Καλ. Παπαθανάση-Μουσιοπούλου, ΣΕΛΙΔΕΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΘΡΑΚΗ (1870-1886)
Αθήνα, 1984 εκδ. Πιτσιλάς
Ολοι οι σοβαροί Ιστορικοί συγγραφείς θεωρούν τούς Πομάκους απόγονους τών Αγριάνων, θρακικού λαοΰ πού κατοικούσε στίς πηγές του Στρυμόνα.
 |
| Θουκιδίδης |
Εξάλλου, ό Θουκυδίδης μιλεί γιά τούς «Αγριάνας» ή «Άγραίους» καί τούς τοποθετεί στίς περιοχές πού τούς συναντούμε καί σήμερα.
Ό Δ. Κ. Βογασλής Επισημαίνε 'οτι μία από τίς τρεις θρησκευτικές αιρέσεις τών Πομάκων «φέρει ειδικώς τό όνομα Άγριανοί».
Είναι άξιοσημείωτο έπίσης ότι άρκετά έθιμα τών Πομάκων, όπως τό σταύρωμα του μωρού καί τής ζύμης, ή παρασκευή είδους βασιλόπιτας μέ «παρά» κ.ά., μαρτυρούν τό χριστιανικό παρελθόν τους.
Χωρίς άμφιβολία οι Πομάκοι εκχριστιανίσθηκαν, όταν επικράτησε ό Χριστιανισμός στή χερσόνησο του Αίμου.
Ό Ν. Ροδόοινος γράφει ότι σέ πολλά χωριά βόρεια τής Λιτίτσας, άν καί oi Πομάκοι έγιναν Κιζιλμπάσιδες, «... δέν έπαυσαν όμως μέχρι τών τελευταίων έτών έχοντες συνείδησιν τής Χριστιανικής αύτών προελεύσεως.
Εύρήματα άλλωστε διάφορα, όπως έπιτύμβιοι πλάκες μέ έλληνικούς χαρακτήρας, έρείπια Βυζαντινών ναών, κιονόκρανα μέ σταυρούς, έλληνικαί όνομασίαι όροσήμων κ.ά. μαρτυρούσιν καί σήμερον έτι τήν έλληνοχριστιανικήν καταγωγήν των...».
Ό έκβουλγαρισμός τών Πομάκων, πού ήταν Θρακοέλληνες τής Ροδόπης, άρχισε άπό τό 1344 μέ τήν κατάληψη τής Φιλιππούπολης καί τής Στενημάχου άπό τόν τσάρο Αλέξανδρο, μετά άπό συνθήκη τής βασίλισσας τοϋ Βυζαντίου "Αννας τής Σαβαυδικής, πού έπιτρόπευε τόν άνήλικο γιό της Ιωάννη Παλαιολόγο, γιά νά βοηθήσει ό Αλέξανδρος στόν άγώνα της κατά τού Καντακουζηνού, ό όποιος είχε άναγορευθεί αύτοκράτορας.
Στήν περιοχή oι Βούλγαροι παρέμειναν έκατό πενήντα χρόνια καί κατόρθωσαν νά εκβουλγαρίσουν τούς Θρακοέλληνες.
Μετά τήν τουρκική κατάκτηση άρχίζει ό Εξισλαμισμός τους Επί Σελίμ Α' (1512-1526).
Εντάθηκε επί Μωάμεθ Δ' καί μεγάλου βεζίρη Μεχμέτ Κιοπρουλοΰ (1656-1661).
Ό Π. Παπαχριστοδούλου περιγράφει όμαδικό Εξισλαμισμό Πομάκων:
«... oi φύλαρχοι Πομάκοι, οί κοινοτάρχες καί οι πρόκριτοί τους κατέβηκαν μαζί μέ τούς παπάδες άπό τή Ροδόπη στή Φιλιππούπολη καί παρουσιάσθηκαν στίς πολιτικές καί θρησκευτικές αρχές τών Τούρκων στό διοικητήριο (κονάκι) κ' έδήλωσαν τήν άμετάτρεπτη άπόφασή τους νά προσχωρήσουν στόν Μωαμεθανισμό.
Ό Διοικητής φοβήθηκε τό σκάνδαλο καί τούς παρέπεμψε στόν μητροπολίτη Φιλιππουπόλεως Γαβριήλ (1636-1672). Άλλά μάταια προσπάθησε κατηχώντας τους νά τούς μεταπείση ό μητροπολίτης. Ή περιτομή (σουνέτ) όλων τών άντιπροσώπων έγινε πανηγυρικά —σύμφωνα μέ τήν έλληνική παράδοση— στό παλιό τζαμί κοντά στό διοικητήριο τοϋ Σάχ Μεντίν Πασα (ίμαρέτ), καί κατόπι,άφού γύρισαν στίς πατρίδες τους, έκσλαβίσθηκαν και oι λοιποί όμόφυλοί τους.
Τότε κατεδαφίσθηκαν πάνω στή Ροδόπη 218 έκκλησίες καί 336 παρεκκλήσια».
Οι Πομάκοι εφαρμόζουν κατά τό δικό τους τρόπο τίς Εντολές άπό τό κοράνι: πίνουν κρασί, τρώνε χοιρινό κρέας, τό λαρδί (ολανίνα στή γλώσσα τους) είναι συνηθισμένη τροφή τους, είναι μονόγαμοι, οί γυναίκες τους δέ φορούν φερετζέ.
Εχουν δικά τους τζαμιά καί δικό τους κλήρο.
Ή γλώσσα τους είναι μείγμα άπό τουρκικές, βουλγαρικές καί Ελληνικές λέξεις μέ σλαβικές ρηματικές καταλήξεις, π.χ. άφόρισβαμ (αφορίζω), βιάσαμ (βιάζομαι), ζηλιώσβαμ (ζηλεύω), κεράσβαμ (κερνώ), κινήσβαμ (κινώ), μοιάζαμ (μοιάζω), σαραντίσβαμ (σαραντίζω), φτάσβαμ (φτάνω), χαλάσβαμ (χαλνώ), χαρίσβαμ (χαρίζω) κλπ. Άπό τά ουσιαστικά άναφέρονται: βλάσταρ (βλαστάρι), διάβολ (διάβολος), Εγκίστρα (άγκίστρι), πέλκα (πέλεκυς), σκύφαλα (σκύβαλα), στόμνα (στάμνα), χρόμυλ (χειρόμυλος), χόρο (χορός) κλπ.
Οι Πομάκοι συμπαραστάθηκαν στούς Τούρκους γιά να καταστείλουν τό βουλγαρικό κίνημα του 1876.
Οί Βούλγαροι υποστηρίζουν ότι άπό τή βοήθειά τους αυτή προέρχεται τό όνομά τους, γιατί Pomagam σημαίνει βοηθώ.
Ό Κ.Μ. 'Αποστολίδης όμως θεωρεί ότι ή έτυμολογία της λέξης είναι άκαθόριστη καί ότι ή κατάληξη ΑΚ δείχνει ότι πρόκειται γιά τουρκική λέξη άγνωστης σημασίας.
Εξάλλου ό Ά. Πουλιανός τονίζει ότι «οί Πομάκοι είναι ό πιό άνοιχτόχρωμος καί δολιχοκεφαλικός τύπος τής Ροδόπης».
"Οταν τό 1876 έντάθηκε τό κίνημα τών Βουλγάρων γιά άνεξαρτησία, οί Πομάκοι μέ Βασιβουζούκους πήραν μέρος στίς σφαγές στή Ροδόπη (Batak), πού συγκίνησαν τήν Εύρώπη καί τήν 'Αμερική.
Στό τέλος του ρωσοτουρκικοϋ πολέμου, όταν τό 1878 οί ρωσικές δυνάμεις κατέκλυσαν τή Θράκη, καταπιεσμένοι άπό βουλγαρικές συμμορίες, οί Πομάκοι άποφάσισαν να άντισταθούν καί νά διατηρήσουν τήν άνεξαρτησία τους.
Οί "Οθωμανοί τής Δράμας στίς 7 Μαρτίου 1878, όπως γράφει ό υποπρόξενος στήν Καβάλα Παπαδόπουλος, συγκεντρώθηκαν, «άδελφοποιήθηκαν» καί άποφάσισαν νά δράσουν.
Εκφράσθηκαν μέ συμπάθεια γιά τήν Ελληνική Επανάσταση στήν Ήπειρο, Θεσσαλία καί Μακεδονία καί δήλωσαν
«... ότι προτιμώσι νά τεθώσιν υπό τό σκήπτρον του Βασιλέως τών Ελλήνων καί μείνωσιν ευχαρίστως εις τάς έστίας των παρά υπό τόν Βούλγαρον Ηγεμόνα καί άναγκασθώσιν ούτω ν' άναχωρήσωσιν έγκαταλείποντες καί άπάσας τάς κτηματικός περιουσίας τών ώς μή άνεχόμενοι ούδ' έπί ώρα ν νά συζήσωσι μετ' αυτών».
Ό ύποπρόξενος στίς Σέρρες Παπακωστόπουλος άναφέρει στό Θ. Δηλιγιάννη μεταξύ άλλων καί τά έξης: «... ποίαν έπιρροήν θά έξασκήση έπί τών άποφάσεων τής Ευρώπης ή έπανάστασις αΰτη τής Ροδόπης καί πώς θά έκτιμηθή δέν δύναμαι έγώ νά είπω, γινώσκω μόνον ότι οί Βούλγαροι έγκαινιάζουσι τήν διοίκησίν των διά πιέσεων, ουδόλως έλαττουμένων έκείνων έφ' αϊς παρεπονούντο, ουδόλως δέ φείδονται τών Ελλήνων...».
Διαφωτιστικό γιά τό πώς άρχισε καί εξελίχθηκε ή Επανάσταση τών Πομάκων
είναι τό άπό 11 Μαίου 1878 έγγραφο του Άθ. Ματάλα, 'Ελληνα προξένου στή Φιλιππούπολη, ό όποίος πληροφορεί τήν Πρεσβεία Κ Πόλης:
«'Ανέβαλα μέχρι τούδε ν' άναφέρω τή Σεβ. Πρεσβεία περί τής έν Ροδόπη έκραγείσης έπαναστάσεως τών 'Οθωμανών, άσχολούμενος είς συλλογήν όσω τό δυνατόν άκριβεστέρων περί αυτής καί τών παραγόντων ταύτην αιτίων πληροφοριών. Ήδη δέ συλλέξας τοιαύτας υποβάλλω τά κατ αύτήν ώς έπομένως:
»Ειναι γνωστόν τή Σ. Πρεσβείς έκ προγενεστέρων αναφορών μου ότι κατά τήν προσέγγισιν τών Ρώσσων οί 'Οθωμανοί έκάστου μέρους μετά τών οικογενειών των φεύγοντες τάς τών Βουλγάρων κακώσεις έτρέποντο είς διαφόρους διευθύνσεις ένθα διετηρεϊτο ή 'Οθωμανική κυριαρχία.
Οί ένταύθα δέ 'Οθωμανοί καί τίνες έκ των την επαρχία ταύτη συνορευουσών διοικητικών περιφερειών μή δυνηθέντες ένεκα της διακοπής τής σιδηροδρομικής συγκοινωνίας νά μεταβώσιν είς ΚΠολιν έτράπησαν πρός τά παρακείμενα τής Ροδόπης όρη καί ένεκα του χειμώνος έφρόντισαν μόνον ν' άσφσλισθώσιν είς τά μάλλον άπρόσιτα χωρία, άπέχοντα κατά πεντάωρον άπό τής κοιλάδος τά πλησιέστερον αύτής κείμενα.
Οί μετανάσται ούτοι ένωθέντες μετά τών κατοίκων τών όρε ων Ροδόπης, διακρινομένων έπί άνδρεία, καί τών λιποτακτών καί έτέρων λειψάνων τοϋ ύποχωρήσαντος στρατού του Σουλεϊμάν πασά, έλαβον μέτρα προφυλακτικά κατά τής είς τά μέρη έκεϊνα είσελάσεως του έχθροΰ.
'Επειδή όμως οί Ρώσσοι διευθυνόμενοι είς Άδριανούπολιν καί ΚΠολιν δέν έσχον καιρόν νά ένοχλήσωσιν αύτούς, οί 'Οθωμανοί έμειναν ήσυχοι ούδένα ένοχλοΰντες έπίσης.
"Οτε όμως μετά τήν ύπογραφήν τής ειρήνης τοϋ Αγ. Στεφάνου οί Ρώσσοι έζήτησαν νά καταλάβωσι καί έκείνα τά μέρη ώς έμπεριεχόμενα έν τή όρισθείση Βουλγαρία καί έπεμψαν άποσπάσματά τινα πρός τόν σκοπόν τούτον, χωρία τινά πεισθέντα έκ τής διαβεβαιώσεως τών Ρώσσων ότι ούδένα κίνδυνον διατρέχουσιν ή τε άσφάλεια τής ζωής καί περιουσίας καί ή οικογενειακή τιμή των, έσπευσαν νά προσκυνήσωσι,
παραδώσαντα αύτοΐς καί τά όπλα των άλλά μετά τήν άπομάκρυνσιν τών Ρώσσων σμήνος Βουλγάρων επέρχεται κατά τών όθωμανικών έκείνων χωρίων καί έπιδίδεται είς άνηκούστους κακώσεις καί βιαιοπραγίας κατά τών 'Οθωμανών τών άνευ άντιστάσεως ύποταγέντων μέ μόνην τήν αίτησιν όπως τοις έξασφαλίσωσι τήν τιμήν καί περιουσίαν των.
Οί έν τοις όρεσι μαθόντες τά παθήματα τών υποτεταγμένων 'Οθωμανών άπεφάσισαν ν' άντιστώσι κατά τής ύπό τών Ρώσσων κατοχής τών μερών τούτων καί οϋτως άσπασάμενοι τόν μέχρις έσχατων άγώνα, έσχημάτισαν άμυντικήν καί δυσδιάσπαστον γραμμήν, άρχομένην άπό τής Τσεπίνας νοτιοδυτικώς τής Φιλιππουπόλεως ένθα αρχίζει ή διοικητική περιφέρεια Νευροκοπίου καί διήκουσαν όριζοντίως πρός άνατολάς μέχρι τής έτέρας άκρας τής διοικητικής περιφερείας Φιλιππουπόλεως, δηλ. τοϋ Χάσκιοϊ.
Οί 'Οθωμανοί έπαναστάται καταλαβόντες άπάσας τάς διόδους καί στενωπούς Ροδόπης ούδένα άφίνουσιν έκεΐθεν νά διαβή, άλλ' ουδέ έκεϊθεν ένταΰθα νά μεταβή. Έχοντες δέ συγκοινωνίαν άφ'ένόςμετά τής Δράμας, άφ'έτέρου μετά τοϋ Άχέρ-Τσελεμπή, ένθα έγκατεστάθη πρό τίνος καί 'Οθωμανική 'Αρχή, προμηθεύονται πάν ό,τι άναγκαιοϊ αύτοΐς, καί έσχημάτισαν διάφορα κέντρα, έξ ών τό σπόυδαιότερον είναι τό τοϋ Άχέρ-Τσελεμπή.
"Οτε δέ οί Ρώσσοι πλησιάζουσι πρός τάς φυλακάς αύτών, ζητοΰντες τήν ύποστήριξίν των, ούτοι τοις άπαντώσι καθαρά ότι ουδέν έχουσι κατά τών Ρώσσων νά πράξωσι, πλήν άδυνατοΰσι νά παραδώσωσι τά όπλα των, καθόσον τά παθήματα τών παρακειμένων χωρίων τοις ένέπνευσαν τήν πεποίθησιν ότι μετά τοϋτο θά σφαγώσι καί θά καταστραφώσι.
Κατά τά μέρη Τσεπίνας, Δερμέν- Δερέ καί Στενή μάχου, κείμενα κατά μήκος έπί άποστάσεως 80 περίπου χιλιομέτρων, είτε έκ φρονήσεως τοϋ στρατιωτικού ένταΰθα Διοικητού κυρίου Σταλάπιν, μή θελήσαντος τή βία νά ύποτάξη τά μέρη εκείνα, είτε δι'έλλειψιν έπαρκών στρατιωτικών ένταΰθα δυνάμεων, ούδεμία σπουδαία συμπλοκή έγένετο.
Πρός τά μέρη όμως Χάσκιοϊ έγένοντο διάφοροι καί σπουδαίοι, καθ' άς οί Ρώσσοι φονευθέντες καί πληγωθέντες υπερέβησαν τούς έξακοσίους.
Οί τελευταίοι ούτοι μετά τών άκολουθούντων αύτούς Βουλγάρων έπυρπόλησαν πολλά χωρία τών μερών έκείνων, έξ ών θετικώτατα γνωρίζω τά έξής 14:
Σηπελά, Κιζικλή, Καραμανλήρ, Δουρά-Κιοϊ, Κουμανλήρ, Σερεμετλέρ, Πιδιντζάκ, Γόμπροβο, Μολλά, Μουσαρλάρ, Κούσουρληρ, Κυρά-Χαρλάρ, Μαχλέ, Χαραγλάρ.
Έσφαξαν δέ τή άγσνακτήσει των καί ούκ όλίγα γυναικόπαιδα... οι έν τοις ϋπλοις ευρισκόμενοι 'Οθωμανοί διαρκώς φυλάττοντες τά έντεΰθεν τοΰ Χάσκιοϊ στενά μέχρι Τσεπίνας, υπολογίζονται εως 8.000 καί έν άνάγκη δύνανται νά ύπερβώσι τάς 20.000,
δυνατόν καί έτι πλείονες νά συμποσωθώσι διό της προσελεύσεως καί άλλων έκ Δράμας, μεθ'ής, ώς εϊπον, έλευθέρως συγκοινωνοΰσι.
»Εις προόχων 'Οθωμανός (γνωστός μοι έξ έμπορικών συναλλαγών), όνόματι Χ. Χασάν, έκ τοΰ χωρίου Μιχόλκοβο, κειμένου έπί της Ροδόπης άνωθεν της Κρίτζμας εις άπόστασιν 5 ώρών έκεΐθεν είς σημείον άποτελοΰν τήν έμπροσθοφυλακήν Ρώσσων καί έπαναστατών, πλήν καταθέσαντος τά όπλα εις τους Ρώσσους κατά τάς πρώτας ήμέρας της ένταΰθα έλεύσεώς των, ό αύτός έλθών ένταΰθα πρός με πρό μιας έβδομάδος μοί διηγήθη ΰτι άπαντες οί έκείκάτοικοι καί μετανάσται, μηδέ τών γυναικών καί παιδιών έξσιρουμένων, άπόφασιν έχουσι νά ύπερασπίσωσιν έαυτούς μέχρις έσχάτων κατά τε τών Βουλγάρων καί Ρώσσων, καί ότι περιμένουσι καί Έλληνας όπως συμπολεμήσωσι.
Ένεκα δέ της θέσεως, έν η εύρίσκοντο, μέχρι τοΰδε δέν διετηρήθησαν παρ' αύτοΐς οί τελευταίοι έπί πολύ, καί ότι σχετικώς όλιγώτερα έπαθον υπό τών Βουλγάρων καί Ρώσσων.
'Αλλ' έαν δέν είναι δυνατόν, προσέθηκε, νά μείνη ή 'Οθωμανική Διοίκησις έπ' αύτών, πάντες προτιμώσι τήν Έλληνικήν της Ρωσσικής καί Βουλγαρικής.
Τόν ήρώτησα προσέτι έάν οί έπαναστάται έχωσι καλούς άρχηγούς, όπλα καί πολεμοφόδια καί μοί άπήντησεν ότι όπλα έχουσιν 'ολοι, πολεμοφόδια μέτρια, άλλ' όχι καί καλούς άρχηγούς.
'Επιτέλους τόν παρεκάλεσα νά έπανέλθη πρός με, όπως μοί δώση έκτενεστέρας πληροφορίας καί δι' άναφορας των, ει δυνατόν, πρός τά ένταΰθα προξενεία νά διατυπώσωσιν οί έπαναστάται τάς θελήσεις των. Μοί ύπεσχέθη ότι θά τό πράξη έάν τω είναι εΰκολον.»
Ή έν Ροδόπη έπανάστασις ώς έκ της φύσεως καί σχηματισμού τών όρέων δύναται πράγματι νά διατηρηθή έπί πολύ. Κηρυττομένου δέ τοΰ πολέμου θέλει άποβή Ισχυρότατον σημείον άπειλής τών συγκοινωνιών τοΰ ρωσσικοΰ στρατού μετά τών έκεΐθεν τοΰ Αίμου μερών, δυναμένων τών έπαναστατών έντός ώρών τίνων νά καταλάβωσι τήν άνωθεν τοΰ Τυρνόβου-Σεϊμέν κοιλάδα της Θράκης καί τόν σιδηρόδρομον Φιλιππουπόλεως καί Ύαμπόλεως, όστις έχει έκεί τό ση μείον της ένώσεως. Σημειωτέον δέ ότι ό άπό Τυρνόβου-Σεϊμέν έως Ίχτιμηνίου ρωσσικός στρατός δέν υπερβαίνει τάς 4.000.
»Πρό 15 περίπου ήμερών εύρίσκονται ένταΰθα οί της Όθωμ. Κυβερνήσεως άπεσταλμένοι μέ τήν άποστολήν ίνα οί κύριοι ούτοι κατόπιν συνεννοήσεων μετά τοΰ ένταΰθα στρατιωτικού Διοικητού στρατηγού Σταλάπιν πέμψωσιν εις τό διάφορα μέρη τούς ύπ' αυτούς τρεις 'Οθωμανούς άξιωματικούς, ϋπως τούς προτρέψωσιν ε/ς ύποταγήν άλλ' ε/ς τάς προτροπάς των οί έπαναστάται άντέταξαν απόλυτον άρνησιν προβαλλόμενοι ώς παράδειγμα άδυνάτου μετά τών Βουλγάρων συμβιώσεως τά έν Φιλιππουπόλει καί άλλαχοΰ συμβαίνοντα.
Χθές οί άντιπρόσωποι της 'Οθωμανικής Κυβερνήσεως άνεκάλεσαν τούς ε/ς τά μέρη Τσεπίνας καί άλλαχοΰ απεσταλμένους των καί έτοιμάζονται ν' άναχωρήσωσι πεισθέντες καί αύτοί έξ όσων ιδίοις όμμασι εϊδον ότι ή ειρηνική άποστολή των ούδέν έξει τό άποτέλεσμα, οί Ρώσσοι δέν φρον- τίζουσι νά έπιβάλωσι τάξιν τινά έν τσίς κατεχομέναις ύπ' αύτών χώραις...».
Στό ϊδιο έγγραφο ό Ματάλας παρατηρεί ότι
«... κύριον μέλημα τών Ρωσσικών άρχών είναι ή έντελής έξόντωσις καί άπέλασις τών 'Οθωμανών καί Ελλήνων έντεΰθεν, όπως οί Βούλγαροι μείνωσι άνενόχλητοι κύριοι τών μερών τούτων καί πρός τούτο μεταχειρίζονται πάντα τά μέσα...».
παραθέτει έπίσης διάφορα έγγραφα πού διασώθηκαν οτά άρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών γιά τήν Επανάσταση τών Πομάκων καί τήν άνάμειξη της ξένης διπλωματίας, ιδίως της αγγλικής, στό θέμα αυτό.
Τό πανσλαβιστικό κομιτάτο έπίσης δρούσε στή Δράμα, Ξάνθη καί Καβάλα.
Είδοποιοϋσε γιά ό,τι συνέβαινε στήν περιοχή τις ρωσικές άρχές πού έδρευαν στό Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη). Έστελνε τήν άλληλογραφία μέ καλόγερο του ρωσικού μετοχίου.
Είδικός άποσταλμένος έφερνε στό κομιτάτο όδηγίες γιά δράση.
Στίς 10 Ιουνίου 1878 έφτασαν άπό τήν ΚΠολη στήν Ξάνθη ό Πολωνός στρατηγός S. Rochetin μέ τόν ύπάλληλο της άγγλικής Πρεσβείας στήν ΚΠολη Cullen καί δύο Άγγλους άξιωματικούς, δύο Πολωνούς καί ένα Ούγγρο.
Οιωάξιωματικοί φορούσαν τουρκικές στρατιωτικές στολές.
Ό στρατηγός Rochetin είπε έμπιστευτικά στόν Έλληνα πράκτορα Γ. Παρθενόπουλο ότι
«... ό σκοπός τήςμεταβόσβώς των είς Ξάνθη ν, Ροδόπην καί Γκιουμουλτζίναν (Κομοτηνή) είναι πολιτικός καί φιλανθρωπικός πολιτικός μέν όπως βοηθήσωσι τήν έν Ροδόπη έπανάστασιν δια χρημάτων, όπλων, πολεμοφοδίων, τροφών καί δια στρατολογιών προσφύγων Πομάκων, φιλανθρωπικός δέ ϊνα περιθάλψωσι τάς καταφυγούσας είς τά μέρη ταϋτα οικογενείας αύτών, άλλά μεθ' όλας τάς έμπιστευτικάς ταύτας έξηγήσεις (σημείωνε ό ΰποπρόξενος στήν Καβάλα Παπαδόπουλος) ούδόλως ήθέλησαν νά έξηγήσωσι τόν σκοπόν τής διατηρήσεως
τής έν Ροδόπη έπαναστάσεως καί τής υποστηρίξεως αύτής από τής Άγγλικής Κυβερνήσεως, έν καιρώ δέ μάλιστα καθ' ϋν τό Συνέδριον έν Βερολίνω θέτει τάς βάσεις τής μελλούσης διαρκούς ειρήνης καί τής βελτιώσεως τής τύχης τών έν τι Εύρωπαϊκή Τουρκία Χριστιανών...».
Σέ άλλο έγγραφο του ό Άρ. Παπαδόπουλος πληροφορούσε ότι πήγαιναν στή Ροδόπη "Αγγλοι, Πολωνοί καί Ούγγροι γιά νά ύποστηρίξουν καί έξοπλίσουν τούς Πομάκους.
Άπό τό άγγλικό πολεμικό σκάφος «Αντιλόπη» άποβιβάστηκε στό Πόρτο-Λάγο ό Άγγλος πρόξενος Φόσετ, μέ τρόφιμα γιά τούς πρόσφυγες Πομάκους πού βρίσκονταν στήν Ξάνθη καί Γκιουμουλτζίνα.
Ό Άγγλος διπλωμάτης Cullen φρόντιζε νά έπιστρατευθουν άντρες γιά νά ένισχύσουν τήν έπανάσταση τής Ροδόπης, τήν όποία ύποστήριζαν oι τοπικές τουρκικές άρχές καί τό όθωμανικό κομιτάτο.
Στίς 14 Ιουνίου έφτασε μέ άγγλικό πολεμικό σκάφος στό Πόρτο-Λάγο μεικτή εύρωπαϊκή άποστολή, πού άπαρτιζόταν άπό δύο Άγγλους, δύο Γάλλους, δύο Γερμανούς, δύο Ρώσους, δύο Αύστριακούς, δύο Ιταλούς καί δύο Τούρκους.
Είχε καταρτιστεί άπό τό συνέδριο του Βερολίνου γιά νά ρθεΐ σέ έπαφή μέ τούς έπαναστατημένους Πομάκους.
Στό σχετικό προξενικό έγγραφο άναφέρεται: «... έζήτησαν παρ' αύτών τόν λόγον δι' ϋν ήναγκάσθησαν άλλοι μέν ν' άναχωρήσουν έκ τής πατρίδος των καί άλλοι νά λάβωσι τό άπλα κατά τών Ρώσσων καί Βουλγάρων καί άπαρτίσωσι τήν έν Ροδόπη έπανόστασιν... (οι Πομάκοι) άπήντησαν όμοφώνως ότι ήναγκάσθησαν νά άρωσι τά άπλα κατά τών Ρώσσων καί Βουλγάρων ένεκεν τών άπειρων φρικαλέων ώμοτήτων τάς όποιας διέπραξαν καί διαπράττουσι κατ' αύτών άμα οδτοι κατέλαβον τήν πατρίδα των, ότι άδυνατοΰσι έν οιαδήποτε περιπτώσει νά συζήσωσι πλέον μετά τών Βουλγάρων έν τή πατρίδι των καί ότι θέλουσι διατηρήσει τήν έπανόστασιν μέχρις έσχάτων, όπως καταδείξωσι τή Εύρώπη ότι άνάγκη ή πατρίς αύτών, τής όποίας οί κάτοικοι 'Οθωμανοί κέκτηνται τήν πλειοψηφίαν άπέναντι τών Βουλγάρων, νά μή συμπεριληφθή έν τή Νοτίω Βουλγαρία (Ρωμυλία)...
Στίς 2 Αυγούστου ό Ν. Γεννάδης γράφει ότι έφτασαν στήν Άδριανούπολη τά μέλη τής Διεθνούς Επιτροπής, πού έξέτασε τό θέμα τών Πομάκων. Διαπίστωσε 'οτι150.000 περίπου άντρες καί γυναικόπαιδα ζούσαν σέ άθλιες συνθήκες ατά δάση άπόκρημνων βουνών καί ότι
«... 30.000 περίπου είσίν οί έπί τής Ροδόπης ένδιαιτώμενοι ένοπλοι υπό τήν όρχηγίαν ένός Άγγλου, Σα/ν Κλαίρ καλουμένου, εις ου τό έπιτελείον ευρίσκονται καί Ετεροι Ευρωπαίοι, πρό πάντων Άγγλοι, καί ότι , καθ' ό εϊπον τη διεθνεί έπιτροπή, έξετασθέντες υπ' αύτής, δέν σκοπεύουν έπ' ούδενί λόγω νά καταθέσωσι τό όπλα...».
Ό πρόξενος προσθέτει ότι, όπως έξακριβώθηκε, oι Πομάκοι έπαιρναν τροφές καί πολεμοφόδια άπό τό έξωτερικό, ίδίως άπό τήν 'Αγγλία, καί 'οτι «... τό έπαναστατικά αύτά στίφη είσί καλώς διωργανωμένα, ότι κατέχουσι πολλάς καί λίαν όχυράς θέσεις καί ότι έπομένως δυσχερώς λίαν καταβληθήσεται ή άνταρσία...».
Τελειώνοντας τήν έκθεση του ό Γεννάδης παρατηρεί:
«Τό της Ροδόπης ζήτημα δέν είναι τόσον άσήμαντον καί άπλοϋν όσον οί Ρώσσοι προσεπάθησαν καί προσπαθούν πάντοτε νά παραστήσωσι...».
Εξάλλου ό ΰποπρόξενος στήν Καβάλα άναφέρει ότι εξαιτίας της μεροληπτικής έξέτασης τών Πομάκων στήν Γκιουμουλτζίνα άπό τόν αντιπρόσωπο τής 'Αγγλίας Φόσετ, ό Ρώσος άντιπρόσωπος άποφάσισε
«ούχίμόνον νά μη τήν άναγνωρίση, αλλά καί νά άναχωρήση διά Πόρτο-Λάγο είς ΚΠολιν άφήσας τόν άκόλουθόν του...». Οί έργασίες τής έπιτροπής συνεχίστηκαν στά χωριά Κιρτζαλή καί Άχέρ-Τσελεμπή. Οί "Αγγλοι έξακολουθησαν νά τροφοδοτούν τους Πομάκους.
Στίς 26 Ιουλίου έφτασε στή Δράμα ό στρατηγός Rochetin πού εϊχαν στείλει οί "Αγγλοι νά όργανώσει τούς Πομάκους τής Ροδόπης. Ζήτησε άπό τό όθωμανικό κομιτάτο καί τίς τοπικές άρχές ενισχύσεις καί ξαναγύρισε στό άρχηγεϊο του .
Ή κατάσταση περιπλεκόταν στή Θράκη.
Συμμορίες άναστάτωναν τούς κατοίκους.
Οι Πομάκοι ίδρυσαν άνεξάρτητη καί αύτόνομη δημοκρατία άπό 21 χωριά, πού διατηρήθηκε ώς τήν ένωση τής Ά. Ρωμυλίας με τή Βουλγαρία.
1. Θουκυδίδης, Ιστορία, 11, 36. Βλ. έπίσης Κ. Γ. Κουρτίδης, Ιστορία τής Θράκης άπό τών άρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 46 μ.Χ., 'Αθήναι 1932, σ. 44.
2. Δ. Κ. Βογασλής, φυλετικές καί Εθνικές Μειονότητες στήν 'Ελλάδα καί τή Βουλγαρία, Α.Θ.Λ.Γ.Θ., άνάτυπο άρ. 35, 'Αθήναι 1954, σ. 27 κ.έξ. Βλ. έπίσης Ν. Ροδόοινος, 'Ολίγαπερί τής ΜητροπόλεωςΛιτίτσης, Θ., τόμ. 12, 'Αθήναι 1939, σ. 99* Π. Φωτέας, Οί Πομάκοι τής Δ. Θράκης, Κομοτηνή 1978, σ. 4 κ.έξ.• του ίδιου, στήν έφημερίδα «Μεσημβρινή» 13-15 Μαΐου 1982• Πολ. Παπαχριοτοδούλου, Οί Πομάκοι, Α.Θ.Λ.Γ.Θ., άνάτυπο άρ. 8, 'Αθήναι 1947, σ. 7 κ.έξ.• του Τδιου, 0ί Πομάκοι υπόδουλος λαός τών Βουλγάρων έπί Ροδόπης, Α.Θ.Λ.Γ.Θ., τόμ. 23, 'Αθήναι 1958, σ. 5 κ.έξ.• Ν. Ξηροτύρης, Άχριάνες καί Πομάκοι: Θράκες ή Σλάβοι, Π.ΒΧΛ.Β.Χ., Θεσσαλονίκη 1976, σ. 334 κ.έξ.
3. Κ. Μ. 'Αποστολίδης, Ή διά τών α/ώνων έθνική φυσιογνωμία τής Θράκης, Α.Θ.Λ.Γ.Θ., τόμ. 9, Αθήναι 1941 - 2, σ. 90 κ.έξ. Βλ. έπίσης του Τδιου, Βούλγαροι ή Έλληνες ησαν οί Καρυώται;, Θ., τόμ. ΙΓ', "Αθήναι 1940, σ. 172.
4. Α. Πουλιανός, Ή Προέλευση τών 'Ελλήνων, Αθήναι 1968, 3η εκδ., σ. 181. Βλ. έπίσης τοΰ ίδιου, Περί τής καταγωγής τών Θρακών, 'Ελληνικός Λόγος I (1973), σ. 256 κ.έξ.
5. Α.Υ.Ε., Φ.Α.Α.Κ., 90/14.3.78, 53/15.4.78 καί 27/11.5.78.
6. Ε. Κωφός, Ή Έπανάστασις τής Μακεδονίας κατά τό 1878, Θεσσαλονίκη 1969, σ. 266 καί 289.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου