ανακήρυξιν του Συντάγματος (Χουριέτ) επανέρχεται αλλά και πάλιν εξορίζεται. 

Το 1910 γίνεται μητροπολίτης Σμύρνης και κατά την Μικρασιατικήν καταστροφήν 

μη δεχθείς να επιβιβασθή ξένου σκάφους, 

παρέμεινεν εις Σμύρνην να μεριμνήση διά την κατάπαυσιν της σφαγής των Χριστιανών. 

Συλληφθείς ωδηγήθη ενώπιον του Νουρεντίν ΙΙασα

 όστις αφού τον ερράπισε τον παρέδωσε εις τον αλαλάζοντα όχλον όστις τον κατεκρεούργησε.

Διαστ. 0,76X1,22

Τέλλος Αγαπηνός. 

Καταγόμενος από το Ναύπλιον (sic) 

και αποφοιτήσας εις νεαρωτάτην ηλικίαν εκ της Σχολής των Ευελπίδων, 

κατετάγη ως οπλαρχηγός ένθα διά τολμηροτάτων αιφνιδιαστικών 

και κεραυνοβόλων επιθέσεων κατέστρεψε όλας τας 

εις την βαλτώδη λίμνην των Γιανιτσών φωλεάς των Βουλγάρων Κομιτατζήδων, 

καταστάς το φόβητρον αύτών. Μη δυνάμενοι πλέον να αναμετρηθώσι 

εζήτησαν ειλικρινή επί τω λόγω της τιμής των συνεργασίαν μετ΄ αυτού

 διά την απελευθέρωσιν της Μακεδονίας από τον Τουρκικόν ζυγόν. 

Πεισθείς εις τον βουλγαρικόν λόγον τιμής μετέβη προς συνάντησίν των, 

άοπλος (ως συνεφωνήθη μετά του Αντωνίου Μίγκα, 

υποστάντες αίφνιδίως επίθεσιν της συμμορίας Ζλατάν και Κασάπσιε,

συνελήφθησαν ανάνδρως και απηγχονίσθησαν 

επί κλάδου καρυδιάς πλησίον

 του σιδηροδρομικού Στάθμου Βλαδόβου (σήμερον ’Άγρα) την 7ην ‘Ιουνίου 1907.

           Διαστ. 1,52X1,22

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΑΣΚΗΤΗΣ

Φεβρουάριος 1908. Η προσπάθεια των Βουλγάρων όπως εμφανίσουν 

εις τα όμματα της Ευρωπαϊκής διπλωματίας 

τον πληθυσμόν της Μακεδονίας ως Βουλγαρικόν σπέτυχε.

 Τα ελληνικά ανταρτικά σώματα κυριαρχούν συντριπτικώς πλέον 

εις ολόκληρον την Μακεδονικήν ύπαιθρον, 

εις δε τας πόλεις η ύπαρξις Βουλγάρων είναι ασήμαντος. 

Το Βουλγαρικόν Κομιτάτον μη δυνάμενον να αναμετρηθή αλλάζει τακτικήν.

 ΔΟΛΟΦΟΝΕΙ.

 Την 23ην Φεβρουαρίου 1908 ο Αος διερμηνεύς του Ελληνικού Προξενείου Θεσσαλονίκης 

Θεόδωρος Ασκητής (το δεξί χέρι του Προξένου Κορομηλά) 

εξερχόμενος εκ του Προξενείου δέχεται ομοβροντίαν πιστολισμών 

και πίπτει νεκρός στο λιθόστρωτο της οδού Τζαντέ ντα Βέντε (σημερινή Αγίας Σοφίας)

 και εντός ολίγων ωρών όλαι αι Μακεδονικαί πόλεις 

και η ύπαιθρος ελάμβανον γνώσιν του θλιβερού γεγονότος.

Από πρωίας της επομένης εκτός των κατοίκων των πέριξ της πόλεως χωρίων 

και πυκναί ομάδες Δραμινών, Καβαλίωτών, Σερραίων και Μοναστηριωτών 

ακόμη κατέφθανον σιδηροδρομικώς να παραστούν εις την κηδείαν, 

αλλά και διά του όγκου των αποδείξουν εις τους εμπαιζομένους

 υπό των βουλγάρων ισχυρούς της Ευρώπης

 οτι η Μακεδονία είναι Ελληνική.

Η Θεσσαλονίκη επλημμύρισε.

 Η κηδεία υπήρξε πρωτοφανής εις όγκον και μεγαλοπρέπειαν. 

Την παρηκολούθησαν ανώτατοι Τούρκοι αξιωματούχοι και όλοι οι Πρόξενοι των Ευρωπαϊκών Κρατών. 

Κατάπληκτοι οι Βούλγαροι παρηκολούθουν το μεγαλειώδες θέαμα 

και ματαίως προσεπάθουν να επιτύχουν διαρροήν του πλήθους

 διαδίδοντες ότι θα ερρίπτοντο βόμβαι. 

Οι νέοι οπλισμένοι κατά το πλείστον είχον διασκορπισθή καθ’ όλον το μήκος των οδών

 ένθα θα διήρχετο η πομπή, ματαιώσαντες 

ούτω κάθε τυχόν Βουλγαρικόν διαλυτικόν πραξικόπημα.

Διαστ. 1,50X1,22

ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ

'Ιούλιος 1908. Ανακήρυξις του τουρκικού Συντάγματος (χουριέτ) και παραχώρησις προς τας μειονότητας ίσα προς τους Τούρκους δικαιώματα, τερματισθέντος ούτω του ενόπλου αιματηρού Μακεδονικού Αγώνος.

Τα Ελληνικά ανταρτικά σώματα κατήλθον εις Μοναστήριον 

γενομένης προς αυτά μεγαλοπρεπεστάτης υποδοχής

 εις την οποίαν έλαβον μέρος όλαι αι πολιτικαί και στρατιωτικαί αρχαί. 

Της Τιμητικής πομπής επί κεφαλής ετέθη ο Έμβέρ Πασάς, ηκολούθουν μουσικαί, Ιερείς, λάβαρα κ.λ.π.

Ο ελληνισμός της πόλεως Μοναστηριού όστις τότε απετέλει τα 90ο/ο των κατοίκων 

της με έξαλλον ενθουσιασμόν υποδέχεται τους υπερασπιστάς της πατρώας του Μακεδονικής γης, 

της δοκιμασθείσης από τα κακουργήματα του Βουλγαρικού Κομιτάτου.

 Οι θρυλικοί Κρήτες καπεταναίοι, 

Καραβίτης, 

Μακρής, 

Βολάνης και 

ο εκ Μοριχόβου καπετάν Τσίτσος

 έφιπποι προχωρούν μετά του Μητροπολίτου

 ακολουθούμενοι τιμητικώς υπό Τούρκων αξιωματούχων, τους οπλαρχηγούς των και τα παλληκάργια των.

  Διαστ. 0,80X1,22

ΚΩΣΤΑΣ ΓΑΡΕΦΗΣ

ΓΡΑΙΣΝΙΤΣΑ —Ιούλιος 1906.

Ενεδρεύσας εις την θέσιν οπού θα διενυκτέρευον οι φοβερώτεροι 

εκ των Βουλγάρων κομιτατζήδων εγκληματίαι 

αρχικομιτατζήδες (βοεβόδαι) Λούκας και Βούλγαρο-Καρατάσος, 

εξώντωσε ιδιοχείρως δι’ άγριας τιμωρητικής σφαγής αυτούς και το πρωτοπαλλήκαρό τους.

Κατά την εκδικητικήν εκείνην στιγμήν ενόμισεν ότι διαφεύγει ένας εξ αυτών και διά σφυρίγματος ειδοποιεί τους συντρόφους του να βάλουν στον εξερχόμενον. 

Προλαμβάνει όμως, αρπάζοντάς τον από την γενειάδα τον κατακρεουργεί.

Αντ΄ αύτου δε έξέρχεται ο ίδιος. 

Λόγω του σκότους και του δοθέντος υπ΄ αυτού του ίδιου συνθήματος, 

εθεωρήθη υπό των φρουρούντων την έξοδον συντρόφων του ως διαφεύγων κομιτατζής, επυροβολήθη υπ΄ αύτών και εφονεύθη.

Η Μακεδονία ολόκληρος εθρήνησε για τον χαμό του εκ Μηλεών του Πηλείου άξιου παλληριού.

Διαστ. 0,70X1,22

Καπετάν Μητρούσης Γκογκολάκης.

Προδομένος κυκλώθηκε από ολόκληρη την Τουρκική φρουρά των Σερρών 

κι  άρχισε τη μάχη με τα 3 παλληκάργια του, στον αυλόγυρο του Ναού Ευαγγελιστρίας, που κράτησε 7 ώρες. 

Σκότωσε Τούρκους πολλούς.

Και αφού έχασε τους οπαδούς του κι  εξήντλησε όλα του τα πυρομαχικά 

σηκώνοντας το στραφτερό του μαχαίρι τους φώναξε : 

«Τώρα ελάτε πιάστε μας» 

κι  έπεσε νεκρός στις 12 ‘Ιουλίου 1907 

ο ατρόμητος Σερραίος Μακεδονομάχος

 ο καπετάν Μητρούσης Γκογκολάκης εκ Χομόνδος Σερρών.

 Διαστ. 1,02X1,40

 Αθανάσιος Σουλιώτης-Νικολαίδης.

...«Άρχισα την Οργάνωση Θεσσαλονίκης» κατά τον Μάιο. Εκάλεσα πρώτα λίγους στο Προξενείο και τους ζήτησα να συνεργασθουμε.

Υπόγραψαν αυτόν τον όρκο :

 «'Ορκίζομαι να κρατήσω προσεκτικά μυστικόν παν ο,τι αφορά την Όργάνωσιν, 

να μη πράττω ουδεν εθνικόν χωρίς την εγκρισίν της 

και να πράττω παν το δυνατόν προς εκτέλεσιν των διαταγών της.

 Εγγύησις του όρκου μου ας είναι

 η τιμή μου και 

η ζωή μου

 και μάρτυς ο Θεός».

Αυτοί έπειτα εμύησαν όμοια άλλους. 

Μυήσεις έγιναν και σε εκκλησίες νύχτα. 

Αυτές τις παρηκολούθησα και εγώ. 

Έτσι εκτός από τους 

Σπηλιωτόπουλους και τον 

Κομποθέκρα, 

για τους οποίους έχω ειπή, εμυήθηκαν οι :

 Άργύριος Ζάχος,

Δ. Μαργαρόπουλος,

1. Εμίρης,

Α. Μάλτος.

Κ. Παπαγεωργίου,

Κ. Άγγελάκης,

Κ. Τουρναβούκας,

Μιλτ. Κέννας,

Θαν. Καλλιδόπουλος,

Γ. Σαμαράς,

Γ. Πεντζίκης,

Ηρ. Τσίπης,

Άθαν. Ζλατάνος,

Παπα-Πέτρος,

Παν. Χατζής,

Εύάγ. Δούμας,

Γ. Καρακώστας (Γεωργαλάς),

Κίμων Βατικιώτης,

Γεώργ. Λεοντιάδης,

Δ. Δασκόπουλος,

Κ. Καλούτσης,

Β. Μαμούδης,

Γ. Δεβόλης.

Δεν ενθυμούμαι τους άλλους.

 Δεν εκρατούσα κατάλογο των μυημένων για να τους προφυλάξω από κάθε ενδεχόμενον. 

Είναι πιθανόν μεταξύ αυτών που δεν θυμούμαι τα ονόματά τους, μερικοί να στάθηκαν πολυτιμώτατοι».