Η παιδεία στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία: Τα σχολεία των Πύργων Δράμας.

Τα σχολεία των Πύργων Δράμας κατά την Τουρκοκρατία 

Μέσα από τα Αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών

Του Ευάγγελου Γ. Καρσανίδη

Σχολικού Συμβούλου ε.τ.
Η εκπαίδευση στις επαρχίες 
Δράμας & Ζιχνών κατά την Τουρκοκρατία
(σελ. 314-317)

Σε απόσταση 21χμ. βορειοδυτικά της Δράμας και μεταξύ Πλεύνας (Πετρούσας) και Βώλακα βρίσκονται οι Πύργοι ή Μπομπλήτσι 1, όπως ήταν γενικότερα γνωστό το χωριό στα χρόνια της Τουρκοκρατίας· ένα χωριό που ανήκε στον καζά (επαρχία) Δράμας και υπαγόταν στην εκκλησιαστική δικαιοδοσία της μητρόπολης Δράμας.

 Το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, σύμφωνα με έναν στατιστικό πίνακα της περιφέρειας του Υποπροξενείου Καβάλας, που υπέβαλε ο υποπρόξενος Α. Τσιμπουράκης στο Υπουργείο Εξωτερικών,
 οι Πύργοι, το 1885, αριθμούσαν 225 κατοίκους,
από τους οποίους
οι 125 ήταν Οθωμανοί και 
οι 100 Έλληνες ορθόδοξοι χριστιανοί. 2

Στις αρχές του 20ού αιώνα και συγκεκριμένα γύρω στα 1903, σύμφωνα με το Αρχείο του μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου, το χωριό αποτελούνταν από 32 οικογένειες ορθόδοξες και από 40 σχεδόν οικογένειες τουρκικές. 3


Ο Γ. Χατζηκυριακού, επιθεωρητής των ελληνικών σχολείων Μακεδονίας, που επισκέφθηκε τους Πύργους γύρω στα 1905, γράφει στο βιβλίο του, μεταξύ των άλλων, και τα εξής:

«Ανέρχομαι έφιππος επί πετρώδους και ανάντους οδού, έχων εκ δεξιών βαθείαν φάραγγα και το βλοσυρώς και αγριωπώς υψούμενον όρος, το Φαλακρόν (Μποζ-Δαγ), όντως ψιλόν και εστερημένον πάσης βλαστήσεως. 
Επι πετρών και βράχων  εντεύθεν της φάραγγος ευάριθμοι οικείαι περί τας 30, χθαμαλαί, πλακοσκεπείς και κατεσπαρμέναι, αποτελούσι το μικρόν χωρίον Μποπλίτσι.



 Η εις τα πάτρια  πίστις ώθησεν αυτούς εις ίδρυσιν μικράς Ελληνικής σχολής και μικράς εκκλησίας. Ταύτην μάλιστα, παλαιάν ούσαν και ανεπαρκή, αντικαθίστων δι’ άλλης μεγαλυτέρας, ην τότε έκτιζον επί καλού αρχιτεκτονικού σχεδίου».4

Για την ανέγερση του ναού καθοριστική ασφαλώς υπήρξε η συμβολή του μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου (1902-1910), ο οποίος έδειξε ιδιαίτερη μέριμνα για τους κατοίκους του χωριού και με πρωτοβουλία του κατασκευάστηκε νέα ωραία εκκλησία στη θέση της παλαιάς που ήταν «μια σκοτεινή καλύβη και αύτη ετοιμόρροπος». Αυτό προκύπτει από επιστολή του μητροπολίτη Χρυσοστόμου με ημερομηνία 28 Νοεμβρίου 1903, την οποία απευθύνει προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη.
Παραθέτω χαρακτηριστικό απόσπασμα της επιστολής του από το πλούσιο αρχείο του:

«Παναγιώτατε Δέσποτα,

Εν τω καζά Δράμας υπάρχει μικρόν χωρίον, ανέκαθεν πιστόν διαμείναν εν τη Ορθοδοξία, ονομαζόμενον Μπουπλήτσι, στερούμενον σχεδόν ειπείν εκκλησίας, διότι μια σκοτεινή καλύβη και αύτη ετοιμόρροπος είναι ο ναός του Θεού εν τω χωρίω τούτω. 
Μετά πολλά κατώρθωσαν να εισπράξωσι περί τας 100 λίρας, έχουσι δε και εις υλικά ασβέστου, λίθων  κ.τ.λ. ετέρας 50 λίρας ετοίμους.
 Η εκκλησία θα κτισθή λίθινος επί του ιδίου οικοπέδου, εφ ου κείται η παλαιά, και όπου ουδέν κώλυμα εκ της φύσεως του εδάφους παρουσιάζεται, διότι είναι μούλκι της εκκλησίας.
 Θα κτισθή με μήκος 18 πήχεων, με πλάτος 12 πήχεων και με ύψος 8 πήχεων. Το όνομα της εκκλησίας είνε «η Θεία Μεταμόρωσις». 
Παρακαλώ θερμώς όπως μίαν ώραν τάχιον έλθη το ιστιλάμιον και εκδοθή το Φιρμάνιον διά την έναρξιν του έργου. Εσωκλείω και το παρουσιασθέν μοι σχέδιον και υποδιατελώ κ.τ.λ.
Εν Δράμα τη 28 Νοεμβρίου 1903
Ο Δράμας Χρυσόστομος».

Από το περιεχόμενο της παραπάνω επιστολής του, αλλά και από άλλες τις οποίες απηύθυνε στον Οικουμενικό Πατριάρχη για την κατάσταση που επικρατούσε σε κάθε χωριό και σε κάθε κωμόπολη της επαρχίας του, συμπεραίνουμε ότι ο Χρυσόστομος πρωτοστατούσε σε κάθε εκκλησιαστική και εκπαιδευτική δραστηριότητα (για την ανέγερση εκκλησιών, σχολείων, ίδρυση αδελφοτήτων κτλ), και ταυτόχρονα  ήταν και πρωτοπόρος στον αγώνα του εναντίον της βουλγαρικής προπαγάνδας.

 Πίστευε πως η μετάδοση ελληνικών αξιών μέσω της εκκλησίας και της ελληνικής παιδείας στους πληθυσμούς της επαρχίας του θα ενδυνάμωνε το εθνικό φρόνημα του χριστιανικού πληθυσμού στη δύσκολη περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα. 

Με δεδομένη την ιδιαιτερότητα του χριστιανικού πληθυσμού στο βορειοδυτικό κυρίως τμήμα της επαρχίας του, γίνεται αντιληπτή η σημασία της προσπάθειάς του να μεταλαμπαδεύσει τις ελληνοκεντρικές αξίες και το ελληνικό εθνικό φρόνημα.
Αξίζει να γίνει  εδώ ιδιαίτερος λόγος σχετικά με τα εγκαίνια της εκκλησίας των Πύργων για την οποία ο Χρυσόστομος έκανε λόγο στην παραπάνω επιστολή του που απηύθυνε στον Οικουμενικό Πατριάρχη.

Παραθέτω ιδιόχειρη επιστολή5 του Χρυσοστόμου που απευθύνει στον αρχιερατικό επίτροπο πατέρα Ιωάννη Μ. Οικονόμο της Καλής Βρύσης τον οποίο καλεί να παρευρεθεί μαζί με τον ιερέα Ιωάννη από την Προσοτσάνη και με όλη την Κοινότητα, ώστε τα εγκαίνια του ναού και η χειροτονία του ιερέα του χωριού να γίνει με μεγάλη λαμπρότητα.

Στις αρχές του 20ού αιώνα και σύμφωνα με μια οθωμανική απογραφή στοιχεία της οποίας συμπεριέλαβε στην έκθεσή του ο γενικός επιθεωρητής των Ελληνικών Σχολείων Μακεδονίας Δ. Σάρρος, το χωριό αριθμούσε 185 Έλληνες και 245 Τούρκους6.

Σημειωτέον ότι τα παραπάνω στοιχεία της έκθεσης του Δ. Σάρρου, συμφωνούν με αυτά που μας αναφέρει στην εμπιστευτική έκθεσή του ο υποπρόξενος Καβάλας Νικ. Μαυρουδής, οποίος μεταξύ άλλων, γράφει και τα εξής:

 «Επίσης άνευ βουλγαρικού πληθυσμού είνε και το χωρίον Μπουμπλίτσι κείμενον μεταξύ Πλεύνας και Βώλακα και αποτελούμενον από 185 Έλληνας και 245 Οθωμανούς βιούντας εν πλήρη ομονοία και αγάπη. 
Εκ της τοποθεσίας του είνε το χωρίον προωρισμένον να εργασθή εθνικώς βοηθούν τας ενεργείας των εν Βώλακα και Πλεύνα ημετέρων».7

Και ο υποπρόξενος Καβάλας Νικ. Μαυρουδής συνεχίζει την έκθεσή του με τα εξής:

«Τη μερίμνη της Μητροπόλεως ανοικοδομήθη εν τω χωρίω ναός σχετικός μεγαλοπρεπής, όστις τελευταίον και τον θαυμασμόν των επισκεφθέντων το χωρίον Άγγλων εκίνησε. Κατά την περιοδείαν μας παρατηρήσαντες την έλλειψιν σχολειακού οικήματος εμεριμνήσαμεν  και δια προαιρετικών εν Καβάλα εράνων οικοδομηθήσεται προσεχώς μικρός οικίσκος, ου η δαπάνη προϋπολογίσθη εις 40 οθωμανικάς λίρας και όστις θα περιέχη μίαν αίθουσαν παραδόσεως και κατοικίαν της διδασκαλίσσης».

Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς άρχισε να λειτουργεί εκεί ελληνικό σχολείο, αλλά από τη μελέτη των προξενικών εγγράφων, των εκθέσεων και άλλου πρωτογενούς αρχειακού υλικού που μελετήσαμε στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, είναι γνωστό ότι ήδη από το σχολικό έτος 1890-1891 λειτουργούσε στους Πύργους σχολείο στο οποίο δίδαξε το έτος αυτό ο διδάσκαλος και ιερέας του χωριού παπά Στέφανος.

 Κατά το σχολικό έτος 1894-1895 μνημονεύεται η ύπαρξη σχολείου με 15 μαθητές και έναν δάσκαλο.
Η ετήσια δαπάνη συντήρησης και λειτουργίας του σχολείου ανέρχεται για τη χρονιά αυτή στο ποσό των 690 γαλλικών φράγκων.8

Το σχολικό έτος 1898-1899 δίδαξε στο σχολείο ο διδάσκαλος και ιερέας του χωριού παπά Χρήστος, ενώ στις αρχές του 20ού αιώνα και συγκεκριμένα το 1906, λειτουργούσε εκεί σχολείο «εν ιδιωτικώ δωματίω μη υπάρχοντος διδακτηρίου».

Την πληροφορία αυτή μάς τη δίνει στην ανέκδοτη έκθεσή του ο γενικός επιθεωρητής των Ελληνικών Σχολείων Μακεδονίας Δ. Σάρρος, ο οποίος σημειώνει:

«Επιθυμούντες (οι κάτοικοι) να κτίσωσι τοιούτον σχολείον ζητούσι συνδρομήν εκ 10-15 λιρών υπισχνούμενοι να καταβάλωσιν αυτοί τα υλικά και τ’ άλλα έξοδα. Έκτισαν ήδη και νέαν εκκλησίαν εγκαινιασθείσαν πανηγυρικά τη 9 Οκτωβρίου 1905». 9
 Στο σχολείο κατά το έτος αυτό γράφτηκαν 24 μαθητές (12 αγόρια και 12 κορίτσια), οι οποίοι διδάσκονται «υπό της εκ Σερρών ζωντοχήρας διδασκαλίσσης Δήμητρας Νικολάου».

Δύο χρόνια πριν από τους Βαλκανικούς πολέμους και συγκεκριμένα κατά το σχολικό έτος 1910-1911 το σχολείο είχε10:

α)Οικίες ορθοδόξων 31, οικογένειες 33, ψυχές 214.
Σχολή μικτή με νηπιαγωγείο, όπου διδάσκονται μαθητές 12 και μαθήτριες με νήπια μαζί 14 από μία δασκάλα, ιερέα δε 1.

β)Τουρκικές οικογένειες 30, ψυχές 147.

 Ομιλουμένη γλώσσα η ελληνική.

Βιβλιογραφικές παραπομπές

1.Η παλαιά ονομασία του χωριού συναντιέται με τους τύπους Μπουμπλίτζη (Α.Υ.Ε., φακ.1885/ΑΒΕ, 1 και Ν.Σχινάς, Οδοιπορικαί σημειώσεις …, Αθήναι 1886, τ.Α’, σ.481), Βουβλήτσι (Α.Υ.Ε., φακ. 1905/Κβ’), Μπουμπλήτζι (Α.Υ.Ε., φακ.1906/56.3, υπ.1 και το Αρχείον του Χρυσοστόμου, τ.Α’, σ.53), Μποπλίτσι (Γ. Χατζηκυριακού, Σκέψεις και εντυπώσεις …», Αθήναι 1906 σ.192), Βουβλίτσιον (Λαζ. Χαρισιάδης, «Επαρχία Δράμας…», 1910-1911, σ.200), Μπούμπλιτσα (Στ. Παπαδόπουλος, Εκπαιδευτική δραστηριότητα…, σ. 23).

2.Α.Υ.Ε., φακ. 1885/ΑΒΕ, 1, «Στατιστικός πίναξ της Περιφερείας του Υποπροξενείου Καβάλας».

3.Το Αρχείον του Χρυσοστόμου Δράμας, Δράμα 2000, τ.Α’, σ.53 (Επιστολή του μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου, με ημερομηνία 28 Νοεμβρίου 1903, προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη.

4.Γ.Χατζηκυριακού, Σκέψεις και εντυπώσεις εκ περιοδείας ανά την Μακεδονίαν μετά τοπογραφικών, ιστορικών και αρχαιολογικών Σημειώσεων, εν Αθήναις 1906, σ.192.

5.Αρχείο Δημητρίου Αθ. Κούβελα, εφημέριου Ι.Ν. Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, Άγιος Σώστης, Αθήνα.
6.Α.Υ.Ε., φακ. 1906/56.3, υπ.1, «Εκθεσις του Γεν. Επιθεωρητού των εν Μακεδονία Ελλην. Σχολείων Δ. Σάρρου – Σχολεία καζά Δράμας», εγγρ. της 10ης Ιουλίου1906.

7.Α.Υ.Ε., φακ. 1908/α.α.α.Β’, υπ. Προξενείο Καβάλας.

8.Στατιστική των ελληνικών σχολείων εν τοις Βιλαετίου της Θεσσαλονίκης και Βιτωλίων της Μακεδονίας κατά το σχολικόν έτος 1894-1895 (ελληνικά και γαλλικά),Θεσσαλονίκη 1896,σ.21.

9.Α.Υ.Ε., φακ. 1906/56.3, υπ.1, «Εκθεσις του Γεν. Επιθεωρητού των εν Μακεδονία Ελλην. Σχολείων Δ. Σάρρου – Σχολεία καζά Δράμας», εγγρ. 10 Ιουλίου 1906.

10.Λαζ. Χαρισιάδης, «Επαρχία Δράμας – Στατιστική του πληθυσμού και των σχολείων της επαρχίας Δράμας του 1910-1911, ΜΗΠΣ (1912) 198-205).