Ο Ελληνισμός στη περιοχή Δράμας στα χρόνια 1830-1900

Από το Βιβλίο του Β. Πασχαλίδη "Δραμινά Ιστορικά"

Η πνευματική στάθμη των Ελλήνων που κατοικούσαν εις την ευρύτερη περιοχή του σημερινού Νομού Δράμας, είχε ανέλθει σημαντικά κατά τον 19ον αιώνα κυρίως με τη σταθερή λειτουργία των διαφόρων ελληνικών σχολείων εις την πόλη και εις τα χωριά αλλά περισσότερον με τη διάδοση του ελληνικού βιβλίου που είχε τεράστια απήχηση και κυκλοφορία στα χρόνια αυτά.

Μεταξύ των ελληνικών βιβλίων που κυκλοφορούσαν πλατιά και διαβά­ζονταν πολύ κατά την εποχή αυτήν, την πρώτη θέση κατείχαν τα ιστορικά, τα μυθολογικά, τα θρησκευτικά και τα Ευαγγέλια και ακολουθούσαν οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς και κυρίως βιβλία που περιείχαν αποσπάσματα από τα κλασικά ιστορικά, φιλοσοφικά και ποιητικά κείμενα.

Παρόμοια βιβλία ευρέθησαν εις πολλά χωριά της Δράμας ως λ.χ. εις Πετρούσα, Προσοτσάνη, Χωριστή, Κάτω Νευροκόπι, Βώλακα, Καλή Βρύση, Πύργους, Καλλιθέα, Αδριανή, Δοξάτο κ.ά., ως επίσης και εις την πόλη της Δράμας.

Εις το αρχείο μου διατηρώ ένα αντίτυπο του Κομμητά που βρέθηκε εις την Πετρούσα και το κατείχε Έλληνας του χωριού από το 1839.

Είναι να απορεί κανείς πώς πολύτιμες εκδόσεις της Βενετίας, Βιέννης, Αθηνών κ.α. ευρέθη­σαν εις τα χέρια απλών Ελλήνων χωρικών, που ζούσαν σε μακρινά χωριά και η επικοινωνία τους με την πόλη ήταν πολύ δύσκολη ελλείψει συγκοινω­νιακών μέσων, αλλά και επικίνδυνη λόγω της συχνής παρουσίας ληστών.

Τα ελληνικά βιβλία, αφού διαβάζονταν, φυλάγονταν ως κειμήλια οικο­γενειακά και εθνικά και μεταβιβάζονται από τον πατέρα εις τα παιδιά και εις τους άλλους απογόνους του αρχικού κατόχου.

Εις τα περισσότερα βιβλία υπάρχει η σημείωση του ονόματος του κατόχου και του χωριού του.

Έκπληκτος μένει κανείς από τον μεγάλο αριθμό των Ελλήνων που διάβαζαν ελληνικά βιβλία κυρίως εις τη Δράμα, τη Χωριστή, την Προσοτσάνη, το Δοξάτο.

Αυτό το γεγονός είναι πολύ σημαντικόν δια να χαρακτη­ρίσουμε τον βαθμό της υψηλής πνευματικής καταβολής των Ελλήνων της περιοχής αυτής κατά τον τελευταίον αιώνα της Τουρκοκρατίας, που ήταν πραγματικά θεμελιώδες δια την επικράτηση του ελληνισμού εις τα κατοπινά χρόνια.

Κληρικοί και δάσκαλοι, αλλά και άλλοι Έλληνες ιατροί, έμποροι, ε­παγγελματΐες, τεχνίτες και γεωργοί ήταν οι βασικοί συντελεστές αυτής της μεγάλης πνευματικής ανθίσεως, που φάνηκε από τον συντεριασμόν των ελ­ληνικών με τα χριστιανικά κείμενα.

Εκτός από τα σχολεία που συνέβαλαν σημαντικά εις την πνευματική ανάπτυξη της περιοχής και δια τα οποία μνεία θα γίνει εις άλλο σημείωμα μας, μεγάλη και πλατυτέρα συμβολή έδωσαν τα διάφορα σωματεία, που ιδρύθησαν και ελειτούργησαν καρποφόρα εις την πόλη και εις τα χωριά ιδίως κατά το δεύτερο ήμισυ του περασμένου αιώνα.

Γύρω από τα σωματεία αυτά υφαίνετο η καλλιέργεια των ελληνικών γραμμάτων δια της ιδρύσεως αναγνωστήριων και βιβλιοθηκών, της συζητή­σεως σε θέματα πνευματικού προβληματισμού και της διαδόσεως του ελλη­νικού βιβλίου.

Εις την Δράμα ιδρύθηκε κατά το έτος 1874 η «Φιλοπροοδευτική Αδελ­φότης Δράμας», που ανέπτυξε αξιόλογη εκπολιτιστική δραστηριότητα.

Πρόεδρος της Αδελφότητος αυτής δια πολλά χρόνια ήταν ο Ιωάννης Αναστασιάδης.

Επίσης ανέπτυξε εξαιρετική δραστηριότητα όχι μόνον εις τον τομέα αυτόν, αλλά και εις το συγγραφικό ο ιατρός Σταύρος Μερτζΐδης, καταγόμενος από το Μελένικον.
Εις την Δράμα θα πρέπει να παρέμεινε επί πολλά χρόνια^- πάντως όμως κατά το έτος 1880-1881, παρουσιάζεται με μεγά­λη δράση εις την Δράμα.

Ο Μερτζίδης συνέγραψε το βιβλίον: «Αι χώραι του παρελθόντος και αι εσφαλμέναι τοποθετήσεις αυτών κλπ.», Αθήναι 1885, που είχε καταπληκτική κυκλοφορία εις την περιοχήν μας.

Επίσης ο ίδιος συνέγραψε και τα βιβλία «Οι Φίλιπποι», Κων/πολις 1897, ένα άλλο σχετικό με τους Φιλίππους, Νεά-πολη-Χριστούπολη και Καβάλα, που εκδόθηκε εις την γαλλική γλώσσα στην Αθήνα το 1885 και εις την ελληνική, εις την Κων/πολη το 1901.

Κατά το έτος 1881 εις την Δράμα εμφανίζονται να παρουσιάζουν έντονη πνευματι­κή δραστηριότητα και να διευκολύνουν τη διάδοση του ελληνικού βιβλίου (ιστορικά κυρίως) μεταξύ των Ελλήνων της περιοχής και η Ελευθερία Αντωνιάδου, διευθύντρια του Παρθεναγωγείου Δράμας, ο δάσκαλος Δ. Γεωργιάδης, ο υποπρόξενος της Αγγλίας Βασίλειος

Γρηγοριάδης, ο ιατρός Κ. Χαρίτωνος, ο Ανέστης Αρετζίδης, ο Κ. Μερκούριος, ο Δαβέλλας, ο Μ. Χρηστΐδης, η Πολυξένη Αναστασιάδου, ο Κ. Ρουσιαμάνης.

Εις το Δοξάτο την διάδοση του ελληνικού βιβλίου και την καλλιέργεια των ελληνικών γραμμάτων είχε αναλάβει η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης «Οι Φίλιπποι», που ιδρύθηκε το 1870. Η δραστηριότης της αδελφότητος, που ίδρυσε και αναγνωστήριο, ήτο αξιόλογη.

Εις την ιδία κωμόπολη ελειτούργησε εις τα τελευταία χρόνια της τουρ­κοκρατίας και σωματείο με την επωνυμία «Η Ομόνοια» με καθαρό εκπολιτι­στικό σκοπό.

Εις την Χωριστή (Τσατάλτζα) ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα η «Φι­λόπτωχος Αδελφότης Άγιος Γεώργιος», δια της ιδρύσεως βιβλιοθήκης, ανα­γνωστηρίου και της διαδόσεως του ελληνικού βιβλίου.

Εις την Αδριανή (Εδιρνετζικ) τη διάδοση του ελληνικού βιβλίου είχε αναλάβει η «Φιλόπτωχος Αδελφότης Αδριανής».

Εις την Προσοτσάνη καταπληκτική δραστηριότητα είχε αναπτύξει η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης «Ηώς» από το 1873 με τη διάδοση κυρίως του ιστορικού βιβλίου.

Το Ελληνικό βιβλίο είχε τεράστια κυκλοφορία εις την κωμόπολη αυτή.

Κατά το έτος 1881 πληροφορούμεθα ότι πολλοί Έλληνες της Προσοτσάνης ήταν αναγνώστες ενός σημαντικού ιστορικού βιβλίου, πού εκδόθηκε την εποχή εκείνη από τον καθηγητή Νικόλαο Φιλιππίδη, σχετικά με την επανάσταση της Ναούσης.

Μεταξύ αυτών σημειώνουμε τα ονόματα των Γ. Αστεριάδη (δασκάλου), Χρ. Χ. Βολτσιάδου, Γεώργ. Βολτσιάδου, Αθαν. Νι­κολάου, Χρ. I. Γόττα, Ευάγ. Αγγέλου, Χριστόδ. Γεωργιάδη (δασκάλου), Γεωργ. Δ. Ραΐου, Κ. Κωνσταντίνου (ιατρού), Ν.Α. Στεργιάδη, Ιω. Ζιώγα, Αγγέλου Σεσκλιώτη, Κων. Ζιώγα, Παπαϊωάννου (ιερέως), Ν. Αιάμη (ιατρού), Δημ. Αιάμη, Δ.Δ. Μακτού κ.α.

Εις τα χωρία Πετρούσα (Πλεύνα), Ξηροπόταμος (Βησσοτσάνη), Βώλα-κας, Πύργοι (Μπομπλίτσι), Μοναστηράκι (Δράνοβον) και Μυλοπόταμος, η διάδοση του ελληνικού βιβλίου γίνονταν από τους δασκάλους, τους ιερείς και ορισμένους άλλους Έλληνες.

Εις την Καλή Βρύση (Γκόρνιτσα), Καλλιθέα (Εγρί Δερέ), Χαριτωμένη (Ρεσίλοβα) και Μικρόπολη (Καρλίκοβα) επίσης η διάδοση του βιβλίου συν­τελούνταν από τους δασκάλους, τους ιερείς και πολλούς άλλους.

Εις την Μικρόπολη μάλιστα υπήρχε και Φιλόπτωχος Αδελφότης με τους Δημ. Κωνσταντίνου (πρόεδρο) και Ιωάν. Βασιλείου (ταμία) που προσέ­φερε πολλά εις τον ελληνισμό.

Εις το Κάτω Νευροκόπι (Ζΐρνοβον), Κάτω Βρόντου, Παγονέρι (Τσερέσοβον), Λευκόγεια (Μπελοτίνσα), Περιθώρι (Στάρτσιστα), Βαθύτοπο (Τερλίς) κ.ά. Έλληνες εδιάβαζαν τα ελληνικά βιβλία με μεγάλη διάθεση και συγκίνηση.

Από το Βαθύτοπο κατάγονταν ο δάσκαλος Συμεωνίδης, από το Κατάφυτο ο αγιογράφος που ιστόρησε τη τοιχογραφία της παλιάς Μητρο­πόλεως Δράμας Ζωγράφος και από το Περιθώρι άλλος αγιογράφος που φάνηκε σε σημαντικά έργα στη Δυτική Μακεδονία.

Από τους φορείς της διαδόσεως του βιβλίου όσον αφορά εις άτομα ξεχωρίζουν εις τα ανωτέρω χωριά ο δάσκαλος Ιωαννίδης (Παγονέρι), ο δάσκαλος Θωμάς Παπαγεωργΐου, καταγόμενος από το Βαθύτοπο, ο Γεώργ. Ζιώγας (δάσκαλος) από το Περιθώρι.

Εις το Περιθώρι ελειτούργησε κατά το 1881 και Αδελφότης με την επωνυμία «Ηώς του Ορβήλου», που επέδειξε αξιοζήλευτη δραστηριότητα μεταξύ των Ελλήνων εις τον τομέα της καλλιέργειας των ελληνικών γραμ­μάτων.

Έλληνες από το Περιθώρι, όπως οι Αθαν. Ιωαννίδης (δάσκαλος), Θεοδ. Γεωργιάδης, Αθαν. Νάκου κ.ά. κατά το έτος 1881, ξεχωρίζουν ως αναγνώστες του ιστορικού περί Ναούσης βιβλίου του καθηγητού Ν. Φιλιπ­πίδη .

Εις τα κατοπινά χρόνια εις το Περιθώρι ιδρύθηκε και άλλη Αδελφότης με την επωνυμία «Ευαγγελισμός», η οποία επίσης προσέφερε μεγάλες υπηρε­σίες εις τον ελληνισμό.

Κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας το Περιθώρι ευτύχησε να έχει δάσκαλο τον Γεώργιο Ζιώγα, τον αδάμαστο αυτόν αγωνιστή της ελληνικής υποθέσεως, που έδωκεν όλον τον δυναμισμόν του δια την εκπολιτιστική ανάπτυξη του χωριού του, αλλά και όλης της ευρύτερης περιοχής του Νευροκοπίου.

ΜΖ 130