ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ
"Η Δράμα και η Περιοχή της"
Ιστορία Πολιτισμός
Δήμος Δράμας
ΔΕΚΠΟΤΑ
Δράμα 1996
'Όπως κάθε πόλη, έτσι καί ή Δράμα έχει τήν πνευματική της ιστορία.
Καί, όπως συμβαίνει με τίς περισσότερες έλληνικές πόλεις, ή ιστορία αύτή είναι άκόμη άγνωστη• ακόμη πιό άγνωστη είναι ή λογοτεχνική ιστορία της, τής όποίας θά προσπαθήσω νά συνθέσω δύο κεφάλαια: ένα γιά τήν τουρκοκρατία καί ενα γιά τόν μεσοπόλεμο.
Τουρκοκρατία
Τό πρώτο ποίημα πού γνωρίζουμε άπό τή Δράμα είναι μιά έμμετρη επιγραφή, πού βρίσκονταν εντοιχισμένη άπέναντι άπό τή μαρμάρινη δεξαμενή τοΰ παλιού μητροπολιτικού ναού.
Είχε χρονολογία «1819 Μαρτίου 27» κι άρχιζε ώς έξης:
Οί δίψη κατεχόμενοι δεΰτε καί κορεσθήτε
υδωρ γλυκύ καλλίρροον ίσως καί εύφρανθήτε
πηγής, ήν ωκοδόμησε Δράμας μητροπολίτης
έπιστατήσας εις αυτήν ώς όντως άρχιθύτης.
'Ωστόσο, ή πνευματική ζωή στή Δράμα άρχίζει τό 1874.
Τότε ιδρύεται ή «Φιλοπρόοδος ’Αδελφότης Δράμας» καί άνοίγουν τό ένα μετά τό άλλο σχολεία, διδασκαλεία, παρθεναγωγεία, άναγνωστήρια.
Οί λόγιοι τής περιοχής έκδίδουν ίστορικο-γεωγραφικές καί έθνικο-θρησκευτικές πραγματείες ή κάνουν άνάλογες ομιλίες σέ πατριωτικούς καί κοινωνικούς συλλόγους, πού κι αύτοί πληθαίνουν χρόνο μέ τό χρόνο.
Στό τελευταίο τέταρτο τοΰ περασμένου αίώνα, ή Δράμα παρουσιάζει τήν ίδια περίπου πνευματική ζωή που βλέπουμε καί σέ άλλες μακεδονικές πόλεις.
Κυριαρχούν, όπως είναι φυσικό, οί εκπαιδευτικοί, οί κληρικοί καί οί λίγοι έπιστήμονες.
Στή Δράμα, οί λόγιοι αύτοί είναι ό Σταύρος Μερτζίδης (ό σημαντικότερος),
ή ’Ελευθερία Άντωνιάδου, ό Δ. Γεωργιάδης, ό Βασίλειος Γρηγόριάδης, Κ. Χαρίτωνος, Άνέστης Άρετζίδης, Κ. Μερκούριος, Δαβέλλας, Μ. Χρηστίδης, Πολυξένη Άναστασιάδου, Κ. Ρουσαμάνης.
 |
| Γ. Χατζηκυριακού |
καί του Γεωργίου Χατζηκυριάκου (1906),
στά όποια αρκετές σελίδες άφιερώνονται στη Δράμα καί τή περιοχή της.
Τό 1874 συμβαίνει καί ένα άλλου είδους γεγονός, πού συνδέει τή Δράμα μέ τήν ποίησή.
Κάποιος ποιητής κρητικής καταγωγής, ό ’Ιωάννης Κωνσταντινίδης —γνωστός στούς ποιητικούς κύκλους τής ’Αθήνας καί φίλος τοΰ ’Αχιλλέα Παράσχου— έγκαταστάθηκε τό 1872 στήν Καβάλα γιά εμπορικές επιχειρήσεις.
Δύο χρόνια άργότερα, έρωτεύτηκε καί παντρεύτηκε μιά δεκαεξάχρονη παιδούλα από τή Δράμα, τήν ’Ελισάβετ, κόρη του καπνέμπορου ’Αναστασίου Μιχαηλίδη καί έγραψε γι’ αυτήν πολλά ερωτικά ποιήματα, μέ τό γνωστό ρομαντικό υφος τής εποχής.
Έ: άπό τά ποιήματα αυτά, πού έμειναν άνέκδοτα επί έναν αιώνα, έχουν τόν τίτλο
«’Όνειρα αληθινά» καί φέρουν σχεδόν όλα τήν ένδειξη «Έν Δράμα» καί τίς ήμερομηνίες
«3 Σεπτεμβρίου 1874», «8 Σεπτεμβρίου 1874», «25 Σεπτεμβρίου 1874», «5 Ίανουαρίου 1875» καί «10 Ίανουαρίου 1875» .
Τά βρίσκουμε σήμερα δημοσιευμένα στό βιβλίο του Καβαλιώτη λόγιου Κωνσταντίνου I. Χιόνη γιά τόν ’Ιωάννη Κωνσταντινίδη (Καβάλα, 1978).
Παραθέτω ένα τετράστιχο, όπου άναφέρεται ή Δράμα:
Τυφλή ειμαρμένη διέπει τόν βίον
έκ Κρήτης άρπάζει έμέ ώς νυμφίον
καί κόρην έκ Δράμας μοί δίδει συμβίαν,
καί ήτις μ ’ άρπάζει καί νοΰν καί καρδίαν.
Τό ποίημα είναι μάλλον μέτριο.
Θά σάς αποζημιώσω όμως μέ ένα άλλο άπόσπασμα, πού δείχει πώς ό Κωνσταντινίδης είχε καί καλύτερες στιγμές:
Σήμερον σ ’ είδα, άγάπη μου, πού ζύμωνες στη σκάφη
κι όσα στόν νοΰν μου έβαλα, τό χέρι μου δέν γράφει.
Ήθελα νά ’μουν ζύμη σου, πού πλάσσεις τά ψωμιά σου
καί σάν τήν κόλλα νά κολλώ στά χειροκάλαμά σου.
Κι υστέρα νά γενω νερό, τά χέρια σου νά πλύνω,
είτε άφρός τοΰ σαπουνιού, στά ρούχα σου νά μείνω.
'Ο Κωνσταντινίδης έγραψε καί άλλα ποιήματα γιά τή Δράμα.
Δύο άπ’ αυτά, τά άφιερώνε τό ένα στό μητροπολίτη Γερμανό
καί τό άλλο στό μητροπολίτη ’Αγαθάγγελο.
’Επίσης έγρανε καί ένα
«’Επίγραμμα είς τόν ’Αθανάσιον Βαλαβάνην, εθνομάρτυρα τής Πλεύνας»,
τό όποΐο μάλιστα χαράχτηκε στή μαρμάρινη πλάκα τοΰ τάφου του.
Τέλος, άπό τά λυρικά του, άναφέρω τή «Χαρά».
Στό ποίημα αύτό ό Κωνσταντινίδης περιγράφει «εντυπώσεις ένός περιπάτου του είς Δράμαν».
Είδε, μάς λέει, σε μιά ταβέρνα, μερικούς νά γλεντούν καί νά χορεύουν, άλλά ή χαρά τους ήταν ψεύτικη γιατί προέρχονταν άπ’ τό ρακί•
καί είδε σέ ένα τσαντίρι μιά Γύφτισσα:
πού χόρευε γιά νά ευχαριστήσει τόν άντρα της, μέ μιά χαρά γνήσια, πού προέρχονταν μόνο από τήν άγάπη.
Μέ τήν πνευματική ζωή τής Δράμας συνδέεται καί ό μητροπολίτης Δράμας καί μετέπειτα Σμύρνης Χρυσόστομος, πού τό 1922 βρήκε μαρτυρικό θάνατο στήν καταστροφή τής Σμύρνης.
Δέν θά αναφέρω τά σχολεία πού έχτισε στή Δράμα καί στά πέριξ —αύτά είναι λίγο-πολύ γνωστά.
Θά άναφερθώ μόνο στήν προσπάθειά του νά συγκεντρώσει γύρω του έναν κύκλο λογίων καί διανοουμένων, πού τούς καθοδηγούσε σέ μιά δραστηριότητα κυρίως μορφωτική.
"Ενα άπό τά πνευματικά του παιδιά ήταν ό Βασίλειος I. Καφταντζής, πού κατάγονταν άπό τήν Τζουμαγιά καί πού άργότερα έγινε δήμαρχός της.
' Ο Καφταντζής (πατέρας τοΰ Σερραίου ποιητή Γιώργου Καφταντζή), έγραψε ποιήματα καί θεατρικά έργα.
Μέ υποτροφία τοΰ Χρυσοστόμου, σπούδασε ιατρική στήν ’Αθήνα, καί έκεΐ έξέδωσε τό 1905 τήν ποιητική συλλογή «Βάρβιτος», στήν οποία προτάσσει τήν εξής άφιέρωση:
«Τη Α. Σεβασμιότητι τω Μητροπολίτη Δράμας κυρίω κυρίω Χρυσοστόμω, άνδρί φιλανθρώπω καί φιλοπάτριδι, των πατρώων δέ ένθέρμω ζηλωτή, εύγνωμόνως άνατίθησι ό ποιήσας».
Είναι πολύ πιθανό, ή έκδοση αύτή νά πραγματοποιήθηκε μέ δαπάνη τοΰ Χρυσοστόμου.
"Ενας άλλος στενός συνεργάτης τοΰ ιεράρχη είναι ό Νικήτας Δρακόπουλος, πού κατάγονταν άπό τή Θάσο καί πού τό 1903 τοποθετήθηκε στή Δράμα ώς άξιωματικός τής τουρκικής χωροφυλακής.
Μέ τήν ιδιότητά του αύτή ό Δρακόπουλος μπόρεσε νά δουλέψει ώς μυστικός πράκτορας τοΰ Χρυσοστόμου μέσα στίς τουρκικές υπηρεσίες.
’Αργότερα έδρασε καί ώς οπλαρχηγός τοΰ μακεδονικοΰ άγώνα, κυρίως στήν περιοχή τοΰ Δοξάτου. Είναι ό πατέρας τοΰ Κώστα Δρακόπουλου, πού μιά γενιά άργότερα θά δημιουργήσει τή λογοτεχνική κίνηση στή Δράμα.
Ή πολυσχιδής προσωπικότητα καί ή θαυμαστή δραστηριότητα τοΰ Χρυσοστόμου γρήγορα ξεπέρασαν τά σύνορα τής Μακεδονίας καί έντυπωσίασαν τό πανελλήνιο.
'Ο Γεώργιος Σουρής έγραψε γι ’ αύτόν δύο υμνητικά ποιήματα (έξαιτίας τής έκτόπισής του τό 1907)
καί ό γνωστός μας Καβαλιώτης ποιητής ’Ιωάννης Κωνσταντινίδης τοΰ αφιέρωσε άλλο ένα, πού αρχίζει μέ τό τετράστιχο:
Βλέπω τό μαρτύριόν σου.
Δέν ηροσήλθον ώς Τυρταίος ά
λλ ’ ώς Σίμων Κυρηναϊος
ίνα αρω τόν Σταυρόν σου...
Περίοδος Μεσοπολέμου
Τό 1992 αρχίζει νέα περίοδος μέ τήν έκδοση τοΰ περιοδικοΰ «Φίλιππος», γιά τό όποιο δέν μπόρεσα νά βρω καμιά πληροφορία.
Λίγα χρόνια μετά τήν έγκατάσταση στή Δράμα Μικρασιατών καί Ποντίων προσφύγων, άρχίζει νά δημιουργεΐται κάποια λογοτεχνική κίνηση, μέ πρωτεργάτη τόν Κώστα Ν. Δρακόπουλο.
'Ο Δρακόπουλος τό 1926 έξέδωσε τό δεκαπενθήμερο λογοτεχνικό περιοδικό «Νέοι Ρυθμοί» (πρώτη περίοδος, Μάρτιος-Δεκέμβριος 192615: έξι τεύχη),
πού ξαναβγήκε τό 1928 ώς μηνιαίο (δεύτερη περίοδος, Φεβρουάριος 1928 - ’Απρίλιος 1929 εξι τεύχη).
’Αργότερα, τό 1932-1933 ό Δρακόπουλος έβγαλε καί δεύτερο λογοτεχνικό περιοδικό, τά «Νειάτα», μέ διευθυντή τόν Φώτη Άρτακιανό (πιθανό ψευδώνυμο τοΰ Γ. Φιλανθίδη) καί μέ τούς ίδιους συνεργάτες των «Νέων Ρυθμών». Κυκλοφόρησαν μόνο δύο τεύχη.
Οί «Νέοι Ρυθμοί» είναι ένα άπό τά καλύτερα περιοδικά τοΰ είδους του στή Βόρεια Ελλάδα κατά τήν περίοδο τοΰ μεσοπολέμου.
' Η έκδοσή του υπήρξε προδρομική, έφόσον μόνο ή «Τέχνη» (1921) καί τά «Μακεδονικά Γράμματα» (1922-1924) τής Θεσσαλονίκης είχαν προηγηθεΐ στό μακεδονικό χώρο|8.
Ό Δρακόπουλος, μέ συνεργάτες τόν Γ. Φιλανθίδη καί τόν Άχιλλέα Βαγενά, μπόρεσε να συγκεντρώσει στίς σελίδες τοΰ περιοδικού του άρκετά άπό τά καλύτερα ονόματα τοΰ καιροί του.
Κυρίως δημοσίευσε συνεργασίες γνωστών λογοτεχνών τής Θεσσαλονίκης πού, εκτός άπό τόν Ν. Φαρδή, όλοι τους ήταν νεώτεροι καί ανήκαν στόν κύκλο των «Μακεδονικών Γραμμάτων»
είναι ό Γ.Θ. Βαφόπουλος, ό Κ. Καστρινός, ό Βασίλης Χατζανδρέας, ό Πάβλος [sic] Έράτης. ή Καίτη Τσούγκου κ.ά.
Δέν ύστέρησαν σέ εκπροσώπηση καί τά άλλα διαμερίσματα τοΰ ελληνισμού:
ή ’Αλεξάνδρεια μέ τόν Καβάφη καί τόν Μ. Βάλσα,
ή ’Αθήνα μέ τόν Νίκο Τουτουντζάκη, τόν Παΰλο Κριναΐο, τόν Άπ. Ν. Μαγγανάρη,
ή Πόλη μέ τόν Α. Γιαλούρη, τόν A. N Παπάζογλου, τόν Α. Μαμμέλη,
ή Μυτιλήνη μέ τή Σίτσα Καραϊσκάκη,
ή Κύπρος μέ τόν Πυθαγόρα Δρουσιώτη,
τό Παρίσι μέ τόν νεοελληνιστή Louis Roussel.
Μέ τόν καιρό δημιουργήθηκε καί ένας μικρός πυρήνας νέων λογοτεχνών στή Δράμα, πού άποτελοΰνταν άπό τόν "Αγγελο Β. Μεντζελίδη, τόν Άντώνη Κόκκινο καί δυό-τρεΐς άλλους, πού παρουσιάστηκαν κι αυτοί από τούς «Νέους Ρυθμούς».
Παράλληλα οί «Νέοι Ρυθμοί» πραγματοποίησαν καί κάποιες εκδόσεις λογοτεχνικών έργων.
Πρόκειται γιά τό δράμα «Ροβινσών» τοΰ Άρθ. Κοντιγιόν (1927), τή «Χίμαιρα» τοΰ Γιώργο•. Φιλανθίδη (1927) —γιά τήν όποία θά έπανέλθουμε παρακάτω—
τήν κομεντί «'Η δικηγορίνα κι ό άντρας της» των G. Beer καί L. Vemeuil, σέ μετάφραση τοΰ ’Αβραάμ Ν. Παπάζογλου, ποί τότε ζοΰσε στήν Πόλη (1930), καί γιά τό ελαφρό μυθιστόρημα «'Όταν μιλήσει τό αίμα» του Δραμινοΰ λογοτέχνη Μάνου Γαλάτη (1930).
Γιά τά δύο βιβλία τοΰ Φιλανθίδη καί τοΰ Γαλάτη δεν είμαι βέβαιος αν είναι πράγματι εκδόσεις τών «Νέων Ρυθμών», γιατί άπό τά αντίτυπα πού είδα λείπουν τά έξώφυλλα.
Πάντως, δέν άποκλείεται νά υπάρχουν καί άλλες εκδόσεις τοΰ περιοδικοΰ ή, άκόμη, καί άνάτυπα.
'Н προσπάθεια τοΰ Δρακόπουλου δέν είναι μικρή.
Μέ τά δύο περιοδικά καί τίς εκδόσεις, μέ τή φιλοξενία καθιερωμένων καί τήν άνακάλυψη νέων, μέ τήν παρουσίαση τοΰ Καβάφη καί γενικά τήν προβολή τοΰ μοντέρνου, κατάφερε νά δημιουργήσει άξιόλογη λογοτεχνική ζωή καί κίνηση στή Δράμα κατά τήν περίοδο 1926-1933.
Καί πρέπει νά τονιστεί ότι μιά άνάλογη κίνηση στη Δράμα δέ σημειώθηκε οΰτε πρίν ουτε καί μετά τόν Δρακόπουλο.
Καί τώρα λίγα λόγια γιά τούς Δραμινούς λογοτέχνες πού συνεργάστηκαν μέ τούς «Νέους Ρυθμούς» ή βγήκαν μέσα άπό αύτούς.
Γιά τόν ίδιο τόν Δρακόπουλο γνωρίζω πολύ λίγα.
Συνάντησα γιά πρώτη φορά τό όνομά του τό 1923 στή στήλη άλληλογραφίας τών «Μακεδονικών Γραμμάτων», όπου άπορρίπτεται κάποια μετάφρασή του, ενώ τά «τραγούδια» του χαρακτηρίζονται «καλά»- είναι τότε μόλις είκοσι χρονώ.
Συνεργασίες του συνάντησα, μετά τό σταμάτημα τών περιοδικών του, στίς «Μακεδονικές 'Ημέρες» (1932 κέξ.) στό «Μακεδονόπουλο» τής Θεσσαλονίκης (1932 κέξ.), στούς «Νέους» τής Καβάλας (1933) καί στό «Ξεκίνημα» τής ’Αθήνας (1933-1934)•
μεταπολεμικά εμφανίζεται ώς συνεργάτης στό «Μακεδονικόν Ημερολόγιον» τοΰ Σφενδόνη, άπό τό 1954 μέχρι τό 1975.
Τά τελευταία χρόνια τής ζωής του είχε εγκατασταθεί στήν ’Αθήνα, όπου καί πέθανε τό 1975.
Έγραφε ποιήματα καί διηγήματα μισο-παραδοσιακά, μισο-μοντέρνα, μά δέν είχαν ενδιαφέρον.
Πολύ άργά τύπωσε καί μιά πολύ μέτρια ποιητική συλλογή.
Ό Δρακόπουλος έχει σημασία μόνο ώς εκδότης, όχι ώς λογοτέχνης.
Τό περιοδικό του μετράει πιό πολύ άπ’ τά γραφτά του (όπως άκριβώς συνέβη καί μέ τόν εκδότη τών «Μακεδονικών Γραμμάτων», τόν Ράδο Χατζηνάση).
Μιά αλλη φυσιογνωμία τής λογοτεχνικής Δράμας, κατά τήν περίοδο αύτή, είναι ό στενός συνεργάτης τοΰ Δρακόπουλου, ό Γιώργος Φιλανθίδης.
Γεννήθηκε στήν Άρτάκη τής Πανόρμου τό 1878 καί τό 1922 προσφύγεψε άπό τήν Κωνσταντινούπολη στή Δράμα.
Τό 1923 ολοκλήρωσε στή Θεσσαλονίκη τό τύπωμα τής δεύτερης ποιητικής του συλλογής «Χαϊδεύω τή θυγατερούλα μου — δέρνω τόν πόλεμο» (πού είχε άρχίσει στήν Πόλη),
μέ τήν όποία μάλιστα τό 1925 προτάθηκε καί γιά τό βραβείο νόμπελ!
Στό πολυσέλιδο αύτό βιβλίο συγκέντρωσε ποιήματα καί ποιητικά πεζά, μέ έντονες άπηχήσεις άπό Νίτσε καί Ψυχάρη.
Τά γραφτά του τά χαρακτηρίζει μιά άφόρητη ψυχαρική γλώσσα καθώς καί άνοστα μεγαλοπιασίματα.
Τά ίδια άπωθητικά χαρακτηριστικά παρουσιάζει καί ή τρίτη συλλογή, πού τύπωσε τό 1927 στή Δράμα, ή «Χίμαιρα».
Στό ογκώδες αύτό βιβλίο, οί οντολογίες, οί κοσμογονίες, τά υποσυνείδητα καί οί γλωσσολογίες παίρνουν καί δίνουν κατά τρόπο ΰψιπετώς τραγελαφικό.
Τά ποιήματα καί τά ποιητικά πεζά τής «Χίμαιρας» είναι έξίσου άποτυχημένα όπως καί τής προηγούμενης συλλογής, καμώματα ενός δήθεν ιεροφάντη μιας πανανθρώπινης θρησκείας.
Στή Δράμα ό Φιλανθίδης εργάστηκε ώς καθηγητής τής γαλλικής στό γυμνάσιο καί ώς ιεροψάλτης (φανατικός ύπέρμαχος τής άνόθευτης βυζαντινής μουσικής, όπως καί ό πατέρας του, ό Πέτρος Φιλανθίδης, φημισμένος καθηγητής τής μουσικής στή Μεγάλη τοΰ Γένους Σχολή, στίς άρχές τοΰ αίώνα).
Τό 1933, ό Φιλανθίδης εγκαταστάθηκε στή Θεσσαλονίκη, όπου τύπωσε καί τέταρτη πομπώδη συλλογή, τό 1949, μέ τόν τίτλο «Τά γιγάντια ωραία καν τά ύπερτιτάνια πάγκαλα — 'Ο Μεγαλειός».
Πέθανε τό 1953.
'Η Δράμα τοΰ χρωστάει τό ότι με τήν ιδιόρρυθμη φυσιογνωμία του καί τίς νεωτεριστικές γλωσσικές του ίδέες τάραξε τά λιμνασμένα νερά κι έφερε τόν άέρα κάποιου μοντερνισμού.
Κι αυτό δεν είναι λίγο.
Διακριτικός άλλά ουσιαστικός βοηθός τοΰ Δρακόπουλου ύπήρξε ό Άχιλλέας Βαγενάς (Δράμα, 1906 - Αθήνα, 1991).
Σπούδασε οικονομικά στήν ’Αμβέρσα καί τίς Βρυξέλλες καί είναι αύτός πού έπέλεγε τούς ξένους συγγραφείς πού παρουσίαζε τό περιοδικό.
Ο ίδιος, μέ διάφορα ψευδώνυμα, δημοσίευσε μερικά δικά του κείμενα, καθώς καί μεταφράσεις άπό τά γαλλικά, τά φλαμανδικά.
’Αργότερα έγινε κομμουνιστής, τό 1944-1945 ύπήρξε νομάρχης Δράμας, έκανε πολλά χρόνια στήν εξορία, καί τό 1960 εγκαταστάθηκε στήν ’Αθήνα, όπου έργάστηκε ώς έπαγγελματίας μεταφραστής.
Γιός του, ό Νάσος Βαγενάς.
Στούς «Νέους Ρυθμούς» συνεργάστηκαν ή πρωτοπαρουσιάστηκαν καί άλλοι Δραμινοί:
ό ’Άγγελος Β. Μεντζελίδης (συνεργασίες του συναντοΰμε καί στούς «Νέους» τής Καβάλας τό 1933)
καί ό Α. (=Τώνης, ’Αντώνης) Κόκκινος (πού τό 1922 είχε δημοσιεύσει στά «Μακεδονικά Γράμματα» τής Θεσσαλονίκης).
Άλλοι πιθανοί Δραμινοί είναι ό Κώστας Βαμβακάς, ό Π. Καλογερίκος, ό Α. Τερμίτης, ό Άθαν. Νόσης, ό Άλέκος Τσιαπράζης, ό Α. Σκουφόπουλος, ή Λέα Χρυσανθέμου κ.ά.
Αύτή μέ λίγα λόγια είναι ή προσπάθεια τοΰ περιοδικοΰ «Νέοι Ρυθμοί», πού έφερε κάτι καινούριο στή Δράμα καί άνανέωσε τό κλίμα των κάποιων έστω άναζητήσεων.
Άλλά καί έκτός περιοδικού υπήρξαν επίσης κάποιες προσπάθειες καί κάποιοι άνθρωποι.
 |
| Θεόφιλος Αθανασιάδης |
Στόν τόμο τού 1932 πού είδα, υπάρχουν λογοτεχνικές συνεργασίες των Δραμινών A. Ε. Διάφα, Άντ. Θεοδοσίου καί τοΰ μυθιστοριογράφου Μ. Γαλάτη.
'Ο Άθανασιάδης σφαγιάστηκε το 1941 άπό τούς Βούλγαρους.
Σήμερα ό Δήμος Δράμας τοΰ έχει στήσει σέ μιά ήσυχη γωνιά τήν προτομή του.
’Ιδιαίτερη μνεία πρέπει νά γίνει γιά τόν γυμνασιάρχη Αθανάσιο Διάφα, πού τό πέρασμά του άπό τή Δράμα τό θυμοΰνται άκόμα μέ συγκίνηση πολλοί μαθητές του.
'Ο Διάφας κατάγονταν άπό τήν Κοζάνη καί έγραφε ποιήματα ήδη άπό τά τελευταία χρόνια τής τουρκοκρατίας.
Τό 1913, μέ τά άρχικά Α.Ε.Δ. τύπωσε στή Θεσσαλονίκη τήν ποιητική συλλογή «Άσπρες σκιές», πού νομίζω πώς είναι καί ή μόνη.
Έκτοτε άρκοΰνταν νά δημοσιεύει σέ διάφορα έντυπα καί κυρίως στό «Μακεδονικόν Ημερολόγιον» τοΰ Σφενδόνη.
Στή Δράμα υπηρέτησε άπό τό 1927 ώς τό 1934. 'Υπήρξε ένας χαμηλόφωνος ποιητής χωρίς ιδιαίτερα πετάγματα. Πέθανε τό 1968 στήν Αθήνα.
Τήν περίοδο τοΰ μεσοπολέμου ζεΐ στή Δράμα ό χιώτικης καταγωγής λογοτέχνης καί λαογράφος Δημήτριος Κουτσογιαννόπουλος, πού άσχολήθηκε συστηματικά καί μέ επιτυχία μέ τήν ποντιακή λαογραφία.
Γνωρίζω τέσσερα λαογραφικά βιβλία του γιά τόν Πόντο:
1) «Ή Λύρα τοΰ Πόντου, ήτοι μουσική συλλογή των δημωδών τοΰ Πόντου ασμάτων» (Δράμα, 1927)28, μέ έμπεριστατωμένη εισαγωγή γιά τή μουσική καί τόν ρυθμό των τραγουδιών αύτών.
2) «Τραγούδια τοΰ γάμου» (άνάτυπο άπό τό «Άρχεΐον Πόντου», Άθ., 1928)29,
3) «Ποντιακά τραγούδια» (άνάτυπο άπό τό «Άρχεΐον Πόντου», 1929)30,
4) «'Η τελετή τοΰ γάμου παρά Ποντίοις» (Θεσ., 1939)31, βραβευμένο άπό τήν ’Επιτροπή Ποντιακών Μελετών τό 1928 καί 1929 καί άπό τό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης τό 1937.
Τά τέσσερα αύτά βιβλία άποτελοΰν σημαντική συμβολή στήν καταγραφή ποντιακών τραγουδιών καί εθίμων, άλλά καί στήν πνευματική ζωή τής Δράμας.
'Ως λογοτέχνης ό Κουτσογιαννόπουλος έξέδωσε τουλάχιστον τρία βιβλία.
Έχω ύπόψη μου τήν κωμωδία «Τό ταχυδρομεΐον» (Δράμα, 1930/32, ένα άκόμη θεατρικό, καθώς καί τό πολεμικό διήγημα «Ανάμεσα στούς άντάρτες τοΰ Πόντου» (Θεσ., 1936)33.
'Όλα φανερώνουν έναν συγκροτημένο παραδοσιακό συγγραφέα.
Τελικά ό Κουτσογιαννόπουλος έφυγε κι αύτός άπό τή Δράμα καί τελικά εγκαταστάθηκε στήν Αθήνα, δπου συνέχισε τίς μουσικολαογραφικές του δραστηριότητες περί τά ποντιακά.
Μερικούς Δραμινούς λογοτέχνες τοΰ μεσοπολέμου κατάφερα νά έντοπίσω σέ ορισμένα περιοδικά.
Ετσι στό περιοδικό «Αυγή» τής Νέας Ζίχνης (1929-1930) δημοσιεύονται ποιήματα κάποιου Θεόφιλου Θεοφιλίδη, καθώς καί ένα άρμενικό ποίημα σέ μετάφραση κάποιου Ψ άπό τή Δράμα.
’Επίσης στό περιοδικό «Θεσσαλονίκη» τής Θεσσαλονίκης δημοσιεύτηκε τό 1929 ένα διήγημα κάποιου Ν. Ζάχαρη.
Μετά τούς πρωτοποριακούς καί τούς παραδοσιακούς, θά άξιζε νά δοΰμε καί μιά τρίτη περίπτωση:
τά μαθητικά περιοδικά.
Στή Δράμα, προπολεμικά, έβγαιναν τουλάχιστον τέσσερα μαθητικά περιοδικά:
ή «Μαθητική Ζωή», μέ δύο τεύχη στίς άρχές τοΰ 1928 (οί «Νέοι Ρυθμοί» τήν έπικρίνουν ώς άκαίρως καθαρευουσιάνικη),
οί «Μαθητικοί Παλμοί» τοΰ Νίκου I. Κεραμιδά, μέ έννέα τεύχη άπό τόν ’Ιούνιο τοΰ 1933 ώς τόν ’Ιούνιο τοΰ 1934,
τό «Νέο Σχολειό» τοΰ Β' Μονοταξίου τών Προτύπων τοΰ Διδασκαλείου Δράμας, μέ ένα τεΰχος τό 1933, καί
ό «Μαθητικός Προβολεύς» τοΰ Γυμνασίου Δράμας, μέ δύο τεύχη τόν Απρίλιο καί τόν Μάιο τοΰ 1934.
Χάρη στήν έκτεταμένη βιβλιογραφία τοΰ Τσικνάκη, γνωρίζουμε τά ονόματα τών μαθητών καί μαθητριών πού δημοσίεψαν συνεργασίες τους στά περιοδικά αύτά.
Στούς «Μαθητικούς Παλμούς» δημοσίεψαν 70 μαθητές καί μαθήτριες,
ενώ στόν «Μαθητικό Προβολέα» 20.
Άπό τούς «Παλμούς» ξεπήδησε καί ό μετέπειτα λογοτέχνης Κώστας Στολίγκας, ένώ τόν «Προβολέα» φαίνεται πώς τόν έπόπτευε ό Διάφας.
Οί μαθητικές αύτές κυψέλες παρουσιάζουν άρκετή ζωντάνια, όπως συμβαίνει άλλωστε μέ τά μαθητικά έντυπα καί άλλων πόλεων.
Τέλος, άξίζει νά άναφέρουμε ότι τό 1932 ιδρύθηκε ό μορφωτικός σύλλογος «Προμηθεύς», ό όποιος δημιούργησε τήν πρώτη βιβλιοθήκη στή Δράμα, μέ άναγνωστήριο πού λειτούργησε μέ
δωρεές βιβλίων.
'Ένα χρόνο αργότερα, ό «Προμηθεύς» ίδρυσε καί θεατρικό ερασιτεχνικό όμιλο, ό όποιος ώς τό 1935 άνέβασε πολλά έργα.
’Οργάνωσε έπίσης καί αρκετές διαλέξεις.
Ό σύλλογος αυτός κατατρέχτηκε άπό τόν τότε μητροπολίτη Δράμας Βασίλειο Κομβόπουλο καί τό 1935, υστέρα άπό τήν καταστολή του κινήματος, έκλεισε μέ διαταγή του Δ' Σώματος Στρατού.
’Έτσι σταμάτησε μιά άκόμη προσπάθεια γιά τήν πνευματική άφύπνιση τής Δράμας.
Τελειώνοντας θά ήθελα νά παρατηρήσω πώς οί πρωτεργάτες τής λογοτεχνικής κίνησης στή Δράμα, κυρίως ό Δρακόπουλος κι ό Φιλανθίδης, ΰπήρξαν μετριότητες κι αύτό ακριβώς είναι ένας λόγος πού αξίζει νά τούς τιμήσουμε περισσότερο.
Γιατί πιό πολύ κι απ’ τούς μεγάλους καί προικισμένους αξίζει νά τιμούμε εκείνους πού πάλεψαν μέ τις πενιχρές τους δυνάμεις γιά νά μας άφήσουν ένα έργο διόλου πενιχρό.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ
ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ
ΠΟΥ ΤΥΠΩΘΗΚΑΝ
ΣΤΗ ΔΡΑΜΑ (1926-1935)37
ΒΙΒΛΙΑ
1.’Αρθ. Κοντιγιόν, Ροβινσών. Δράμα. Δράμα, 1927. Σχ. 16ο, σσ. 50 (Δέν τό είδα).
2. Δημ. Στ. Κουτσογιαννοπούλου, Ή Λύρα του Πόντου, ήτοι: Μουσική συλλογή τών δημωδών του Πόντου ασμάτων; μέ πρόλογον: Ή μουσική καί ό ρυθμός τών έλληνικών δημωτικών [sic] άσμάτων. 1927. Τύποις Κυριαζοπούλου - Πεντζίκη. Δράμα. Σχ. 16,8*12 έκ. (βιβλιοδετ.), σσ. (4)+80.
3. Γιώργου Φιλανθίδη, Ή Χίμαιρα. Δράμα, τυπογραφείον Άναστασοπούλου, 1927. Σχ. 20,8* 15,8 έκ., σσ. Г+374+κη Ποιήματα καί ποιητικές πρόζες.
4. G. Berr-L. Vemeuil, Ήδικηγορίνα κι ό άντρας της. Τρίπραχτη κομεντί. Μετ. ’Αβραάμ Ν. Παπάζογλου. Έκδ. περιοδικού. Νέοι Ρυθμοί. Δράμα, (1930).
5. Μάνου Γαλάτη (Ι.Π.Μ.), "Οταν μιλήσει τό αίμα. Διήγημα. Δράμα. Τυπογραφείον Ν. Άναστασοπούλου, 1930. Σχ. 20,4*15,6 έκ., σσ. 112. Μυθιστόρημα, μέ πρόλογο του Δ. Κουρέτα. (Στήν προτελευταία σελίδα διαφήμιση των Νέων Ρυθμών. Στό έξώφυλλο: «Δευτέρα χιλιάς»).
6. Δημ. Κουτσογιαννοπούλου, Τό ταχυδρομεϊον. Κωμωδία. Δράμα, 1930. (Δέν τό ειδα).
7. Γ. Γιαννούλη, ’Απ’ τή Δράμα. Δράμα, 1935. Σχ. 8ο, σσ. 100.
ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ
1. Φίλιπποι, 1922
2. Νέοι Ρυθμοί. Δεκαπενθήμερο λογοτεχνικό περιοδικό: Μάρτιος-Δεκέμβριος 1926, εξι τεύχη. Μηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό: Φεβρουάριος 1928 - Απρίλιος 1929, εξι τεύχη. Διευθυντής: Κώστας Ν. Δρακόπουλος.
3. Μαθητική Ζωή. Δεκαπενθήμερο μαθητικό περιοδικό. Δύο τεύχη στίς αρχές τού 1928.
4. Ήμερολόγιον Δράμας. Δράμα. Διευθυντής: Θεόφιλος Άθανασιάδης. 1930.
5. Ήμερολόγιον *Ανατολικής Μακεδονίας καί Θράκης. Διευθυντής: Θεόφιλος Άθανασιάδης. Δράμα. Έτη 1931,1932, 1933. (Πρόκειται γιά μετονομασία τού Ημερολογίου Δράμας).
6. Ό Δημοτικιστής. Περιοδικό πού βγαίνει κάθε δεκαπέντε μέρες άπό τή μαθητική κοινότητα τού Προτύπου Διδασκαλείου Δράμας. Φύλλο 2ο, 15 του Μάρτη, Χρονιά Α', 1931.
7. Νειάτα. Μηνιάτικο λογοτεχνικό περιοδικό. ’Εκδότης - διευθυντής: Φώτης Άρτακιανός. ’Επί τής ύλης: Κώστας Ν. Δρακόπουλος. Δύο τεύχη (Δεκέμβρης 1932 - Γενάρης 1933).
8. Μαθητικοί Παλμοί. Μηνιαίο μαθητικο-λογοτεχνικό περιοδικό. ’Εκδότης - διευθυντής: Νίκος I. Κεραμιδάς. Τεύχη 9 (’Ιούνιος 1933-’Ιούνιος 1934). Τό περιοδικό συνέχισε τήν έκδοσή του στή Μυτιλήνη.
9. Νέο Σχολειό. Δεκαπενθήμερο σχολικό περιοδικό τοΰ Β' Μονοταξίου των Προτύπων του Διδασκαλείου Δράμας. Βγήκε ενα τεύχος τό 1933.
10. Μαθητικός Προβολεύς. Μηνιαίο μαθητικό περιοδικό Γυμνασίου Δράμας. Μέ συντακτική επιτροπή άπό μαθητές. Δύο τεύχη (Απρίλιος καί Μάιος 1934).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου