Η παιδεία στη τουρκοκρατούμενη Μακεδονία:η Ελληνική παιδεία στην Αλιστράτη την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Το ελληνικό οικοτροφείο της Αλιστράτης
που κάηκε από τους Βουλγάρους(1912-13)

Του Γ.Κ.Χατζόπουλου.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πνευματική κίνηση στην Αλιστράτη, κυρίως κατά τους δυσχείμερους χρόνους της Τουρκοκρατίας.
Από τη μια πλευρά οι προσπάθειες των τουρκικών Αρχών για αφελληνισμό της περιοχής και από την άλλη η έντονη σλαβική προπαγάνδα για αλλαγή φρονήματος του ελληνισμού, ιδιαίτερα μετά την ίδρυση της βουλγαρικής Εξαρχίας, η οποία επέτρεψε στους κομιτατζήδες να δρουν όχι μόνο ασύστολα, αλλά και έντονα τρομοκρατικά, ενέτεινε το ενδιαφέρον της ορθόδοξης εκκλησίας, αλλά και των Δημογερόντων για την ίδρυση και λειτουργία εκπαιδευτηρίων καθώς και αθλητικών, κοινωνικών και πολιτιστικών συλλόγων και σωματείων με σκοπό τη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας, της ορθόδοξης πίστης και τη γνώση της ιστορίας, ώστε να διατηρείται ακμαιότατο το φρόνημα των υποδούλων Ελλήνων.

Έτσι στην Αλιστράτη από τις αρχές του 19ου αιώνα 

ιδρύθηκε σημαντικός πνευματικός φάρος 

με την επωνυμία Κεντρική Σχολή,

 αλλά μετά το 1825

έτος μεταφοράς της έδρας της Μητροπόλεως Δράμας στην Αλιστράτη -

μετονομάσθηκε σε Κεντρική Ελληνική Σχολή. 

Τόση ήταν η φήμη της, ώστε το 1843 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γερμανός ο Δ’ να διατάξει τους μοναχούς της I. Μ. Εικοσιφοίνισσας να αποστέλλουν τους δοκίμους μοναχούς στην πιο πάνω σχολή για καλύτερη εκπαίδευση, ενώ ο Μητροπολίτης Δράμας Αθανάσιος Γ’ Καΐρης (1842 - 1852) είχε υποχρεώσει την I. Μονή να πληρώνει ετήσια επιχορήγηση στη Σχολή της Αλιστράτης.

Ένα χρόνο μετά τη διαταγή του Πατριάρχη το 1844 οι μοναχοί ίδρυσαν στην Εικοσιφοίνισσα Ελληνική Σχολή για τους δοκίμους, μολονότι το επίδομα εξακολουθούσε να χορηγείται μέχρι τη χρονιά που παρήκμασε η Κεντρική Σχολή της Αλιστράτης.

Η πιο πάνω Σχολή στις αρχές του 20ού αιώνα μετοομάσθηκε σε Αστική Σχολή Αλιστράτης .

 Ψυχή της Σχολής ο Δημήτριος Καλαμβακίδης από το Μελένικο, που σπούδασε στη Βιέννη και διετέλεσε για χρόνια στενός συνεργάτης  του Μητροπολίτη Νεοφύτου 1835 -1842).

Εκτός από την πιο πάνω Σχολή λειτούργησαν Οκτατάξιο Αρρεναγωγεΐο, Εξατάξιο Παρθεναγωγείο, Νηπιαγωγείο και Οικοτροφείο.


Στο Οικοτροφείο, που ιδρύθηκε το 1900 από τον Εθνοϊερομάρτυρα Χρυσόστομο,
φοιτούσαν τα παιδιά εκείνων, τους οποίους δολοφονήσανε οι Βούλγαροι κομιτατζήδες.

Διευθυντής του οικοτροφείου ήταν ο Αρχιερατικός Επίτροπος Ρούσης, Κοζανίτης στην καταγωγή, ο ποιος επέβλεπε αυστηρά την εκπαίδευση των ορφανών, φροντίζοντας άοκνα και καρτερικά για την ανάπτυξη και μόρφωσή τους. (Μ. Χατζη-Καλού, Εντυπώσεις εκ της Ιεράς Μακεδονίας και Θράκης, εν Αθήναις 1909).

Το οικοτροφείο αυτό κάηκε το 1908 ή 1909 μαζί με το κτίριο της Ιεράς Μητροπόλεως.

 Στη θέση κτίσθηκε διώροφη οικοδομή, που φιλοξενούσε αναγνωστήριο, κοιτώνες, εστιατόριο και γυμναστήριο.
Αλλά και το νέο κτίριο πυρπολήθηκε από τους Βουλγάρους το 1913 (Κωνστ. Β. Χιώλου, ό.π., σελ. 59).

Στην Αλιστράτη πνευματικό έργο επιτελούσε η Συντηρητική Αδελφότης η Αμφίπολις , που ιδρύθηκε το 1874 ενώ το 1903 με πρωτοβουλία του αρχιδιακόνου Θεμιστοκλή Χατζησταύρου επανιδρύεται το σιγήσαν σωματείο με την ίδια επωνυμία και με σκοπό την ενίσχυση της ορθόδοξης εκκλησίας και της ελληνικής παιδείας .