H εξέγερση του Iλιντεν (Ilinden–Preobrazhenie Uprising). Μύθος και Πραγματικότητα.

Επί τη ευκαιρία της  επέτειου του Iλιντεν θα ήθελα να αναφέρω κάποιες λεπτομέρεις που οδήγησαν, κατά την γνώμη μου, στην εξέγερση και στο  μακελειό.

Κύρια υπεύθυνη για την οργάνωση και την υλοποίηση της εξέγερσης ήταν η Βουλγάρικη Οργάνωση Μακεδονίας-Αλεξανδρούπολης (ΒΜΑΡC) και αντίστοιχες οργανώσεις στο ευρύτερο χώρο των Βαλκανίων.

Θα ξεκινήσω με το επαναστατικό κίνημα στην Βουλγαρία το οποίο χρονικά ήταν προγενέστερο της χρονολογίας ίδρυσης της ΒΜΑΡC.

Αναφέρω μερικές λεπτομέρειες τις οποίες θεωρώ σημαντικές γιατί η ίδρυση και η δράση της ΒΜΑΡC εντάσσεται στο πλαίσιο διεκδίκησης της σύγχρονης Βουλγαρίας τμημάτων των Βαλκανίων που δεν ήταν δικά της.

Αναγέννηση της Βουλγαρίας και Βουλγάρικες Επαναστατικές Οργανώσεις.

Από το 1393 και μέχρι το 1878 όλες οι περιοχές της παλαιάς Βουλγαρίας βρισκόταν κάτω από τον οθωμανικό ζυγό.
Η ιδέα της ανεξαρτησία και της εθνικής αναγέννησης μετά την αφύπνιση της βουλγάρικης συνείδησης τον 19ο αιώνα, ενισχύθηκε κατά κύριο λόγο από την Ρωσία.

Υπήρχε και η κίνηση της Βουλγαρικής Αναγέννησης ( bulg. Българско национално възраждане). Σε αυτή συμμετείχαν όλες οι φυλές της κατεχόμενης Βουλγαρίας ( όλες οι σλαβικές φυλές και διάφορα άλλα αυτόχθονα φύλα της περιοχής:
Θράκες, Δάκες, Γέτες, Κουμάνοι, Πεσενέγοι, Αρουμάνοι-Βλάχοι , Άβαροι , Έλληνες..
Ένα συνονθύλευμα φυλών..)

Στη αρχή βούλγαροι επαναστάτες προσπάθησαν να δημιουργήσουν ομάδες(Tscheti) στην Σερβία και Ρουμανία. Οι μεμονωμένες επιδρομές τους όχι μόνο δεν είχαν επιτυχία αλλά επέφερε τα σκληρά αντίποινα στον άμαχο πληθυσμό.

Ο Wassil Lewski, βασιζόμενος στην ιδέα του Georgi Rakowski, ενός φιλέλληνα διανοούμενου και πρωτεργάτη της αναγέννησης της Βουλγαρίας, έπεισε τους ομοεθνείς του ότι μια γενικευμένη εξέγερση στο εσωτερικό της Βουλγαρίας μόνο θα είχε αποτέλεσμα
 
Ο Lewski περιοδεύει την Βουλγαρία το 1868/1869 και ιδρύει τα πρώτα επαναστατικά κομιτάτα. Τον Οκτώβριο του 1869 στο Βουκουρέστι δημιουργείτε η πρώτη "Βουλγαρική Επαναστατική Κεντρική Επιτροπή", Bulgarian Revolutionary Central Committee (Bulgarian: Български революционен централен комитет) (BRCK) .
Στο διάστημα 1870 και 1871 υπάρχουν πλέον 200 επαναστατικά κομιτάτα τα οποία ήταν μεταξύ τους δικτυωμένα.

Η Συνολική Οργάνωση αποφασίστηκε να ονομάζεται πλέον "Εσωτερική Επαναστατική Οργάνωση" Internal Revolutionary Organisation (Bulgarian: Вътрешна революционна организация) ( IRO) , η BRCK όμως κρατάει την αυτοτέλεια της.

Με καθοδήγηση του Wasil Lewski αποφασίστηκε η οριστική μεταφορά της προετοιμασίας εξέγερσης στην Βουλγαρία για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και η καταμερισμός της βουλγάρικης επικράτειας σε Επαναστατικές περιοχές (bulg. революционни окръга) στην οποία θα υπήρχε ένας αποκλειστικός υπεύθυνος.

Στο Lowetsch της βόρειας Βουλγαρίας στήθηκε το αρχηγείο του αγώνα και το οποίο θα αναλάμβανε καθήκοντα προσωρινής κυβέρνησης μετά την ανεξαρτησία.

Η οργάνωση χαρακτηρίζονταν από την σκληρή πειθαρχία και άκρα μυστικότητα. Παράλληλα ο Lewski έλεγχε το μυστικό ταχυδρομείο, τους ένοπλους (Komitadschi) και την μυστική αστυνομία η οποία παρακολουθούσε την εχεμύθεια και πίστη των μελών.
Κύρια όμως ευθύνη ήταν η προετοιμασία της ένοπλης εξέγερσης και η εξεύρεση οικονομικών μέσων!!!

Στις 22 Σεπτεμβρίου 1872 οργανώνεται σχέδιο ένοπλης ληστείας σε χρηματαποστολή σε οθωμανικό ταχυδρομείο, με το οποίο όμως ο Lewksi δεν συμφωνούσε. Οι Οθωμανοί τους συνέλαβαν και μετά από βασανιστήρια κατάφεραν να αποσπάσουν σημαντικές πληροφορίες και λεπτομέρειες για τις επαναστατικές οργανώσεις-κομιτάτα και την δράση τους στην Βουλγαρία.

Μετά από αυτή τη εξέλιξη και με τον φόβο αποκαλύψεων ζήτησε η BRCK την άμεση εξέγερση όλων των κομιτάτων.
Ο Lewski όμως αντέδρασε γιατί δεν πίστευε στην αποτελεσματικότητα μιας βεβιασμένης εξέγερσης, στις 26 Δεκεμβρίου συλλαμβάνεται από την τουρκική αστυνομία και φυλακίζεται. Στις 19 Φεβρουαρίου του 1873 εκτελείται.

Να αναφέρω ότι ο Wassil Lewski έχει επιλεγεί στην ψηφοφορία για την ανάδειξη του σημαντικότερου Βούλγαρου όλων των εποχών στο Νο 1 αφήνοντας τον Ασπαρούχ, τον ιδρυτή της Βουλγαρίας στην 3η θέση (e.wikipedia.org/wiki/Velikite_Balgari).

Μετά τον θάνατό του οργανώθηκαν οι εξεγέρσεις στην Stara-Sagora (1875) και η περίφημη εξέγερση του Απριλίου 1876. Και οι δύο απέτυχαν παταγωδώς.
Η τελευταία του 1876 στάθηκε η αιτία για να ξεσπάσει ο Ρωσσοτουρκικός πόλεμος του 1877-1878 και να φέρει την ανεξαρτησία της Βουλγαρίας.

Μαζί με την ανεξαρτησία και η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου στις 3 Μαρτίου του 1878 και η ιδέα της Μεγάλης Βουλγαρίας.


Έχει προηγηθεί το Μάρτιο του 1870 η ανεξαρτητοποίηση της Βουλγάρικης Εξαρχίας με την συνεργεία της ρωσικής διπλωματίας, και η δια της απάτης διείσδυση της Βουλγάρικης εξαρχίας στην Μακεδονία.

Οι εξαρχικοί εμφανίζονται ως Βούλγαροι και στις διαπραγματεύσεις του Αγίου Στεφάνου διεκδικείται ΟΛΗ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ.

Η συνθήκη του Αγ. Στεφάνου ανακλήθηκε από την συνθήκη του Βερολίνου στις 13 Ιουλίου του 1878 .

Η Βουλγαρία όμως διεκδικεί την Μακεδονία και με το γνωστό τρόπο οργάνωσης των κομιτάτων δρομολογείται εξέγερση στην κατεχόμενη Μακεδονία, η οποία εκ των πραγμάτων θα ήταν αποτυχημένη για να ζητηθεί η παρέμβαση των Μεγάλων δυνάμεων.

Ήδη το 1871 ο Levski και ο Lyuben Karavelov, ο πρόεδρος της Βουλγαρικής Επαναστατικής Κεντρικής Επιτροπής (BRCK), είχαν διαπιστώσει ότι η επιτυχία του ένοπλου αγώνα κατά των Οθωμανών εξαρτήθηκε από τη συνεργασία της ΙRΟ και των εσωτερικών επιτροπών των δικτυομένων κομιτάτων.

Για αυτόν τον λόγο, οι δύο οργανώσεις  (BRCK,ΙRΟ) προετοίμασαν και ενέκριναν ένα κοινό πρόγραμμα και έναν χάρτη και ψήφισαν τη συγχώνευση των δύο οργανώσεων με το όνομα BRCK σε μια γενική συνάντηση που διοργανώθηκε στο Βουκουρέστι το Μάιο του 1872.

Οι στόχοι και οι θεμελιώδεις αρχές που επεκράτησαν την εργασία της συνάντησης των επαναστατικών οργανώσεων διαμόρφωσαν το σχηματισμό και τις κατευθυντήριες αρχές των επόμενων βουλγαρικών επαναστατικών οργανώσεων.

Επέκταση της βουλγάρικης επαναστατικής δραστηριότητας στην Μακεδονία Θράκη.

Έτος 1885 : BGZRK -- Βουλγάρικη Μυστική Επαναστατική Κεντρική Οργάνωση,  Bulgarisches Geheimes Revolutionäres Zentralkomitee (bulg. „Български таен централен революционен комитет“-БТЦРК), ιδρύθηκε στις 22.Φεβρουαρίου 1885 από τους Sachari Stojanow, Kosta Panica, Iwan Andonow, Todor Gatew, Iwan Stojanowitsch, Georgi Stranski στην Φιλιπππουλη (Plowdiw) με πεδίο δράσης την Ανατολική Ρωμυλία.

Έτος 1893: BMARC - Βουλγάρικη Επαναστατική Οργάνωση Μακεδονίας-Αδριανούπολης , Bulgarian Macedonian-Adrianople Revolutionary Committees (BMARC) (βουλγαρικά: Български Македоно-Одрински революционни комитети), πεδίο δράσης Μακεδονία και Θράκη το 1893 στην Θεσσαλονίκη.

Η εξέλιξη και η μετονομασίες της  BMARC :

Έτος 1902: SMARO – Μυστική Επαναστατική Οργάνωση Μακεδονίας-Αδριανούπολης, Secret Macedonian-Adrianople Revolutionary Organization (SMARO), πεδίο δράσης Μακεδονία και Θράκη


Έτος 1905 : IMARO - Εσωτερική Επαναστατική Οργάνωση Μακεδονίας-Αδριανούπολης , Internal Macedonian-Adrianople Revolutionary Organization (IMARO) , πεδίο δράσης Μακεδονία και Θράκη

Έτος 1919 :VMRO-IMRO - Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση. Internal Macedonian Revolutionary Organization (IMRO) (Bulgarian: Вътрешна македонска революционна организация (ВМРО) Vatreshna makedonska revoliutsionna organizatsia (VMRO),
Πεδίο δράσης η Μακεδονία από το 1919 έως το 1941.

Λεπτομέρεια: ο Deltsev δεν ήταν μέλος της ΒΜΡΟ αλλά της ΒΜΑΡC!!.

Έτος 1922 :ITRO -Εσωτερική Θρακική Επαναστατική Οργάνωση Internal Thracian Revolutionary Organisation (bulg. Вътрешна тракийска революционна организация), πεδίο δράσης η Θράκη, από το 1922 έως το 1934.


Έτος 1897: Η Βουλγαρική Μυστική Επαναστατική Αδελφότητα, Bulgarian Secret Revolutionary Brotherhood (Balgarsko Tayno Revolyutsionno Bratstvo) ιδρύθηκε στην θεσσαλονίκη το 1897 από μικρή ομάδα συντηρητικών της ΒΜΑΡC. Ηγέτης ήταν ο Ivan Garvanov δάσκαλος της Βουλγάρικου Γυμνασίου Θεσσαλονίκης.

Έτος 1895-1903: Ανώτατο Κομιτάτο Μακεδονίας-Αδριανούπολης, Supreme Macedonian-Adrianople Committee or (SMAC), (Bulgarian: Върховен македоно - одрински комитет, (ВМОК)), γνωστή ως Βιρχοβεν .Η θέση της οργάνωσης αυτής ήταν η απευθείας ένωση της Μακεδονίας με την Βουλγαρία.

Έτος 1923: IDRO - Εσωτερική Επαναστατική Οργάνωσητης  Dobrudscha, Innere Dobrudschaner Revolutionäre Organisation, πεδίο δράσης στην Dobrudscha (σύνορα Ρουμανίας-Βουλγαρίας) από το 1923 έως το 1940.

Έτος 1921 : IWRRO - Εσωτερική Επαναστατική ΟργάνωσητηςΔυτικών περιοχών, Innere West-Randgebiete Revolutionäre Organisation, πεδίο δράσης οι περιοχές στα σημερινά σύνορα ΦΥΡΟΜ και Βουλγαρία από το 1921 έως το 1941.

Οι ομοιότητες και η εξέλιξη όλων των οργανώσεων είναι φανερή.

Η ΒΜΑΡC ήταν μια καθαρά βουλγάρικη οργάνωση όπως άλλωστε λέει και το όνομα της και είχε στην αρχή στην τάξη της τους λεγόμενους Σεντραλιστές, σοσιαλιστές-κομμουνιστές ( Deltsev, Santanski, Panitsa..) οι οποίοι ζητούσαν ΑΥΤΟΝΟΜΗΣΗ της Μακεδονίας και δημιουργία κράτους τύπου σοβιέτ και όχι άμεση προσάρτηση στην Βουλγαρία.

Το οξύμορο λοιπόν είναι ότι το 1919 που παίρνει το οριστικό της όνομα ΒΜΡΟ, όπως την γνωρίζουμε σήμερα και λείπει φαινομενικά στο όνομά της ο εθνικός της προσδιορισμός είναι όμως πέρα από αυτό καθαρά βουλγάρικη γιατί όλοι οι ‘ενοχλητικοί’ σεντραλιστές εκτελέστηκαν.

Ο Todor Aleksandrow και περισσότερο ο διάδοχος του Iwan Michajlow καθόρισαν και σφράγισαν οριστικά την βουλγάρικη ταυτότητα της ΒΜΡΟ.


Η ΒΜΑΡC κατά το πρότυπο της IRO είχε την εσωτερική δομή που είχαν όλα τα βουλγάρικα επαναστατικά κομιτάτα. ¨Ένα όργανο και εργαλείο ήταν τα συνέδρια.

Συνέδρια της ΒΜΑΡC:

I. Resen-Συνέδριο 1894
II. Συνέδριο Θεσσαλονίκης 1896
III. Συνέδριο Θεσσαλονίκης 1903
IV. Rila-Συνέδριο 1905
V. Kjustendil-Συνέδριο 1908
VI. Sarbinowo-Συνέδριο 1925
VII. Krupnik-Συνέδριο 1928
VIII. Troskowo-Συνέδριο 1932

Συνέδρια τοπικών οργανώσεων της ΒΜΑΡC:

Plowdiw-Συνέδριο 1902
Smilewo-Συνέδριο 1903
Συνέδριο von Petrowa Niwa 1903
Συνέδριο στις Σέρρες 1903
Prilep-Συνέδριο 1904
Kneschewo-Συνέδριο 1905
Skopje-Συνέδριο 1906

Προετοιμασία εξέγερσης Ιλιντεν.

Θα αναφερθώ σε προσωπικότητες οι οποίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ΒΜΑΡC και στην εξέγερση του Ίλιντεν.

Georgi Nikolow Deltschew ή Goze Deltschew (bulg.] Георги Николов Делчев, bzw. Гоце Делчев; γενν. 23. Ιανουαρίου 1872 στο Κιλκίς; † 4 Μαίου 1903 στην Μπάνιτσα Σερρών.

Ο Goze Deltschew ήταν γιός του Nikola Deltschew και της Sultana Nurdschiewa Deltschewa.
Παρακολούθησε το Βουλγάρικο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης. Μετά εγγράφεται στην Στρατιωτική Ακαδημία στην Σόφια.
Από το 1894 είναι από τα ηγετικά στελέχη της ΒΜΑΡC.


Ivan Garvanov ; bulg. Иван Георгиев Гарванов; (γενν.23 Δεκεμβρίου 1869, στην Stara Zagora, Bulgaria , + 28 Νοεμβρίου 1907, Sofia).
Σπούδασε μαθηματικά στην Σόφια και στην Βιέννη.
Τοποθετήθηκε από την Βουλγάρικη Εξαρχία δάσκαλος στο Βουλγάρικο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης.
Ίδρυσε το 1897 στην Θεσσαλονίκη την Βουλγαρική Μυστική Επαναστατική Οργάνωση (Αδελφότητα). Η οργάνωση αυτή ήταν το αντίπαλο δέος της Βουλγάρικης ΒΜΡΚ, η οποία αποκτούσε συνεχώς μεγαλύτερη δύναμη και η αριστερή της πτέρυγα (σεντραλιστές) με πρωτοπόρους τον Goze Deltschew και Jan Santanski ζητούσε πρώτα την αυτονόμηση της Μακεδονίας.

Boris Petrow Sarafow (και Boris Petrov Sarafov, bulg. Борис Петров Сарафов; Γενν. Στις 12. Ιουνίου 1872, στο χωριό Libjaho στην Βουλγαρία.
† 28. November 1907 στην Sofia, Βουλγαρία) Βούλγαρος Αξιωματικός, Βοεβόδας και ηγέτης του Ανώτατου Κομιτάτου Μακεδονίας-Αδριανούπολης, bulg. Върховния македоно-одрински комитет),






Nikola Janakiew Karew (bulg. Никола Янакиев Карев;
Γενν. 11. Νοεμβρίου 1877 στο n Kruševo; † 14. Απριλίου 1905 στο Rajčani) ήταν δάσκαλος και μέλος BMARC και του βουλγάρικου εργατικού και σοσιαλδημοκρατικού κόμματος.

Το ιστορικό της Εξέγερσης.

Ο Garvanov προήδρευσε στο Συνέδριο της ΒΜΑΡC της Θεσσαλονίκης τον Ιανουάριο του 1903, στην οποία αποφασίστηκε η εξέγερση του Ίλιντεν. Μετά τις τρομοκρατικές ενέργειες όμως της οργάνωσης στην Θεσσαλονίκη τον Μάρτιο του 1903 συλλαμβάνεται και στέλνεται εξορία στην Ρόδο.

Στο Συνέδριο του Smilewo τον Μάρτιο του 1903 εκλέγετε ο Boris Sarafov με απόλυτη πλειοψηφία μαζί με τον Dame Gruew und Atanas Losantschew στην ηγεσία της επαναστατικής επιτροπής και γράφει τον κώδικα με τα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις και ποινές για τα βουλγαρικά κομιτάτα για την περίοδο της εξέγερσης.

Το ηγετικό στέλεχος όμως της ΒΜΑΡC, ο Goce Deltsev, όπως και ο Wasil Lewski παλαιότερα, δεν πίστευε στην αποτελεσματικότητα της εξέγερσης όπως προγραμματίστηκε από το συνέδριο.

Εκτός τούτου ήταν και Μακεδόνας από το Κιλκίς και αριστερός και δεν ήθελε απευθείας προσάρτηση της Μακεδονίας στην Βουλγαρία άλλα ΑΥΤΟΝΟΜΗΣΗ, όπως ήθελαν οι Garvanov και Boris Sarafov.

Προσκαλείται στην Σόφια.
Προτού φτάσει στην Σόφια, συγκεκριμένα στις Σέρρες προδόθηκε, όπως και ο Wasil Lewski παλαιότερα, στις τουρκικές αρχές και εκτελέστηκε.

Η ημερομηνία που αποφασίστηκε στο συνέδριο του Smilewo ήταν η 20η Ιουλίου 1903, ημέρα του Προφήτη Ηλία.

Μετά την εντολή μεγάλο μέρος των βοεβόδων και των κομιτατζήδων της ΒΜΑΡC συγκεντρώνονται στην Δυτική Μακεδονία.

Ο Sarafov υποσχέθηκε στους εξεγερμένους ότι η Βουλγαρία θα δράσει αμέσως κηρύσσοντας τον πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία . Συντάσσει δε και την επίσημη Προκήρυξη της Εξέγερσης.

Η Εξέγερση έγινε την ημερομηνία των εντολοδόχων, δηλαδή 20 Ιουλίου 1903.

Για 10 μέρες , από την 3η Αύγουστου έως και την 13η Αυγούστου υπάρχει η Δημοκρατία του Κρούσοβο με πρόεδρο-πρωθυπουργό τον Nikola Karev.


Μετά ακολούθησε το γνωστό ολοκαύτωμα-μακελειό του Ίλιντεν .

Συμπεράσματα.

Η εξέγερση δεν ήταν επανάσταση γιατί είχε μόνο τοπικό χαρακτήρα. 

Έγινε μόνο σε επιλεγμένες από την ΒΜΑΡC τοποθεσίες. Δεν έγινε σε όλη την επικράτεια της Μακεδονίας. Στην Ανατολική Μακεδονία για παράδειγμα δεν άνοιξε μύτη,

Υπήρχε υπέρμετρη συγκέντρωση τσετών- κομιτατζήδων στην δυτική Μακεδονία από την μια, και στην δυτική Θράκη από την άλλη.

Ο Πληθυσμός στην Μακεδονία ήταν διηρημένος σε πατριαρχικούς και σε εξαρχικούς επομένως δεν ήταν εθνικά ομοιογενής.

Ένα μεγάλο κομμάτι του λαού δεν έβλεπε την εξέγερση με καλό μάτι .

Δεν μπορείς με την βία να κάνεις επανάσταση όταν δεν την θέλει ο λαός.

Προσπαθούν κάποιοι την αποτυχία της εξέγερσης να την φορτώσουν στους πατριαρχικούς και ειδικά στον πατριαρχικό κλήρο. 

Αυτό είναι ανιστόρητο.

Την αποκλειστική υπεύθυνη για την τραγωδία του Ιλιντεν την έχει η ΒΜΑΡC, η οποία στα συνέδρια της έθεσε τους στόχους της εξέγερσης.

Η ίδια η οργάνωση , ποιό σωστά τα ηγετικά της στελέχη, όμως δεν είχαν ενιαίο και ξεκάθαρο στόχο για την τύχη της σχεδιαζόμενης εξέγερσης και της επικείμενης δημιουργίας του κρατιδίου.

Υπήρχε σαφής έλλειψης προσανατολισμού και προγραμματισμού.

Εξέγερση ναι.

Για την διατήρηση και την συνέχιση της ύπαρξης όμως της Δημοκρατίας του Κρούσοβο τι προγραμμάτισε η ΒΜΑΡΚ και που βασιζόταν και ποια χώρα θα την αναγνώριζε και θα την επισημοποιούσε.

Προς την κατεύθυνση αυτή, ποιες διπλωματικές ενέργειες έγιναν και από ποιόν.

Ο πρόεδρος Nikola Karev και μέλος της βουλγάρικης ΒΜΑΡC και του βουλγάρικου εργατικού κόμματος ήταν προετοιμασμένος και εκπαιδευμένος να αναλάβει πρωθυπουργικά καθήκοντα; Τοποθετήθηκε γιατί γεννήθηκε στο Κρούσοβο;

Οι εξεγερμένοι καταρχήν δεν ήταν καλά εξοπλισμένοι και βρισκόταν σε αριθμητική μειοψηφία (26.000) σε σχέση με τους Οθωμανούς (350.000) και άγνωστο αριθμό ατάκτων (Başı Bozuk).

Θα επαναλάβω ότι ο Goce Deltsev δικαιώθηκε μετά θάνατον, γιατί γνώριζε ότι η εξέγερση ήταν καταδικασμένη να αποτύχει και ο άμαχος πληθυσμός της Μακεδονίας, πατριαρχικοί και εξαρχικοί, θα οδηγηθούν σαν πρόβατα επί σφαγή. Όπως και έγινε.

Μήπως τελικά ήταν πραγματικά μία εξέγερση κατά την γνωστή μέθοδο της ΙRΟ και BRCK (Βουλγάρικης Επαναστατικής Κεντρικής Επιτροπής)για να εκβιαστεί εξωτερική παρέμβαση και βασικά να προβληθεί η διεκδίκηση των "χαμένων" εδαφών της κάρτας του Αγίου Στεφάνου από την νέα Βουλγαρία.

Και αν δεν ήταν έτσι οι φίλα προσκείμενες άλλες Βουλγάρικες οργανώσεις τι συμμετοχή είχαν στην Εξέγερση.

Η ιδέα της Μεγάλης Βουλγαρίας μήπως υπήρχε μόνο στα χαρτιά;

Βοεβόδες της ΒΜΑΡC που συμμετείχαν στο Ιλλιντεν.

 Iwan Stefanow Zontschew (bulg. Иван Стефанов Цончев; Γενν 10. Σεπτεμβρίου 1858 στο Drjanowo,; † 16. Δεκεμβρίου 1910 στην Sofia, ) βούλγαρος αξιωματικόςκαι βοεβόδας του Ανώτατου Κομιτάτου Μακεδονίας-Αδριανούπολης (bulg. Върховен македоно-одрински комитет/Warchowen makedono-odrinski komitet),
Οργανωτής και ηγέτης της εξέγερσης στηνs Gorna-Dschumaja το1902 , πήρε μέρος στην εξέγερση Ilinden-Preobraschenie το 1903.





Pejo Jaworow (bulg. Пейо Яворов; * 1. Januar 1878 in Tschirpan; † 29. Oktober 1914) βούλγαρος Ποιητής και επαναστάτης. Το πραγματικό του όνομα ήταν Pejo Totew Kratscholow (bulg. Пейо Тотев Крачолов). Θεωρείται ο ιδρυτής του βουλγάρικου "Symbolismus".







Alexandar Protogerov (1867 Ohrid, Ottoman Empire, - 1928, Sofia) βούλγαρος στρατηγός, πολιτικός .Ήταν ηγετικό στέλεχος ΒΜΑΡΚ. Πήρε μέρος στις εξεγέρσεις Gorna Djumaya το 1902 και Ilinden-Preobrazhenie .







Stojan Iwanow Kanturow (bulg. Стоян Иванов Кантуров; Γενν. 14. Σεπτεμβρίου 1884 στο Pehčevo,; † 22. Ιουνίου 1959 in Blagoewgrad στην Bulgarien) Βούλγαρος επαναστάτης, Βοεβόδας der BMARK, Στο διάστημα του μεσοπολέμου από τον Απρίλιο του 1941 έως το1944 Πρόεδροε του χωριού του Pehčevo.



Krastju Nikolow Georgiew (bulg. Кръстьо Николов Георгиев) γνωστός ως Krastju Balgarijata (bulg. Кръстьо Българията; Γενν στο 1874 in Wraza; † Mai 1913 -) βοεβόδας της BMARK καθώς και ηγέτης στην εξέγερση του Ίλιντεν.






Dimitar Georgiew Stefanow (; bulg. Димитър Георгиев Стефанов; * 15. August 1872 in Karaagaç, Ρωσία (σήμερα Nahirne στην Ουκρανία; † 12. Φεβρουαρίου 1940 στο Burgas) βούλγαρος πολιτικός και στέλεχος της BMARK Χρημάτισε δήμαρχος από τον Οκτώβριο του 1918 εως 30. Ιανουαρίου 1920 στο Burgas.

Πηγές:

Björn Opfer: Im Schatten des Krieges. Besatzung oder Anschluss. Befreiung oder Unterdrückung? Eine komparative Untersuchung über die bulgarische Herrschaft in Vardar-Makedonien 1915-1918 und 1941-1944; Verlag Lit, Münster 2005; ISBN 3-8258-7997-6.

Hans-Jürgen Hoppe: Levski, Vasil, in: Mathias Bernath/ Felix von Schroeder/ Gerda Bartl (Hrsg.): Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas, Bd.3, Verlag Oldenbourg, München 1979, S.28–30. ISBN 3-486-48991-7

 Boris Nikolow: Die Innere Mazedonische Revolutionäre Organisation. Wojwoden und Führer (1893-1934). Ein biographisches und bibliographisches Naschlagewerk. (aus dem Bulgarischen: Вътрешна Македоно-одринска революционна организация. Войводи и ръководители (1893-1934). Биографично-библиографски справочник), 2001, S. 71

 Swetozar Eldarow: Der General Iwan Zontschew. Biographie von zwei Leben (aus dem bulg. „Генерал Иван Цончев. Биография на два живота.“) Sofia, Militärverlag, 2003, S. 164

Swetozar Eldarow: Das Oberste Makedonien-Adrianopel Komitee und die Makedonien-Adrianopel Organisation in Bulgarien (1895 - 1903) (aus dem Bulg. „Върховният македоно-одрински комитет и македоно-одринската организация в България (1895 - 1903)“), Verlag Iwaraj, 2003

 Mercia MacDermott: Freedom or Death. The Life of Gotsé Delchev, The Journeyman Press, London & West Nyack, 1978, S. 243-254

 Härtel, Schönfeld: Bulgarien - Vom Mittelalter bis zur Gegenwart, S. 133: Am 22. Feb. 1885 gründete eine Gruppe von nationalrevolutionären in Plovdiv das „Bulgarische geheime revolutionäre Zentralkomitee“ (Balgarski taen centralen reviljucionen komitet, BTCRC) unter der Leitung von Zachar Stojanow.