Η παιδεία στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία: Οι Έλληνες δάσκαλοι και τα σχολεία στα χρόνια της τουρκοκρατίας κράτησαν τον ελληνισμό στην Προσοτσάνη

Του Βασ. Κ. Πασχαλίδη

Εφημερίδα Πρωινός Τύπος Δράμας

Η Προσοτσάνη στα χρόνια της Τουρκοκρατίας είχε μεταβληθεί σε απόρθητο φρούριο στις επιδρομές που είχαν πολλαπλασιαστεί στο έπακρον και δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα.

Είχαν αναπτυχθεί οι ληστρικές επιδρομές των Βουλγάρων πρώτον γιατί δεν υπήρχε η εξουσία του Βυζαντίου και οι τακτικές επιθεωρήσεις του Βυζαντίου στρατού στα βουλγαρικά εδάφη και ήταν υποχρεωμένα από αυτήν την κατάσταση οι Βούλγαροι να παραμένουν στα εδάφη και δεύτερον γιατί εκτός του ότι είχε εκλείψει στα χρόνια της τουρκοκρατίας η παρουσία του βυζαντινού στρατού και υπήρχε η κρυφή υποστήριξη της τουρκικής διοίκησης.
Παρά ταύτα οι Έλληνες της Προσοτσάνης στερέωσαν την άμυνα τους και αντιστάθηκαν με επιτυχία στις προσπάθειες των βουλγαρικών επιδιώξεων που ήταν κυρίως η πολιορκία και η καθήλωση του εθνικού φρονήματος των Ελλήνων της Προσοτσάνης.

Και η αποτυχία των Βουλγάρων λυτών οφειλόταν στο ελληνικό φρόνημα των κατοίκων που είχε αναπτυχθεί και στερεωθεί στα χρόνια από τους Έλληνες δασκάλους και στα ελληνικά σχολεία.

Από την έρευνα μας στα αρχεία της Αγγλίας, της Γαλλίας και τελευταία στα αρχεία της Αυστρίας και της Τουρκίας διαπιστώσαμε ότι στην Προσοτσάνη είχε ένα μεγάλο αγρόκτημα ο Μαχμούντ πασάς, ο Δράμαλης, στο οποίο καλλιεργούσε αποκλειστικά βαμβάκι.

Κάθε χρόνο την παραγωγή βαμβακιού την πωλούσαν στον εμπορικό οίκο των αδερφών Σίνα στη Βιέννη.
Οι αδερφοί Σίνα ήταν εθνικοί ευεργέτες και δώρισαν στο δημόσιο την Ακαδημία Σιναία.

Αλλά η αξία του βαμβακιού δημεύτηκε το 1823 από τον Σουλτάνο που θεώρησε ότι της καταστροφής της τουρκικής στρατιάς στα Δερβενάκια το 1822 ήταν ο Μαχμούτ πασάς.

Οι Τούρκοι μετέφεραν την ποσότητα βαμβακιού με καμήλες από την Προσοτσάνη στη Βιέννη και την παρέδωσαν στους Έλληνες εμπόρους αδελφούς Σίνα.

Οι Βούλγαροι όταν αντιλήφθηκαν ότι οι ληστρικές επιδρομές τους δεν μπόρεσαν να κλονίσουν το ελληνικό του φρόνημα αποφάσισαν να ενεργήσουν διαφορετικά.

Κατά πρώτο να εξοντώσουν εκείνους τους Έλληνες που είχαν ηγετικό ρόλο και δεύτερο να πλησιάσουν Έλληνες δασκάλους.

Στην πρώτη περίπτωση, η απόπειρα τους να εκτελέσουν το 1878 στη Προσοτσάνη τον ηγέτη των Ελλήνων, ιατρό Νικόλαο Λιάμη απέτυχε παταγωδώς.

Η δεύτερη απόπειρα τους να προσχωρήσουν στο βουλγαρικό κομιτάτο Έλληνες δασκάλους, το απέτυχαν στο πρόσωπο τον Έλληνα δάσκαλου Ηλία Χατζηγεωργίου. 

Илия Хаджигеоргиев
Ήλίας Χατζηγεωργίου 
(Προσοτσάνη 1882-1909)

Αυτός όχι μόνο δέχθηκε να προσθέσει την κατάληξη – εφ στο επώνυμό του αλλά δέχθηκε και να τοποθετηθεί πρόεδρος του βουλγαρικού κομιτάτου στη Δράμα.

Άμεση ήταν η αντίδραση του ελληνικού κομιτάτου στη Δράμα, η οποία αποφάσισε την εκτέλεση του Χατζηγεωργίου και όρισε ως εκτελεστή του το Μακεδονομάχο, Στέλιο Μπινόπουλο.

Η πρώτη απόπειρα που έγινε στη Δράμα είχε αποτυχία.

Η δεύτερη, στην Ξάνθη στην κεντρική πλατεία είχε απόλυτη επιτυχία.

Ο δε εκτελεστής, Μπινόπουλος κατόρθωσε να διαφύγει από τις ακτές της Ξάνθης με πλοίο στο Βόλο και από εκεί μετακινήθηκε στην Αθήνα.

Από τις ιστορικές πηγές προκύπτει ότι το ελληνικό φρόνημα των Ελλήνων ήταν πηγαίο και σταθερό ιδίως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και αυτό φυσικά οφείλεται στην ελληνική παιδεία, στα ελληνικά σχολεία και στους Έλληνες δασκάλους.

Από την έρευνα μας προκύπτει ότι κατά την περίοδο 1881-1885 

λειτούργησαν στην Προσοτσάνη 2 ελληνικά σχολεία:

1.Η ελληνική σχολή αρρένων με 115 μαθητές και 4 δασκάλους.

2.Η ελληνική σχολή θηλέων με 174 μαθήτριες  και νήπια και 3 δασκάλους

και την ίδια περίοδο 1881-1885 προσλήφθηκαν οι εξής δάσκαλοι:

1. Γ.Αστεριάδης από το 1881

2. Χριστόδουλος Γεωργιάδης, από το 1881

3. Ευαγγελή Αποστόλου, από το 1885

4. Ν.Αστερίου, από το 1885

5. Ι.Ναούμ, από το 1885

6. Ι.Δ. Μάκτος, από το 1885

Οι δάσκαλοι αυτοί και ακόμη άλλοι που υπηρέτησαν στα ελληνικά σχολεία της Προσοτσάνης πρόσφεραν με τη συμπεριφορά τους μεγάλες εθνικές υπηρεσίες.

Ένας άλλος δάσκαλος που λέγεται Νικόλαος Αστεριάδης, που δεν υπηρετούσε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας αλλά είχε υπηρετήσει ως δάσκαλος μετά την απελευθέρωση.

 Είχε όμως το εθνικό φρόνημα, μαθητής του γυμνασίου να διαφύγει στα χρόνια της Βουλγαρικής κατοχής 1916-1918, στη Θεσσαλονίκη προκειμένου να φοιτήσει στο δεύτερο εξατάξιον γυμνάσιο Θεσσαλονίκης από το οποίο και έλαβε το απολυτήριον, διορίστηκε δάσκαλος και έλαβε μέρος ως αξιωματικός του στρατού στην εκστρατεία της Μικράς Ασίας.

Όλοι οι απόγονοι των δασκάλων αυτών πρέπει αν είναι υπερήφανοι γιατί οι πρόγονοί του δάσκαλοι πρόσφεραν μεγάλες υπηρεσίες στην πατρίδα.

Πρέπει να είναι υπερήφανος και ο Δημοσθένης Αστεριάδης, απόγονος δασκάλων Γ. και Ν. Αστεριάδη.
Ο Δ. Αστεριάδης είναι σήμερα συνταξιούχος της ΑΤΕ και κάτοικος Δράμας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1.Πασχαλίδη Βασ., Παιδεία και Σχολεία στην περιοχή της Δράμας (1876-1940). Ανέκδοτη.
2.Πασχαλίδη, Βασ., οι Έλληνες και οι Βούλγαροι δια μέσου των αιώνων. Μελέτη δημοσιευμένη στην εφημερίδα ΠΡΩΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ της Δράμας σε συνέχειες (1946-1947).
3.Αγγλικά αρχεία: Η απόπειρα δολοφονίας του Νικ. Λιάμη στη Προσοτσάνη στα 1878 από πράκτορες των Βουλγαρικού κομιτάτου.
4.Αυστριακά αρχεία. Δήμευση της αξίας του βαμβακιού που επώλησε ο Μαχμούτ πασάς της Δράμας το 1821 στου Έλληνες αδελφούς Σίνα στη Βιένη.
5.Καραγιανόπουλος Ιων. Ιστορία του Βυζαντινού κράτους Θεσσαλονίκη 1939.
6.Βαρζώκα, Κων.Ι.: Ο Πίνδος η ποιητικά παίγνια, Κων/πολη 1886, σσ.50 (ποιήματα), σσ.51-72 (Κατάλογος συνδρομητών).
7.Κραψίτη, Βασ.: Λόγιοι της Ηπείρου, Αθήνα 1979, σ.113
8.Πετροχείλου, Μιχ.Κ.: Κων.Βαρζώκας, Ηπειρωτική Εστία, 1960, σ.261 κε.
9.Φιλιππίδη, Νικ.Γ.: Μακεδονικά. Περιήγησις των εν Μακεδονία επαρχιών Δράμας, Ζίχνης και Ελευθερουπόλεως, Παρνασσός 1 (1877) 299.
10.Φιλιππίδη,Νικ.Γ.: Η επανάστασις και καταστροφήςτης Ναούσης, Αθαήναι 1881, σ.92
11.Ευαγγελίδη, Τρυφ.,: Τα ελληνικά σχολεία από της αλώσεως (1453) μέχρι του 1893, Αθήναι 1933, σσ. 121.
12.Ευαγγελίδη, Τρυφ.: Η παιδεία επί Τουρκοκρατίας, Αθήναι 1936, τόμοι Α-Β.
13.Πασχαλίδη Βασ.: Δραμινά Ιστορικά, Δράμα 1992, σσ.101-104
14.Πασχαλίδη Βασ.: Ένα ελληνικό βιβλίο στην περιοχή Δράμας στα 1886, εφ. «Πρωινός Τύπος» Δράμας στις 6 και 7.10.1992.
15.Αντωνιάδη Βασ. Γ.: Αίγλη εν ζόφω, ήτοι το μαρτυρολόγιον των δυο συγχρόνων εθνομαρτύρων Φιλιππίδου και Πασχίδου, Τόμ., Α., Τεργέστη 1900.
16.Σταματιάδη Επ.: Ιστορία του συγχρόνου ελληνισμού (1832-1892), Αθήναι 1892.
17.Χατζηφώτη Ι.: Θωμάς Πασχίδης, Αθήναι 1974.
18.Μερτζίδη, Σταύρ.: Αι χώραι του παρελθόντος και αι εσφαλμέναι τοποθετήσεις των, Αθήναι 1885.
19.Πασχαλίδη Βασ.:Η αρχαί των σωβινιστικών τάσεων εν τη νεωτέρα Βουλγαρία. σσ. Μεγάλη Ελλάδας, Δεκέμβριος 1946.