Ίωνος Δραγούμη -"Τα Τετράδια του Ίλιντεν". Η Σφαγή του Σμαρδέσι, Μάιος 1903.

Ίων Δραγούμης

Ίωνος Δραγούμη

"Τα Τετράδια του Ίλιντεν"

από τις εκδόσεις Πετσίβα

 Η ΣΦΑΓΗ ΤΟΥ ΣΜΑΡΔΕΣΙ.

"...ότε ο εκεί ευρεθείς μετά της συμμορίας του Τσακαλάρωφ επυροβόλησε μακρόθεν κατά του στρατού και ανεχώρησεν ανάνδρως ως πάντοτε, 

εγκαταλειπών το χωρίον του εις την διάθεσιν του στρατού. "

"Μετά δε την ολοσχερή καταστροφή του Σμαρδεσίου  ο Τσακαλάφωφ επειδή η  εκκλησία και το σχολειον είχον τους τίτλους επ’ ονόματι της Ελληνικής ορθοδόξου κοινότητος, έθηκε πυρ και κατέκαυσεν αυτά."


((Σημ Yauna: 
Ολα αυτά το Μάιο του 1903 μερικούς μήνες πριν το Ιλιντεν και σχεδόν έναν χρόνο πριν τον Μακεδονικό Αγώνα, υλοποιώντας το όραμα του Γκότσε Ντέλτσεφ, bulg.Делчев, slavmak.  Делчев:
 "Καταλαβαίνω τον κόσμο ως ένα πεδίο ανταγωνισμού των πολιτισμών μεταξύ των εθνών"

"Аз разбирам света, единствено като поле за културно съревнование между народите".))

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 14^ο

ΠΡΟΞΕΝΕΙΟΝ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ
Συνημμένω τω 214
Παναγιώτατε Δέσποτα,

Ο επιχειρισιακός χάρτης του Τσακαλάρωφ της ΕΜΕΟ
της περιοχής Καστοριάς,

[..]...Τη 2α Φεβρουαρίου ο Τσακαλάρωφ με 40 οπαδούς του μεταβάς εις Σμαρδέσιον την νύχτα της 25ης 
συνήθροισεν τον λαόν εις την εκκλησίαν, 

την νύχτα της 26ης συνήγειρε και πάλιν τον λαόν και τους ιερείς και εν τω μέσω των βροντωδών ούρρά [ζήτω] εξέδωκε την απόφασιν να δώσωσι σειράν εις τον σχισματικόν Ιερέα, 

τη 27η κατά την αυτήν ώραν παρόντων πάντων, επιθεώρησε τους λογαριασμούς της εκκλησίας και εξηνάγκασε τους χωρικούς την επαύριον να έορτάσουν όλοι άνεξαιρετως και να κλείσωσι τα καταστήματά των 


τη 28η πρωί κατά την ώραν της προηγιασμένης ο σχισματικός ίερεύς εκαμεν άγιασμόν, ερράντισε τον λαόν, εκήρυξε δε ο Τσακαλάρωφ, ο Λάζος Παπατράικου, ο Πάντος Κλιάτσος εναντίον της Α[ύτου] Μεγαλειότητος και των Ελλήνων, οιτινες έμποδίζουσι την εξαγωγήν όπλων και παραδίδουσι το Κομιτάτον εις χείρας των  Οθωμανών εξελθόντες δε της εκκλησίας επεσκέφθησαν πάντας τους προκρίτους του χωρίου.

Εκείθεν αναχωρήσαντες διέμειναν τη 1η και 2α Μαρτίου εις Βάμπελη, τη 3η επέστρεψαν εις Σμαρδέσιον, τη δε 4η περί την 101/2 τουρκιστί επεσκέφθησαν το Ελληνικόν και Βουλγαρικόν σχολείον, ο Τσακαλάρωφ, ο Λάζος και ο Πάντος συνοδευόμενοι με τον Ναούμ Ούζούνη, Αθανάσιον επίτροπον και τον εξάδερφον του Τσακαλάρωφ Τύρπον. 

Οι κομίτες Βασίλ Τσακαλάρωφ και ο Πάντο Κλιάτσεφ Васил Чекаларов и Пандо Кляшев
μετά κομιτατζήδων.

Τη 12η τέλος Μαρτίου αποθρασυνθείς ο Τσακαλάρωφ και αφηνιάσας εν τω βανδαλισμώ αυτού, συνάθροισε την  νύκτα εις την εκκλησίαν 

τον λαόν, 

τους ορθοδόξους ιερείς και 

τον σχισματικόν ιερέα 

κι’ έχων τους άγριους οπαδούς του  παρατεταγμένους εφ’ όπλου λόγχης 

εξηνάγκασε τους πάντας εις αποσκήρτησιν

 παρουσιάσας δε αναφοράν ετοίμην 

έλαβε τας υπογραφάς πάντων εκτός του γεροντος παπά-Βασιλείου,

 όστις είπεν εις αυτούς ότι ευρισκόμενος παρά το χείλος του τάφου προτιμά να αποθάνη αυτοστιγμεί η να ζήση υπό τοιούτους όρους  το υπόλοιπον της ζωής του.

 Καθ’ ην δε στιγμήν υπέγραφον οι δυστυχείς άνθρωποί μας,

 το Κομιτάτον και οι σχισματικοί του χωρίου εν τη μέθη των Κρουμείων ανδραγαθημάτων αυτών εκραύγαζον: 

Κάτω ο Πατριάρ­χης, 

Κάτω η Μητρόπολις, 

Ζήτω η Εξαρχία! 

Ο διδάσκαλος και η διδασκάλισσα του χωρίου φιλοξενούνται ηδη εν Καστόρια. 

Τη επαύριον 13η Μαρτίου μεταβάντες εις Βάμπελην χωρίον της Μητροπόλεως Κορυτσάς διεπραξαν τα αυτά όργια ως διά του αυτού τρόπου εξηνάγκασαν το χωρίον εις αποσκίρτησιν και έκλεισαν το Σχολείον.

Τη 14η τα αύτά διεπραξαν και εν Βερνικίω της Μητροπόλεως Κορυτσάς.

Προ τίνος τη 16η μηνός τρέχοντος συνενωθείς ο Τσακαλάρωφ μετά του Μήτρου Βλάχου εστρατολόγησεν εκ Σμαρδεσίου και των περίχωρων υπέρ τους 100 λησταντάρτας και τη αυτή εσπέρα ανεχώρησαν προς τα βορειότερα μερη διά της ταπεινής Επαρχίας μου προς το Βλαχόφωνον, αλλά πιστόν χωρίον της Επαρχίας Πρεσπών Πισοδερι με την εξής πρόθεσιν.

Παρά τας ακτάς της λίμνης Πρεσπών μέχρι Φλωρίνης και εις αρκετά χωρία της ταπεινής Επαρχίας μου, 

Καπετάν Κώτης,
ή Κώτας.

περιφερεται προ ετών ο εκ Ρούλιας οπλαρχηγός Κώτης,

όστις εχρημάτισεν εις των φανατικωτερων και ίκανωτερων βουλγάρων ληστανταρτών

 άγνωστον δε διά ποιους λόγους από ενός σχεδόν ετους διεπληκτίσθησαν προς άλλήλους, Τσακαλάρωφ και Κώτης,

 και έκαστος εξ αυτών εξακολουθεί ίδιον πρόγραμμα και τοσούτον μεταξύ αύτών τα μίση εξήφθησαν, 

ώστε κατά παρελθόντα Αύγουστον συνεκρούσθησαν προς αλλήλους αι δύο βουλγαρικαί συμμορίαι, έπεσαν δε αρκετοί εκατέρωθεν κατά την συμπλοκήν, 7 εκ της συμ­μορίας Τσακαλάρωφ και 2 εκ των του Κώτη. 

Εκτοτε ο εις καταδιώκει τον έτερον, σήμερον δε φαίνεται ότι εκάτερος αυτών ανέλαβε τον περί των όλων αγώνα, συνεπεία τούτου

 ο Τσακαλάρωφ εισήλασε προς την περιοχήν του Κώτη,

 με την απόφασιν η να φονευθή η να φονεύση τον Κώτην και υποτάξη υπό την Εξαρχίαν τα υπ’ αυτόν ευρισκόμενα ορθόδοξα και αμιγή χωρία.

Άμα πληροφορθείς τα ανωτέρω εγνωστοποίησα ταύτα τη Σεβαστή Κυβερνήσει, ητις σήμερον ερριψεν πολλάς εκατοντάδας στρατού προς τα μέρη εκείνα, οι δε μυστικοί της Μητροπόλεως πράκτορες ετέθησαν εις ενέργειαν ανά τα χωρία προς ανακάλυψιν των κρυσφηγέτων, ευρισκόμεθα δε ήδη επί τα ίχνη αυτών.

Ίδωμεν το αποτέλεσμα.

Τοιαύτη συντόμως είναι Παναγιώτατε η κατάστασις των μερών τούτων, την δείνωσιν δε της καταστάσεως επετάχυνεν η δοθείσα γενική αμνηστία ως φαίνεται εκ της χρονολογικής εξελίξεως των γεγονότων, 
διότι αποθρασυνθέντες εντεύθεν οι σχισματικοί και πάντα χαλινόν αποπτύσαντες διά των πρακτόρων αυτών, ους έστειλαν εις Κων/πολιν, Μικράν Άσίαν, Θεσ/νίκην, Ελλάδα, ως πανταχού οπουδήποτε γης εργάζονται οι χωρικοί συνήθροισαν κατά εκατοντάδας εις τα μέρη ταύτα, πάντας τους εν ξενητεία εργαζομένους, 

και ούτω ετοιμάζονται μετ’ ου πολύ εις γενικήν επανάστασιν, 

μηδεμίαν προσοχήν δίδοντες ούτε εις τας συμβουλάς των Μεγάλων Δυνάμεων, εάν πράγματι αι διαβεβαιώσεις πασών αποδεχθώμεν ότι είναι ειλικρινείς, ούτε εις την ανοχήν της Σ. Κυβερνήσεώς μας και τας επανειλημμένως χορηγηθείσας χάριτας του σεπτού Ανακτος.

Εν τοιαύτη καταστάσει πραγμάτων επλημμύρησαν Ιερέων και διδασκάλων οι δρόμοι της Καστορίας, οι δε χωρικοί περίτρομοι ερχόμενοι εις την Μητρόπολιν, ζητούσι την συνδρομήν ημών αντί της οποίας παρέχομεν αύτοις την αδυναμίαν των συμβουλών ημών και το ανωφελές όπλον της υποδείξεως της ανάγκης του υπομένειν και απαθώς βλέπειν χυνόμενον το αίμα των ορθοδόξων επί  των ερειπίων της θρησκευτικής και σχολιακής πανωλεθρίας ημών.

Τοιούτοι οι ένδοξοι άθλοι των οπαδών της βουλγαρικής Εξαρχίας,
 ασφάλεια ζωής, τιμής και περιουσίας δεν υφίσταται σήμερον, 
πανταχού διενεργούνται αναφανδόν έρευναι του βουλγαρικού Κομιτάτου και εν μέσω και αυτού του ορθοδόξου και τουρκικού πληθυσμού και προ τινων δ’ ημερών απεστάλη συνάλλαγμα 120 λιρών προς τους εν Καστόρια άδελφούς Δερβίς και Σελίμ Μπέης, το όποιον εύρηται ήδη εις χείρας της Κυβερνήσεώς, διά τοσούτων των μέσων πανικός κατέσχε τους πάντας, φόβος και τρόμος επέπεσε καθ’ όλην την χώραν και από ώρας εις ώραν αναμένουν οι δυστυχείς άνθρωποι την έκρηξιν της Έπαναστάσεως ητις φρονώ θα αναβληθή εισέτι επί  αρκετόν χρόνον. 

Εν τοιαύτη χαώδη καταστάσει πραγμάτων δεν δύναταί τις Παναγιώτατε, η να ομολογήση ότι από ολίγου τινός χρόνου η ορθόδοξος Εκκλησία ημών εύρηται πράγματι εν αληθή διωγμώ, η ορθόδοξος ημών πίστις και η γλώσσα ημών ουδέποτε άλλοτε υπέστησαν τόσα δεινά όσα κατά τας χαλεπάς ταύτας ημέρας•
 επί  τόσους αιώνας εζήσαμεν ευτυχείς υπό την κραταιαν αιγίδα των ενδόξων Σουλτάνων, οιτινες εσεβάσθησαν την θρησκείαν ημών, τα σχολεία ημών και παρέσχον ημίν τόσας υλικάς και ηθικάς προνομίας, και σήμερον μία δραξ ανθρώπων κακούργων ήλθον και ανεστάτωσαν σύμπαντα τον τόπον ημών και εξακολουθούσι διά τών κακουργημάτων αυτών απασχολούντες την γενικήν γνώμην, ήτις έπρεπε προ πολλού να είχε καταδικάση αυτούς εις τον δι’ αγχόνης θανατον αυτοί κηρύττουσι διά των οργάνων και των πατρώνων αυτών, ότι καταδιώκεται ανηλεώς ο χριστιανικός πληθυσμός υπό του Τουρκικού στοιχείου,
 ότι δολοφονούνται υπό των Τουρκαλβανών και διαφοροτρόπως καταπιέζονται οι χριστιανοί,  
ενώ τουναντίον ούτοι διάγωσι εν πλήρει αρμονία και ευημερία προς τους Οθωμανούς αδελφούς μας, οίτινες εσεβάσθησαν και σέβονται την ζωήν και περιουσίαν ημών και τας θρησκευτικάς και σχολειακάς ημών παραδόσεις, αυτοί δε οι αυτοχειροτόνητοι του αγαθού καθεστώτος σκολιοί μεταρρυθμισταί απόδειξιν ψηλαφητήν παρέχοντες των αγαθών διαθέσεων και της ευγενείας της προελεύσεως των επλήρωσαν τον τόπον όλον βδελυροτάτων δολοφονιών κατά των ορθοδόξων χριστιανών,
 ων το μαρτυρικόν αίμα μεμειγμένον με τας κραυγάς χιλιάδων ορφανών και χηρών κραυγάζει προς ουρανόν, αλλά δεν ίσχυσεν εισέτι να ακουσθή υπό των ανθρώπων.

Η κατάστασις αυτη Παναγιώτατε, φρονώ, αν επιτρέπηται και η εμή ταπεινή γνώμη, είναι ανάγκη προσηκόντως εν είδει διαμαρτυρήσεως και ταχέως να δηλωθή τη Σεβαστή Κυβερνήσει, να γίνη δε συγχρόνως διαμαρτύρησις έντονος προς τους αντιπροσώπους των Μεγ. Δυνάμεων, και ίσως τοιουτοτρόπως παύσουσιν οι αμέσως ενδιαφερόμενοι μετά τοσαύτης ευαισθησίας παρακολουθούντες τον τεχνητόν θόρυβον και την απαισίαν κλαγγήν των δολοφονικών όπλων των ακάκων ληστών, ως απεκάλεσαν τους κακούργους, ευδοκήσουσι δ’ επί  τέλους να τείνωσιν εύήκοον ους εις τας οιμωγάς και τους γόους των υπό την μάχαιραν των αγρίων δολοφόνων αδίκως ολονέν εκπνεόντων αθώων ορθοδόξων Χριστιανών άδελφών μας.

+ Ο Καστορίας Γερμανός Καστοριάς
  18 Μαρτίου 1903

[Φάκελος Μοναστηριού 1903, ΑΥΕ]

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 15^ο

Εν Μοναστηρίω τη 18η Μαρτίου 1903 
’Αρ. 130

Εντός της πόλεώς μας είμεθα ήσυχοι, κατόπιν των υπό του Γεν[ικού] Διοικητού ληφθέντων μέτρων. Εις τας έδρας όμως των καζάδων και τα χωριά βασιλεύει η αναρχία και η ανησυχία. (...)

Και εις τους άλλους καζάδες και χωρία συμβαίνουσι πολλά κακουργήματα υπό του Κομιτάτου, το οποίον προ πέντε ημερών εμάνδρωσεν εντός της εκκλησίας δίκην προβάτων τους χριστιανούς του χωρίου Χασανόβου 
και απήτησε ν’ αποδείξωσιν αν όλοι ηγόρασαν όπλα παρά του Κομιτάτου, 
επειδή δε ευρέθησαν μεταξύ αυτών επτά μη προμηθευθέντες τοιαύτα, τους έδειραν αλύπητα μέχρι λιποθυμίας και τους ηπείλησαν ότι θα τους κατακρεουργήσωσιν αν δεν σπεύσωσιν εντός 5 ήμερων να τα προμηθευθώσιν.

Ταυτοχρόνως ειδοποίησαν τον ιδιοκτήτην του χωρίου Ν. Νικαρούσην ν’ αποσύρη εκείθεν τον οθωμ[ανόν] επιστάτην και τους αγροφύλακας, διότι άλλως θα τους κατεκρεούργουν.

Ταύτα συμβαίνουσιν εις τα εδώ, οι δε βούλγαροι έχουσι μέγα θάρρος και αρνούνται να πληρώσωσι τους φόρους προσποιούμενοι ανέχειαν και ξέγοντες ότι θα πληρώσωσι μόνον μετά τα αλώνια.

Το Κομιτάτον έπαυσε ν’ απαιτή χρήματα από τους ορθοδόξους, διότι ηννόησε ότι θα τω απεδίδωντο τα αντίποινα.

'Ο κόσμος είναι καταφοβισμένος και ανήσυχος, οι δε Τούρκοι λίαν εξερεθισμένοι κατά των βουλγάρων.

[Ίων Δραγούμης]

[Φ.1, υπ. 2, 1903, ΑΥΕ]

 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 16ο

Σμάρδεσι, βουλγ. Смърдеш, σλαβομ.Смрдеш

’Αρ. 171

Ήδη εκθέτω υμίν περί της πολιορκίας των χωρίων Στρέμπενον και Σμαρδέσι.

Το πρώτον επολιορκήθη ουχί υπό του στρατού, αλλ’ υπό συμμορίας Ληστανταρτών βουλγάρων, μαθόντων ότι εν αυτώ ευρίσκετο ελθών εκ Καστορίας Ευάγγελος τις, σωματοφύλαξ του Μητροπολίτου Καστορίας, και δεινός διώκτης των βουλγαροληστών, οιτινες εν συνεννοήσει μετά των βουλγάρων του χωρίου Πρεκοπάνης, νύκτωρ επολιόρκησαν την οικίαν του εν λόγω Ευαγγέλου, απιστούντες την παράδοσιν αυτού, όστις είχεν μεθ’ εαυτού 4 εκ των ορθοδόξων, 
αντέταξε γενναίον κατά των ληστών πυροβολισμόν,
 όστις διήρκεσε μέχρι πρωίας της 25ης, 
και το αποτέλεσμα ην ο φόνος 5 ληστών, 
ων τα πτώματα άνευ κεφαλών ανευρέθησαν μετά 2 ήμερας πέριξ του Στρεμπένου, ο δε Ευάγγελος απεδείχθη νικητής. 

Αίμα ρεύσαν πολύ εθεάθη εις την γην την πρωίαν της 25ης, και στάμνες πλήρεις πετρελαίου, δι ων φαίνεται, έμελλον να θέσωσι πυρ οι λησταί εις την πολιορκουμένην οικίαν, αλλά δεν προέλαβον φονευθέντες.

Ο βερχοβιστής Σαράφωφ
και ο σεντραλιστής
Τσακαλάρωφ(αριστ.)

Η δε του χωρίου Σμαρδέσι πολιορκία εκ μέρους του Αυτοκρατορικού στρατού έχει ούτω: 

Γνωσθέντος ότι εν τω χωρίω τούτο εκρύπτετο ο Σαράφωφ μετά 36 οπαδών αυτού, 
300 άνδρες του στρατού επολιόρκησαν το χωρίον, 
κατέφθασε δε και εκ Φλωρίνης σώμα εξ 150 άνδρών, ούτως ώστε ηλπίζετο η παράδοσις των ληστών αφεύκτως, 
ότε αίφνης εξ αποστάσεως εκ του χωρίου 400 μετρων, 
ηκούσθησαν πυροβολισμοί βάλοντες κατά των πολιορκούντων, εξ ων έναν σκοπόν εξόντωσαν. 

Ο στρατός υπολαβών ότι εκεί που εκρύπτοντο οι λησταί, έστρεψεν όλο το πυρ κατά των δήθεν ληστών και έλυσε την πολιορκίαν, καταδιώκων τους δήθεν ληστάς, ένεκα του οποίου ο Σαράφωφ ευρών καιρόν ώχετο απιών εν τω μέσω νυκτός ερεβώδους και βροχερός. 
Το στρατήγημα όπως δραπετεύση ο Σαράφωφ επέτυχε δι’ ενός τεχνάσματος του εκ Πισοδερίου Βλάχου ληστού Δήμου μετά 4 οπαδών, ελθόντος προς σωτηρίαν του πολιορκημένου Σαράφωφ.

Βλαχική πονηριά!

Την 25ην παρελθόντος [μηνός] εν τω χωρίω Μόκραινη, παρά την Κλεισούραν έδρα μουδιρλικίου, εκκλησιαστικής περιφερείας Μογλενών, ετελέσθη πάνδημος δοξολογία κρουομένων συνεχώς των κωδώνων της εκκλησίας,
 εν η προΐστατο ο αρχιληστής Τσακαλάρωφ μετά 60 οπαδών εξεφωνήθησαν λόγοι ύπερ της απελευθερώσεως της Μακεδονίας υπό των μελών του Κομιτάτου,
 υψώθη εντός του ναού η Βουλγαρική σημαία,
  εσάλπισαν οι σάλπιγγες το σύνθημα του
 “Ζήτω η Βουλγαρία”
 εκοινώνησαν οι πάντες των αχράντων μυστηρίων και προετράπησαν οι πάντες υπό του αρχηγού, να ώσι έτοιμοι κατά την ημεέαν της εξεγερσεως, ήτις  ώρίσθη η 7η αρξαμένου. Τ’ ανωτερω επληροφορήθην θετικώτατα εκ τίνος  πιστού μου εκ του χωρίου Ρακίτας, εκ του οποίου, ως και εκ Παλαιοχωρίου προσεκλήθησαν όπως παρευρεθώσι εις την τελετήν, εννοείται σχισματικοί. Το χωρίον Μόκραινη τυγχάνει ολόκληρον σχισματικόν από του 1885.

Οι συμπολίται ημών Μωαμεθανοί λέγουσιν ότι αναμένουσι την ημέραν και ώραν της εξεγέρσεως των βουλγάρων, ότι δεν θα φεισθώσιν αυτών την ζωήν και την περιουσίαν, διότι η υπομονή λέγουσι εξέλιπε πλέον. Εν τοιαύτη περιπτώσει συμβήσεται ό,τι και κατά τα Αρμένικά συνέβη, δηλαδή δεν θέλει γίνη διάκρισις μεταξύ σχισματικών βουλγάρων και ορθοδόξων. Άλλοίμονον τότε εις τους ορθοδόξους!!!

 Άπαντα εγκαίρως διεβίβασα εις τα σεπτά Πατριαρχεία, ζητών οδηγίας περί του πρακτέου.

Οι κάτοικοι των παρά το Καιλάριον Τουρανικών χωρίων ανερχομένων εις 44, των πέντε μεγάλων και πολυπληθών, τα αυτά φρονούσιν, ότι δηλαδή δεν θα σταυρώσωσι τας χείρας εν τω πρώτω τουφεκισμώ των εξεγερμένων, αλλά θα δράξωνται τα όπλα, όπως υπερασπίσωσι το έδαφος των.

 Οι Κονιάρηδες είναι φοβεροί άνθρωποι, τα δε χωρία των εκτείνονται από της πεδιάδος Καίλαρίου υποδιοικήσεως Τζουμαγιά, μέχρι Σερβίων και πέραν τής Κοζάνης, ητις νυν απολαύει πλήρους ησυ­χίας εκ μέρους των ληστανταρτών, οϊτινες αχρι του νυν δέν προσεχώρησαν έως εκεί, ούτε δύνανται να προχωρήσωσιν.                                                                                                

Η Μητρόπολις Καστορίας γέμει κατ’ αυτάς διδασκάλων και ιερέων ομογενών, εκδιωχθέντων εκ των χωρίων της εκκλησιαστικής περιφερείας Καστορίας υπό των μελών του Κομιτάτου, [εις] ατινα εγένοντο κύριοι των χωρίων τούτων των τε σχο­λείων και εκκλησιών.

Έν Φλωρίνη τή 1η Απριλίου 1903  

+  ό Μητροπολίτης Μογλενών

[Φάκελος Μοναστηριού 1903, ΑΥΕ]

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 17ο

Σμαρδέσι, Αγιος Γεώργιος

Αγαπητέ Αδελφέ κύριε Παύλε Μελά

Εις Αθήνας

Μάθε ότι ο Σαράφωφ και ο Τσακαλάρωφ έδιωξαν όλους τους διδασκάλους και ιερείς μας εκ της επαρχίας Καστορίας. 

Ο Σαράφωφ μετά 90 οπαδών ευρίσκετο την 27ην Μαρτίου εις Σμαρδέσι, έγγραψε δε προς τον Κώτα ίνα έλθη εις Σμαρδέσι προς συνάντησίν του, ο Κώτας δεν ήθέλησε να πάη. 

Η Κυβέρνησις λαβούσα γνώσιν περιεκύκλωσε το Σμαρδέσι και την Παρασκευήν δεν έγινε καμμία μάχη. 

Την Παρ[ασκευήν] το βράδυ έφθασε και ο Μουχτάρ αγάς εκ Κορυτσάς εις επικουρίαν.

Ο Σαράφωφ έστειλε και παρεκάλει τον Κώτα όστις ευρίσκετο εις Πισοδέριον, 5 ώρας απέχων του Σμαρδεσίου, όπως έλθη προς βοήθειάν του.

Ο Κώτας το ηρνήθη και πάλιν. 

Η τσέτα του Μήτρε Βλάχου.Четите на Митре Влаха

Περί την 1ην ώραν της νυκτός τουρ[κιστί], έφθασεν εις Σμαρδέσι προς βοήθειαν του Σαράφωφ ο Μήτρος μετά 40 οπαδών όστις έβαλε πυρ κατά του στρατού και ήρχισαν και οι τούρκοι να πυροβολώσι κατά του Μήτρου και ούτως ευρέθη περικυκλωμένος υπό του Σαράφωφ και Μήτρου και από μεν έμπροσθεν επυροβόλει ο Σαράφωφ από δε όπισθεν ο Μήτρος.

Ο στρατός άφησε τας θέσεις του και οι κομίται ευρόντες διέξοδον εδραπέτευσαν και ουδείς εξ αυτών εφονεύθη.
Εφονεύθησαν όμως τρεις Σμαρδεσιώται και εις στρατιώτης, η νυξ ητο βροχερά και σκοτώδης.

Ο Σαράφωφ και ο Τσακαλάρωφ έστειλαν δύο απεσταλμένους και με ανήγγειλαν ότι κατεδικάσθην διά θάνατον επειδή αντιπράττω εις τας πράξεις των και ότι πρέπει να παύσω. Όσα δε έκαμαν και κάμνουν δεν ημπορώ να σας γράψω διότι πάσχω από τα μάτια μου.

Ο Σαράφωφ και ο Τσακαλάρωφ διά της βίας ήθελον να είσέλθουν εις Πισοδέριον, οι πατριώται όμως από 15 ετών [και] απάνω έλαβον τα όπλα των και επήγαν εις Ζέλοβον και εκεί περιέμενον τόν Τσακαλάρωφ να περάση.

Ο Σαράφωφ και ο Τσακαλάρωφ μαθόν[τες] ότι οι Πισοδερίται εβγήκαν με τα όπλα δεν ήλθον.

Ο Κέλες εκ Τύρσιας εδολοφονήθη υπό της συμμορίας Πετρώφ εν Άρμενσκω, διά την έξης αιτίαν:

α') Διότι έγύρισε το χωρίον του Τύρσια με την ορθοδοξίαν και ελειτούργησεν ο Καστορίας, το οποίον είχεν αποσκιρτήσει προ 20 περίπου ετών.

β') Επειδή έδειρε τον Βουλγαρόπαπα και διδάσκαλον του χωρίου  Άρμεντσκο. (Άρμεντσκο Επ[αρχίας] Μογλ[ενών]).

γ') Επειδή εβίαζε τους κατοίκους της Τούργιας, Έπαρχ[ίας] Καστορίας, ινα προσέλθουν εις την ορθοδοξίαν και επειδή συνεννοήτο μετά της Μητροπόλεως Καστορ[ίας],αποφάσει του διοικητού [του] Κομιτάτου, ενώ έτρωγον μετά του Πέτρου, συλλαμβάνεται δολίως και δολοφονείται και αυτός και η γυναίκα του.
Φροντίζουν δε ινα και τον Κώτα τον κάμωσι εκποδών, ώστε λάβετε τα μέτρα σας και να κάμετε εκείνο το οποίον πρέπει διότι θα πάθωμεν και ημείς ωσάν τους προφονευθέντας ιερείς και διδασκάλους και προκρίτους και διότι το Πισοδέριον και Ζέλοβον είναι προπύργια του Σαράφωφ και Τσακαλάρωφ και αν πατήσουν ακόμη εις αυτά τα χωριά χάνεται η επαρχία Πρεσπών, Πελαγονίας και Καστορίας.

Διότι από τότε πέρασαν τόσαι εβδομάδαι και δεν εκάματε τίποτε. 

Και εάν μεν θα βοηθήτε ολίγον ημάς τότε θα θυσιάσωμεν το παν.

 Εάν δε δεν θέλετε να βοηθήτε τίποτες τώρα εις ταύτην την κρίσιμον ώραν, τότε να μη παίρνωμεν στον λαιμόν τον εαυτόν μας και τας οικογενείας μας. 

Και ας όψωνται εν ημέρα κρίσεως οι πατέρες και αρχηγοί του έθνους μας, και κρίμα το άφθονον χρήμα όπου εξόδευσαν έως σήμερον διά την Μακεδονίαν.

 Ότε δε θα ακούσετε την επανάστασιν εν Μακεδονία τότε να ανεβήτε εις τα ψηλά βουνά και να παρατηρήσητε τους Έλληνας Μακεδόνας 

οίτινες θα ευρεθούν παραδιδόμενοι εις τας χείρας των δολοφόνων απογόνων του Κρούμου μη έχοντες εις τας χείρας ουδέ μάχαιραν ίνα υπερασπισθώσι την ζωήν των.

Ταύτα κύριε Παύλε εθεώρησα καθήκον να σας γράψω. 

Δεν ημπορείτε τουλάχιστον τον Λεπενιώτην με πέντε εξ συντρόφους να στείλητε και ουτω να ενθαρρυνθώσιν οι ήμέτεροι; 

Οι κάτοικοι Βελκαμένης και Νεγοβανίου, επαρχίας Καστορίας, έστειλαν άναφοράν προς το Ύπουργειον παραπονούμενοι διά την έξορίαν του Γεώργη Πέτρου, Καπετάν εκ Βελκαμενίου.

Σας εύχομαι εις έτη πολλά το Πάσχα. 

Υγιείς και ευτυχείς να διέλθητε την κοσμοσωτήριον ταύτην την εορτήν.
Τα δέοντα πρόσφερε εις τον κύριον Δέλιο και λοιπούς φίλους.
Έτι δε και εις τον Α. Πιχεών.

Εν Μοναστηρίω τη 1η Απριλίου 1903
Ευχέτης εν Χριστώ και ύμέτερος άδελφός
Παπά-Σταύρος Κ. Τσιάμου

[Υ.Γ.] Το έτερον γράμμα παρακαλώ δώσατε το εις το παιδί του Κ[ώτα],
Παπα-Σταύρος
Το γράμμα προς τον Π. Κωστόπουλον θα το στείλης εις Βόλον.
[ Αρχείο Παύλου Μελά, αρ. 57, ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ]

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 22ο

 Εν Καστόρια τη 13η Μαίου 1903

Συνημμένω τω 511

Σεβασμιώτατε εν Χριστώ Αδελφέ

Васил Христов Чекаларов
Βασίλ Χρήστου Τσεκαλάρωφ

Σπεύδω διά της παρούσης μου, όπως γνωρίσω Υμίν εν συντομία το τελευταίως συμβάν αξιοσημείωτον εν τη επαρχία μου γεγονός, την παντελή καταστροφήν υπό του στρατού της πατρίδος του Τσακαλάρωφ Σμαρδεσίου.

Την παρελθούσαν Πέμπτην Μαίου 8 λίαν πρωί συνοδευόμενος υπό 400 στρατιωτών έχων μεθ’ εαυτού και εν ορεινόν τηλεβόλον ο ταγματάρχης Χάίρεδίν βέης ανεχώρει εκ Καστορίας κατευθυνόμενος εις Σμαρδέσιον. 

'Ως γνωστόν μετά το πραξικόπημα της Θεσσαλονίκης η Κυβέρνησις απεφάσισε πλέον να μετέλθη συντονώτερα μέτρα προς εξόντωσιν των αναρχικών, 

προ τινων δε ημερών έφθασε και ενταύθα η μυστική διαταγή, όπως παν χωρίον, εκ του οποίου ήθελεν εξέλθη πυρ μετά την εμφάνισιν του στρατού, δοκιμάση τας φλόγας του τηλεβόλου. 

Με τοιαύτην διαταγήν εφοδιασμένος έφθασεν εις Σμαρδέσιον περί το εσπέρας ο ταγματάρχης, 

ότε ο εκεί ευρεθείς μετά της συμμορίας του Τσακαλάρωφ επυροβόλησε μακρόθεν κατά του στρατού και ανεχώρησεν ανάνδρως ως πάντοτε, 

εγκαταλειπών το χωρίον του εις την διάθεσιν του στρατού.

 Αμέσως διετάχθη η πολιορκία του χωρίου, το δε τηλεβόλον εις κατάλληλον θέσιν τοποθετηθέν κατήρξατο του έργου αυτού.

Την νύκτα εκείνην εκάησαν οικίαι τινές, τη δε επαύριον ανατείλανιος του ήλιου εγένετο παρανάλωμα του πυράς η άλλοτε ανθούσα αυτή των Κορεστίων κωμόπολής, εκ των 320 οικιών απομεινασών ακεραίων 30 μόνον των μάλιστα ασημάντων, διασωθείσης της εκκλησίας και των σχολών.

Ο,τι εφείσθη η σφαίρα του τηλεβόλου συνετέλεσεν ακολούθως η μάχαιρα του στρατού, μη φεισθείσα γυναικών και παιδίων: άγνωστος δε είναι εισέτι ο αριθμός των απολεσθέντων, 

διότι οι πλείστοι των χωρικών προλαβόντες διεσκορπίσθησαν ανά τα πέριξ χωρία εις τρόπον ώστε δεν δύναται να εξακριβωθή πόσοι απέθανον και πόσοι εσώθησαν εκ των σήμερον ελθόντων εις Καστορίαν ευαρίθμων Σμαρδεσιωτών επληροφορήθην όλως αντιθέτους πληροφορίας,

 η πιθανωτέρα των οποίων είναι ότι 150 ως έγγιστα ψυχαί απωλέσθησαν,

 280 δε οικίαι εγένοντο παρανάλωμα του πυρός. 

Μεταξύ των απωλεσθέντων συγκαταλέγονται δυστυχώς και πολλοί εκ των ημετέρων, εν οις ο δυστυχής υπερογδοηκοντούτης παπά Βασίλειος,

 ο μόνος όστις είχε το θάρρος ν’ αντιστή κατά του Τσακαλάρωφ και μη υπογράψη την διά της βίας αποσπασθείσαν αναφοράν, ην απέστειλεν, ως γνωρίζητε, ούτος προς τον πάτρωνά του, τον Έξαρχον, 

Παναγιώτης Καράντζας εκ των φανατικωτέρων γερόντων μας, 

Αθανάσιος επίτροπος της Ελληνικής κοινότητος,

 Απόστολος πρώην επίτροπος, 

Παντελής Ράτσου, έφορος των Ελληνικών σχολών, 

Παντελής Κουροβέσης, αδελφός του εν Λαρίσση Λάμπρου, 

Βέντσος και άλλοι τινές•

 ο δ’ εξ Αθηνών εσχάτως ελθών Ναούμ Ούζούνης εσφάγη οικογενειακώς.

Εκ των βουλγάρων εξηφανίσθησαν σπουδαίοι παράγοντες, Βασίλειος Σαμαράς, έχιδνα δηλητηριώδης, Φώτης πρόεδρος του Κομιτάτου εν Σμαρδεσίω, μήτηρ και αδελφή Τσακαλάρωφ και άλλοι πολλοί, η δε φωλεά, εις ην εγεννήθη του χωρίου ο τίγρης μετεβλήθη εις τέφραν.

Παν ο,τι άπέμεινεν εκ της πανωλεθρίας ελεηλατήθη υπό του στρατού και των βασιβουζούκων.

 Ο στρατός τελέσας το έργον του ανεχώρησεν, ο δε αιμοδιψής Τσακαλάρωφ κατελθών εκ τοϋ δάσους έπιθέωρησε το έργον της υπ’ αύτοϋ καταστροφής της πατρίδος του και έφόνευσε παρατυχόντας πλησίον 5 'Οθωμανούς χωρικούς, όπως μη λησμονήση το άνανδρον δολοφονικόν έργον του.

Μετ’ ολίγας ημέρας απέστειλε διαταγάς ανά τα χωρία, όπως μεταφέρωσιν εν ώρα ωρισμένης νυκτός τον εν τινι των αιθουσών της σχολής αποτεταμιευμένον σίτον εις Δύμπενην υπό το πρόσχημα όπως σιτίση τους εσκορπισμένους, αλλά πράγματι όπως εξασφαλίση εαυτώ άρτον εις την νέαν έδραν του• 

επειδή δε η τε εκκλησία και το σχολειον είχον τους τίτλους επ’ ονόματι της Ελληνικής ορθοδόξου κοινότητος, έθηκε πυρ και κατέκαυσεν αυτά.

Tοιούτον εστί το εργον ον επραξεν ο νέος Ήρόστρατος, βάνδαλος την ψυχήν, βάρβαρος Βούλγαρος σαπροφάγος Βασίλειος Τσακαλάρωφ. 

Η πατρίς του στενάζει σήμερον υπό τών τριγμών των φλογών, επί πολλάς δε δωδεκάδας ενιαυτών η γλαυξ θα στήνη την φωλεάν της επί των ερειπίων της και η αράχνη θα εξακολουθή υφαίνουσα τους ιστούς της εις μνημόσυνον αιώνιον του διαβοήτου τεκνου της.

Η καταστροφή του Σμαρδεσίου είναι αληθές ότι πολύ εστοίχισε την Μητρόπολίν μου, διότι το πλέον του ημίσεως πληθυσμού ήσαν ημέτεροι και δη οι ισχυρότεροι του τόπου. 

Προ καιρού δελεασθέντες oι κάτοικοι απαξάπαντες υπό των ψευδών διαδόσεων και υποσχέσεων του Τσακαλάρωφ υπέκυψαν εκουσίως εις τα σχέδιά του με την ελπίδα ότι οι λόγοι του περί συμμετοχής εις τον αγώνα και κοινής συνεννοήσεως όλων των Βαλκανικών κρατών ήσαν αληθείς.

Η Μητρόπολις έγκαίρως τους ειδοποίησε περί του εναντίου, αλλ’ ειχον πλέον παρασυρθή υπό του ρεύματος και ενώπιον της τρομοκρατίας, ην ενέπνευσαν πανταχού αι αλλεπάλληλοι δολοφονίαι του αιμοχαρούς δολοφόνου ηναγκάζοντο να σιωπώσιν, έως ου έφθασεν επ’ αυτών το μοιραίον τέλος.

Ταύτα εν σπουδή και διατελώ μετ’ αγάπης

'Ολοπρόθυμος εν Χώ Αδελφός

+ Ο Καστορίας Γερμανός Καστοριάς

[Φάκελος Μοναστηριού 1903, ΑΥΕ]

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 23ο

Β. ΠΡΟΞΕΝΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Εν Μοναστηρίω τη 16η Μαίου 1903

Άριθ. 363

Κύριε 'Υπουργέ

Οικογένεια από το Σμαρδέσι αρχές του 20ου αιώνα.

Λαμβάνω την τιμήν ν’ αναφέρω τη 'Υμ. ’Εξοχότητι ότι αι ειδήσεις, ας μετέδωκα αυτή διά του από 10 Μαίου τηλεγραφήματος μου και του υπ’ άριθ. 360 έγγράφου ήσαν αι επισήμως δοθείσαί μοι υπό του Γενικού Διοικητού.

Εξ’ όσων όμως έχω άλλοθεν πληροφοριών φαίνεται ότι τα πράγματα δεν συνέβησαν ως εξέθηκέ μοι ταύτα ο Γενικός Διοικητής.

Ευρίσκετο τω οντι εν τω χωρίω Σμαρδέσι ο Τσακαλάρωφ μετά των οπαδών αυτού, αλλά καθ’ ην ώραν ήλθεν ο στρατός, όπως περικύκλωση το χωρίον, ο Τσακαλάρωφ μετά της συμμορίας αύτού ήτο μακράν του χωρίου από τριών, ως λέγουσιν, ωρών.

Το στρατιωτικόν απόσπασμα αποτελούμενον εκ στρατιωτών ιλαβέ και άλλων διηύθυνεν ο αντισυνταγματάρχης Χαιρεδίν βέης, παρών δ’ ήτο και ο διευθυντής της χωροφυλακής Κορυτσάς Μουχτάρ αγάς.

Το τηλεβόλον έρριψε βολάς τινάς και μετά ταύτας εισώρμησαν εις το χωρίον ο στρατός μετά βασιβουζούκων, έκαυσαν τας πλείους οικίας, έσφαξαν πλείστους εκ των κατοίκων.

 Λέγεται δ’ ότι προέβησαν και εις άλλας βιαιότητας και εις διαρπαγήν της περιουσίας των χωρικών.

Ετάφησαν περί τους 100 φονευθέντες και καέντες τη ημερα εκείνη,   βεβαιούται  όμως ότι υπάρχουσι και άλλοι πολλοί υπό τα ερείπια των οικιών. Το χωρίον ηρημώθη, των κατοίκων καταφυγόντων εις τα περίχωρα χωρία. 
Λέγεται ότι πλην επτά η οκτώ οικιών και του Ελληνικού σχολείου πάντα τα άλλα κτίρια και της εκκλησίας συμπεριλαμβανομένης, εκάησαν και διηρπάγησαν.

Κατά την επίσημον ανακοίνωσιν εν Σμαρδέσι εκ των 251 κτιρίων εκάησαν 184 οικίαι, 19 εργαστήρια, δύο σχολεία, εις ξενών και μία αποθήκη.

Μετά μίαν ημέραν από της συμπλοκής εκάη μία εκκλησία.

Εκάησαν και εφονεύθησαν εν όλω άνδρες, γυναίκες και παιδιά 81.

 Εκ των συμμοριτών εφονεύθη ο λεγόμενος Φώτης• 

κατά την διαβεβαίωσιν τού χωρικού Τύρπου εφονεύθη και ο Τσακαλάρωφ. 20 τραυματίαι νοσηλεύονται εν Μπρεσνίτση.

Εις τους απομείναντας χωρικούς παρέχεται πάσα συνδρομή εκ μέρους των Αρχών.

Εν τη Νομαρχιακή εφημερίδι της 23 Απριλίου ε.ε. δημοσιεύεται ότι συνεστήθησαν εν τω Νομώ Μοναστηριού δεκα νέα μουδιρλίκια, ων έδραι ωρίσθησαν το Σμίλοβον, Βδήτερον, Δέμπριστα, Δούνιε, Σαμάκοβον, Νεστράμι, Κονομπλάτη, Ζιουπάν, Γκολομπούρδα και εν τινι χωρίω της Κορυτσάς.

Ο νέος μουδίρης Σμιλόβου Ναίμ εφένδης μεταβάς εις την έδραν του, όπως αναλάβη τα καθήκοντα αυτού εξεδιώχθη υπό των χωρικών όντων μεμυημένων πάντων εις το βουλγαρικόν Κομιτάτον ουτε κατάλυμα ούτε άρτον συγκατετέθησαν να παράσχωσιν αύτώ, ήναγκάσθη δε να διανυκτερεύση εις τι παρακείμενον Τουρκικόν χωρίον  (Όμπετνικ η Δέρβενικ), την επομένην, έστειλεν ενταύθα ένα των τριών χωροφυλάκων συνοδών αύτου μετ’ επιστολής και εκθέσεως προς τον Βαλήν, όστις απέστειλε τη 11 Μαίου απόσπασμα 52 άνδρών μεθ’ ένός άνθυπολοχαγού προς έγκατάστασιν του νέου μουδίρη εν τη έδρα αύτού. 

Καθ’ όδόν το απόσπασμα συνάντησε 26 χωρικούς Σμιλόβου ερχομένους ένταύθα, όπως διαμαρτυρηθώσι κατά της συστάσεως έδρας μουδιρλικίου εν τω χωρίω αυτών, έδειρε δε κατά σειράν πάντας, ειπών: «Πηγαίνετε τώρα οπου θέλετε». 

Το απόσπασμα κατέλυσε εις το σχολείον. Γυναίκες του χωρίου ηλθον την 12ην Μαίου ένταύθα προς υποβολήν παραπόνων κατά του στρατού, έφερον δε μεθ’ έαυτών εικόνα 'Αγίου, ήτις ευρίσκετο εν τω σχολείω και ης τους οφθαλμούς εξώρυξαν οι στρατιώταί' ταύ-

την έδειξαν τω Προξένω της Ρωσίας, υποδείξει δε αυτού επεδείχθη η είκών και ιω Αύσιριακώ Προξένω και τω Βαλή, μετά ταύτα δ’ εκράτησεν αύτήν ο κ. Rostkowsky.

Έγένοντο συλλήψεις τινές εν Γερμαν τελευταίως.

 Μεταξύ των συλληφθέντων είναι και οι δύο ημετεροι διδάσκαλοι, οιτινες συνελήφθησαν, διότι εικών τις του Σουλτάνου ειχεν εξωρυγμένους τους οφθαλμούς.

Λέγεται ότι ο Βαλής καταρτίζει πίνακα των διασημοτερων βουλγάρων των εν ταίς φυλακαίς κρατουμένων, όπως κατά διαταγάς εκ Κωνσταντινουπόλεως εξορισθώσιν εις Πτολεμάίδα η Τρίπολιν της Βαρβαρίας.

Εν τω θυλακίω του εν Μογγίλα φονευθέντος βουλγάρου αρχηγού Σφετκωφ εύρέθη προκήρυξίς τις η κανονισμός περιέχων 21 άρθρα και υποδεικνύων τον τροπον της κατά των καθεστώτων ενεργείας των εις το Κομιτάτον μεμυημένων.

Ευπειθέστατος Κ. Κυπραίος

 [Φάκελος Μοναστηριού 1903, ΑΥΕ] 
 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24ο

Συνημμένω τω 511, Καστορίας Γερμανού 13-5-1903
Συνημμένω τω 363 Μοναστηριού
Μετάφρασις εκ του Βουλγαρικού

   ’Εμάθετε πιθανώς την υπόθεσιν του Σμαρδεσίου, όπερ κατά την παρούσαν στιγμήν είναι μεταβεβλημένον εις τέφραν.

Την 8 τρέχοντος πολύς αριθμός στρατιωτών και βασιβουζούκων διηυθύνθησαν προς το ειρημένον χωρίον.

Την ημέραν εκείνην η συμμορία ευρίσκετο εν Σμαρδεσίω, αλλά προειδοποιηθείσα είχεν αποχωρήσει προς τας υπεράνω του χωρίου κορυφάς.

Ο στρατός κατέλαβε τους λόφους και ιδών την συμμορίαν ήρχισε το πυρ εναντίον της.
Η συμμορία ως εκ του ακαταλλήλου της θέσεως προς πυροβολισμόν απεμακρύνθη.
Οι χωρικοί ήσαν άρα ήσυχοι ούδέν έχοντες εν τω χωρίω, η δε συμμορία ήτο ήδη μακράν, ότε το εναντίον του χωρίου πυρ ήρχισεν. 

Περί ώραν δεκάτην και ημίσειαν η ενδεκάτην της εσπέρας τουρκιστί το χωρίον περιεκυκλώθη.

Περί την δωδεκάτην, ότε άπαντες οι χωρικοί περιεφέροντο εν ταις οδοίς, οι Τούρκοι ήρχισαν τον βομβαρδισμόν κατά πάσης οικίας αδιακρίτως.
Ο κανονιοβολισμός έπαυσεν επί τινα χρόνον κατά την νύκτα, αλλ’ οι πυροβολισμοί διά των όπλων εξηκολούθησαν. Τα τηλεβόλα επανήρχισαν βάλλοντα και περί την αυγήν, ότε οι περικυκλούντες το χωρίον είδον ότι αι προξενηθείσαι βλάβαι ήσαν ασήμαντοι ήναψαν πυρκαιάν από πάντων των μερών κύκλω του χωρίου και επετέθησαν προς σφαγήν πανταχού. Καθ’ ολην την ημεραν τη 9 τρέχοντος το χωρίον ήτο εις την διάθεσιν των στρατιωτών και των βασιβουζούκων. Την έσπεραν ο στρατός απεχώρησεν, αλλά το Σμαρδέσιον μετά των 300 οικιών αυτού δεν υπήρχε πλέον.

Οι Τούρκοι εφόνευον τον πρώτον τυχόντα άνευ διακρίσεως γυναικών, παιδίων και γερόντων. Αναφερονται περιπτώσεις οικογενειών, αίτινες απώλεσαν άπαντα αυτών τα μέλη.
Οικογένειά τις συγκείμενη εξ 7 ατόμων (των πλείστων γυναικών) εξωλοθρεύθη, των επτά προσώπων σφαγέντων πάντων και τεθέντων του ενός επί του άλλου.

Προς το παρόν δεν δύναμαι ν’ αναφέρω ονόματα, αλλ’ είναι γεγονός ότι πλείονες των 200 ψυχών, των πλείστων γυναικών και παιδίων απέθανον. Γυναίκες και κόραι έφονεύθησαν, ύπερασπίζουσαι την τιμήν των.

Ψυχή ζώσα δεν εύρίσκεται εις το χωρίον, άπαντες ανεχώρησαν τετραυματισμένοι η κατά το ήμισυ κεκαυμένοι. Τινές ελλείπουσιν, άγνωστον δε είναι το καταφύγιον αυτών. Υπάρχουσι και άνθρωποι, ων απέκοψαν τα ωτία, προτού φονεύσωσιν αύτούς.
Έχω να σας γράψω πολλά πράγματα, αλλά βραδύτερον. Ανδρες, γυναίκες και παιδία ευρίσκονται εις τα όρη γυμνοί και πειναλέοι. Πλείονες των 1.500 έμειναν άστεγοι και άνευ τροφής.

Άλλα χωρία φοβούμενα την αυτήν τύχην όπως το Σμαρδέσιον ανέβησαν εις τα όρη.

[Ενημερωτικό Δελτίο ΕΜΕΟ Καστορίας]

[Φάκελος Μοναστηριού 1903, ΑΥΕ]