Ελληνική Μακεδονική Γη: Η Σέρρες και η Μητρόπολη Σερρών και Νιγρίτης.

Βυζαντινά μνημεία

Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου,
προφήτες, άγιοι.
Εκκλησιαστικό Μουσείο
της Ιεράς Μητροπόλεως Σερρών
και Νιγρίτης

Η Εκκλησία των Σερρών ιδρύθηκε κατά πάσα πιθανότητα την εποχή που ο Απόστολος των Εθνών Παύλος , επισκέφθηκε ιεραποστολικώς (50μ.χ) τους Φίλιππους.

Αρχικά και πριν προβιβαστεί σε αρχιεπισκοπή η εκκλησία των Σερρών ήταν επισκοπή (στην 14η θέση) του Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης.

Πρώτος γνωστός Επίσκοπος είναι ο Πρέκτηος ή κατ΄άλλους ο Μαξιμίνος ή Μαξιμιανός που υπογράφει τα Πρακτικά της ληστρικής συνόδου της Εφέσου το 449 και της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου της Χαλκηδόνας το 451. 

Στις αρχές του 10ου αιώνα και αμέσως μετά τη Σύνοδο που συγκάλεσε ο Αυτοκράτορας Λέων ο Στ΄ ο Σοφός (886-912), σε συνεννόηση με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Νικόλαο Μυστικό, η επισκοπή Σερρών στο μεσοδιάστημα 901-906 γίνεται αρχιεπισκοπή καταλαμβάνοντας την 26η θέση στην ιεραρχική κατάταξη των αρχιεπισκοπών και επισκοπών του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

 Η Αρχιεπισκοπή Σερρών παύει να έχει πνευματική και διοικητική εξάρτηση από το μητροπολίτη Θεσσαλονίκης.

Η πνευματική αναφορά γίνεται απευθείας στον Οικουμενικό Πατριάρχη, το 996, επί των ημερών του αυτοκράτορα Βασίλειου Β΄, γίνεται μητρόπολη, καταλαμβάνοντας την 58η θέση μεταξύ των Μητροπόλεων του σεπτού Οικουμενικού Θρόνου.

 Πρώτος Μητροπολίτης Σερρών είναι ο Λεόντιος που στις 21 Φεβρουαρίου του 997, ως συνοδικός Αρχιερέας, υπογράφει το Συνοδικό Τόμο του Πατριάρχου Σισιννίου (996-999) «…περί του μη λαμβάνειν δύο αδελφούς εξαδέλφας δύο». Επί των ημερών του Αυτοκράτορος Ανδρόνικου Α΄ του Παλαιολόγου η Μητρόπολις Σερρών προβιβάζεται στην 46η θέση ενώ, μετά το 1453 έχει την 28η θέση στον πίνακα των Μητροπόλεων του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Στη Μητρόπολη Σερρών κάποτε υπόκειντο οι επισκοπές

α) Μελενίκου 

β) Ζιχνών

γ) Εζεβών και 

δ) Νικοπόλεως. 

Οι Επισκοπές αυτές σε διάφορα χρονικά διαστήματα προβιβάστηκαν σε Αρχιεπισκοπές και Μητροπόλεις.

 Η επισκοπή Μελενίκου αποσπάσθηκε από την Εκκλησία των Σερρών και τιμήθηκε με τον τίτλο της Μητροπόλεως πριν από το 1285, 

η επισκοπή Ζιχνών προβιβάσθηκε σε Μητρόπολη στο τέλος του 1328, 

ενώ η επισκοπή Εζεβών (το σημερινό χωριό Δάφνη στην επαρχία Νιγρίτας) έγινε Αρχιεπισκοπή πριν από το 1600 και έπαψε να υφίσταται στο πρώτο μισό του 17ου αιώνα. 

Η Επισκοπή Νικοπόλεως υπήχθη στη Μητρόπολη Σερρών από τη Μητρόπολη Φιλίππων το 1329, μετά τον προβιβασμό της Επισκοπής Ζιχνών σε Μητρόπολη και σε αντικατάσταση αυτής, ενώ στα μέσα του 15ου αιώνα προβιβάστηκε σε Μητρόπολη.

 Μετά την κατάληψη της πόλεως των Σερρών το Μάιο του 1204 από το Φράγκο αυτοκράτορα Βαλδουίνο τοποθετήθηκε ως Επίσκοπός της ο Λατίνος Αρνούλφος ο οποίος πιθανότατα παρέμεινε στη θέση του και επί των ημερών του μαρκήσιου Βονιφάτιου του Μονφεράτου, υπό την εξουσία του οποίου περιήλθε η πόλη τον Οκτώβριο του 1204.
 Το καλοκαίρι του 1205 η πόλη καταστράφηκε από τον τσάρο των Βουλγάρων Ιωάννη Α΄ τον επονομαζόμενο από τους Βυζαντινούς Σκυλογιάννη.

Την πόλη ανακατέλαβε το χειμώνα του 1206 και πάλι ο μαρκήσιος Βονιφάτιος.

 Το 1221 ο Θεόδωρος Δούκας Άγγελος Κομνηνός του Δεσποτάτου της Ηπείρου κατέλαβε τα Σέρρας, που από τις αρχές 1209 τελούσαν υπό τη διοίκηση του Ερρίκου της Φλάνδρας, και στόλισε το Ναό των Αγίων Θεοδώρων με σπουδαία ψηφιδωτά.

Το Μάιο του 1230 και μετά την ήττα του Θεόδωρου Δούκα Άγγελου Κομνηνού από το Βούλγαρο Ιωάννη Ασάν η πόλη των Σερρών περνά στην κατοχή των Βουλγάρων.

Το Σεπτέμβριο του 1246 η πόλη περιήλθε στην κατοχή των Ελλήνων του Βατάτζη της Νικαίας. Τα χρόνια της σερβοκρατίας (1345-1371) τη Μητρόπολη διοίκησαν σέρβοι επίσκοποι.

Στις 20 Ιουνίου του 1364 στην πόλη των Σερρών λαμβάνει του θανάτου την τομή ο Άγιος της εκκλησίας μας, Οικουμενικός Πατριάρχης Κάλλιστος ο Α΄.

 Το 1371 στον πρώτο μετά την πτώση της σερβοκρατίας Μητροπολίτη Σερρών Θεοδόσιο (1369-1375) δίνεται με Πατριαρχική και Συνοδική απόφαση η επισκοπή Τραϊανουπόλεως.

 Μετά την πτώση των Σερρών στους Τούρκους στις 19 Σεπτεμβρίου του 1383, η Μητρόπολη Σερρών αναλαμβάνει εκτός από την ποίμανση του χριστεπώνυμου πληρώματός της και την ευθύνη της κοινωνικής καθοδηγήσεως του.

 Η Εκκλησία των Σερρών πρωτοστατεί στην ίδρυση Σχολείων, Νοσοκομείου, εργατικών ενώσεων.

 Ο Μητροπολίτης προΐσταται της Δημογεροντίας και με τα επισκοπικά δικαστήρια απονέμει το δίκαιο στο ποίμνιό του.

 Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας στην πόλη των Σερρών μαρτυρούν για του Χριστού την πίστη την αγία
οι Νεομάρτυρες Άγιος Ιωάννης ο Νέος (12 Μαΐου) περί το 1480 
και ο Νεομάρτυρας Άγιος Νικήτας ο Νέος το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στις 4 Απριλίου του 1808. 

 Το 1917 μετά τη Συνέλευση της Ιεραρχίας των Νέων Χωρών (28 Απριλίου- 10 Μαΐου) αποφασίζεται η απόσπαση γεωγραφικών τμημάτων από τις Μητροπόλεις Σερρών και Σιδηροκάστρου και η υπαγωγή τους στην εποπτεία του Μητροπολίτου Ιερισσού.

 Στις 6 Νοεμβρίου του 1924 με απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και προς αποκατάσταση των προσφύγων, ένεκα της Μικρασιατικής καταστροφής (1922), Αρχιερέων, συστάθηκε η προσωρινή Μητρόπολη Νιγρίτης.

Τη Μητρόπολη αυτή εποίμαναν δύο Μητροπολίτες (ο προερχόμενος από τη Μητρόπολη Δαρδανελλίων και Λαμψάκου Κύριλλος Αφεντουλίδης από Νοέμβριο του 1924 έως 21 Ιουνίου 1928 και ο από Κυδωνιών Ευγένιος Θεολόγου από 28 Ιουνίου 1928 έως το 1934) έως τις αρχές του 1935, οπότε καταργήθηκε η Μητρόπολη.

 Η αποσπασμένη από το 1917 γεωγραφική περιοχή που αποτέλεσε τα όρια της πνευματικής ευθύνης της Μητροπόλεως Νιγρίτης ενσωματώθηκε και πάλι στη Μητρόπολη Σερρών, έκ της οποίας προσκαίρως είχε αποσπασθεί, και έκτοτε ο Μητροπολίτης Σερρών φέρει τον τίτλο του Σερρών και Νιγρίτης.

Η Ιερά Μητρόπολις Σερρών και Νιγρίτης
 σύμφωνα με την Πατριαρχική Πράξη του 1928 και το Νόμο 3615/1928
 περιήλθε μαζί με τις υπόλοιπες Μητροπόλεις των ΅λεγομένων Νέων χωρών”
 υπό την άμεσο διοικητικήν ευθύνη της Εκκλησίας της Ελλάδος, 
του σεπτού Οικουμενικού θρόνου διακρατήσαντος του ανωτάτου πνευματικού αυτού δικαιώματος.