Άγνωστες πτυχές της ενδοπαραταξιακής διαμάχης σεντραλιστών-βερχοβιστών της
VMRO-EMEO παραμονές της εξέγερσης του Ηλιντεν-Illinden.
ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ,
ΔΙΕΘΥΝΣΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ,
Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ
ΚΑΙ ΤΑ ΕΙΣ ΘΡΑΚΗΝ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
Την 26ην Άπριλίου 1899 ό έπιφορτισμένος με την Βουλγαρικήν προπαγάνδαν εις Μακεδονίαν, Βούλγαρος ύπουργός Ριζώφ, άνέφερεν έγγράφως εις τον πρίγκηπα Φερδινάνδον :
«Ή Βουλγαρική δραστηριότης εις Μακεδονίαν δεν είναι δυνατόν να σννεχισθή με την μέχρι τουδε έκπαιδεντικήν πολιτικήν.
Λεν δυνάμεθα πλέοννα άναμένωμεν τίποτε περισσότερον από τά σχολεία και την εκκλησίαν. Έλάβομεν ο,τι ήτο δυνατόν από τούς Τούρκους (ύπό τυπον εκκλησιαστικών και σχολικών παραχωρήσεων και ήδη χάνομεν έδαφος προ τον διατηρονντος τάς θέσεις του 'Ελληνισμόν. ’Ήδη πρωταρχικός σκοπός μας πρέπεινα είναι ή άπελενθέρωσις της Μακεδονίας»).
Αι λέξεις «άπελευθέρωσις της Μακεδονίας» εις τάς σκέψεις της Βουλγαρικής Κυβερνήσεως έλάμβανον διαφορετικήν σημασίαν άττό την άποδιδομένην δι’ αύτών.
Έσήμαινον ότι θά κατεστρέφετο με κάθε μέσον ό Μακεδονικός Ελληνισμός και Θά έδημιουργούντο συγχρόνως αι κατάλληλοι προυποθέσεις, αι όποίαι θά έδικαιολόγουν έπέμβασιν της Βουλγαρίας
υπέρ των εις Μακεδονίαν δήθεν ομοφύλων της. Έκτοτε ή Βουλγαρία, κυριαρχουμένη ύπ’ αυτών των σκέψεων, θά άνελάμβανεν έντονον αγώνα πρός πραγματοποίησιν τών σκοπών της.
Πράγματι μετ’ ολίγον ή Βουλγαρία ένέτεινε την δρασιν της προπαγάνδας που ένεργείτο υπό της εκκλησίας και ηύξησε τάς αξιώσεις έπι τών διεκδικουμένων εκκλησιαστικών και σχολικών περιφερειών.
Δια την έπίτευξιν τών διεκδικήσεών της αυτών, δεν περιωρίσθη μόνον εις ειρηνικά μέσα, άλλά δια τών πρακτόρων, τών ιερέων και τών βουλγαροδιδασκάλων της ύπέθαλπε και δυναμικάς λύσεις.
Φιλήσυχοι πατριαρχικοί Έλληνομακεδόνες, άδιακρίτως ελληνόφωνοι ή σλαυοφωνοι, την ώραν κατά την όποίαν έξετέλουν τάς θρησκευτικός λειτουργίας των εις τάς εκκλησίας, έδέχοντο βιαίας επιθέσεις τών έξαρχικών, οί οποίοι δια δυναμικών μέσων, άκόμη και δολοφονιών, προσεπάθουννα τους εκφοβίσουν, διά να άπαρνηθούν την ορθοδοξίαν καί να παραδώσουν εις τό σχίσμα τάς εκκλησίας των και τά ελληνικά σχολεία των.
'Ομηρικοί αγώνες διεξήχθησαν τότε εις τά Μακεδονικά χωρία δια την κατοχήν της κοινοτικής σφραγϊδος και δια την χρησιμοποίησιν της εκκλησίας ή του κοινοτικού σχολείου.
Αι συγκρούσεις ένετείνοντο κατά τάς σημαντικάς έορτάς και πανηγύρεις τών διαφόρων εκκλησιών και μοναστήρίων, κατά τάς όποίας οί έξαρχικοί προσεπάθουν να ύφαρπάσουν τάς διαφόρους θαυματουργούς και έξόχως τιμωμένας εικόνας 'Αγίων της ’Ορθοδόξου εκκλησίας .
Τό Βουλγαρικόν Κομιτάτον διά να έπιτύχη τού γενικωτέρου σκοπού του, άλλά και διά να άποθαρρύνη πλήρως τούς άντιδρώντας, έχρησιμοποίει ποικίλα μέσα εις βάρος τού Μακεδονικού Ελληνισμού, συνηθέστερα τών όποιων ήσαν αι άπειλαί, αι πιέσεις, οί εκβιασμοί, αι προδοσίαι, οι έμπρησμοί, τά βασανιστήρια και οι φόνοι.
Ή εξοντωτική δρασις τών κομιτατζήδων έστρέφετο κυρίως εναντίον ιερέων, διδασκάλων, επιστημόνων, προυχόντων, οικονομικών παραγόντων και γενικώς κατά τών στελεχών τού Μακεδονικού Ελληνισμού, συχνότερα δέ θύματά των ήσαν οί σλαυόφωνοι Ελληνες.
Μεταξύ τών ετών 1899-1902, πλέον τών 200 πατριαρχικών έφονεύθησαν εις Μακεδονίαν , πολλοί δέ άλλοι κατεδιώχθησαν ύπό τών βουλγαρικών συμμοριών και ήναγκάσθησαν να έκπατρισθούν. Οι Τουρκικές Άρχές, έφαρμόζοντας την άρχήν «διαιρεί και βασίλευε» έτήρουν μετριοπαθή στάσιν έναντι τών συγκρούσεων αύτών και ούδεμίαν διάθεσιν έπεδείκνυον πρός αποτελεσματική ν ανακοπήν των Βουλγαρικών κακουργιών.
Ένώ δέ οί Έλληνες ούδεμιας εις την πραγματικότητα προστασίας έτύγχανον έκ μέρους των Τουρκικών ’Αρχών, οί σχισματικοί περιεφρουρούντο και ύπεστηρίζοντο εις τάς ένεργείας των, από τάς πολυαρίθμους Βουλγαρικάς συμμορίας, αι όποιαι από του 1899 ήρχισαν να διέρχωνται τά σύνορα πρός την Μακεδονίαν.
 |
| Ο Ιβάν Τσόντσεβ. |
Τόσον ό Σαράφωφ όσον και ό Τσόντσεφ προέβησαν εις την διοργάνωσιν πολυαρθμων συμμοριών, αί όποιαι υπό την ηγεσίαν Βουλγάρων άξιωματικών ή υπαξιωματικών ήρχισαν να εισβάλλουν εις την Μακεδονίαν.
 |
| Ο Μπόρις Σαράφοβ |
Συγχρόνως προσεπάθουν να συντονίζουν την δρασιν των με τάς έμφανιζομένας κατά την εποχήν εκείνην συμμορίας της ΕΜΕΟ δια της διευθετήσεως τών μεταξύ των αντιθέτων τυπικών απόψεων ( ). Παραλλήλως ή αυξησις της δραστηριότητος τών συμμοριών και τών οργανώσεων γενικώτερον έπέφερεν ώς άναπότρεπτον συνέπειαν και την εντασιν της έπαγρυπνήσεως τών Τουρκικών ’Αρχών.
Παρ’ όλον ότι κατά την εποχήν εκείνην αί συμμορίαι άπέφευγον να συγκρουσθουν με Τουρκικά στρατιωτικά τμήματα, περιοριζόμεναι εις τό κύριον κατά τού Ελληνισμού έξοντωτικόν εργον των, αί Τουρκικαι Άρχαί, εχουσαι ήδη από τού 1897 σοβαράς ενδείξεις περί της συντελουμένης επαναστατικής κινήσεως, είχον εντείνει τά μέτρα άσφαλείας των.
Σοβαρά άνακάλυψις κρυμμένου όπλισμού και πυρομαχικών έλαβε χώραν την 25ην Αύγούστου 1897 εις την Ραδοβίτσαν μετά από τον τυχαίον φόνον δύο Τούρκων χωροφυλάκων.
Εις την περίπτωσιν αύτην έφυλακίσθηκαν 120 άτομα, εντός τού αύτού δέ έτους άκόμη μεγαλύτερον πλήγμα κατεφέρθη κατά της ΕΜΕΟ εις την Βίνιτσαν.
Μετά τον φόνον και την καταλήστευσιν ένός Τούρκου πλουσίου ύπό συμμορίας είσελθούσης έκ Βουλγαρίας, έπηκολούθησε δραστήρια καταδίωξις ύπό τών Τουρκικών ’Αρχών, με άποτέλεσμα την άπροσδόκητον άνακάλυψιν κρυμμένου οπλισμού και πυρομαχικών.
Αί ερευναι έπεξετάθησαν εις τάς περιοχάς Ίστίπ, Κρατόβου, Κρίβα Παλάνκα, Ραδοβίτσης, Κουμανόβου, Μαλεσιόβου και Σκοπιών, συνελήφθησαν δέ 528 άτομα( ).
Έξαιρετικώς βαρείας συνεπείας δια την ΕΜΕΟ είχον αί ανακαλύψεις και αί έπακολουθήσασαι συλλήψεις εις τό Βαλάντοβον και τάς περιοχάς Δοϊράνης, Γιαννιτσών και Γευγελής κατά τό 1899,
ώς και ή προδοσία Ίβάντσε Μπουζώφ εις την περιοχήν της Καστορίας τό 1901. Σημαντική επίσης άποκάλυψις έσημειώθη εις την περιοχήν τού Μοναστηριού τό έτος 1900.
Κατ’ αύτην κάποιος ίερεύς, ό όποιος είχεν έκβιασθή να καταβάλη εις την ΕΜΕΟ τριάκοντα λίρας, ήρνήθη να συμμορφωθή και κατέδωσε τό γεγονός εις τάς Άρχάς.
Μετά την κατάδοσιν ή ’Αστυνομία προέβη εις έκτεταμένας συλλήψεις, ενώ συγχρόνως έξετόπισεν εις τάς γενετείρας των, μερικούς ήγέτας της όργανώσεως
και ένέκλεισεν εις τάς φυλακάς Μοναστηριού τον γενικόν γραμματέα της ΕΜΕΟ Ντάμε Γκρούεφ.
Έξ όλων όμως τών άνακαλύψεων εις τάς όποίας προέβησαν αί Τουρκικαι Άρχαί, σημαντικωτέρα παρουσιάζετο ή έπιτευχθεισα εις Θεσσαλονίκην κατά τό 1901. την 23ην Ίανουαρίου του έτους τούτου συνελήφθησαν εις την πόλιν αυτην ό γραμματεύς της Κεντρικής Επιτροπής ’Αλέξανδρος Νίκωφ και ό υπάλληλός της Μίλαν Μιχαήλωφ.
Ό Νίκωφ κατώρθωσε να διαφύγη, ό Μιχαήλωφ όμως προέβη εις αποκαλύψεις, μετά τάς όποίας επηκολούθησαν άθρόαι συλλήψεις.
Αί συλλήψεις έπεξετάθησαν εις τάς περιοχάς Κιλκίς, ’Εδέσσης, Γευγελής, Καβανταρτσι (Τίκβες), Ραδοβίτσης και Σκοπιών, ό αριθμός δέ τών συλληφθέντων άνήλθεν εις 188.
Μεταξύ τών συλληφθέντων ήσαν τά μέλη της Κεντρικής ’Επιτροπής Πέρε Τόσιεφ, Χρήστος Μάτωφ, Χρήστος Τατάρτσιεφ και πολλά άλλα ηγετικά στελέχη.
Ή ηγεσία της ΕΜΕΟ ύπέστη πανικόν και ό Ίβάν Χατζηνικολώφ, ό μόνος ελεύθερος από τά μέλη της Κεντρικής ’Επιτροπής, θεωρών έπικειμένη την σύλληψίν του, παρέδωσε τον μυστικόν κώδικα αλληλογραφίας της όργανώσεως και ολόκληρον τό άρχειον της εις τον Ίβάν Γκαρβάνωφ, ό οποίος έπρέσβευε την άπόλυτον ύπαγωγήν της ΕΜΕΟ ύπό τούς βαρχοβιστάς.
'Ως έκ τούτου από της στιγμής εκείνης ή Βουλγαρική Κυβέρνησις ήδύνατο να κατευθύνη άποτελεσματικώτερον κατά τάς ορέξεις της τάς ένεργείας της ΕΜΕΟ.
Παρ’ όλα αύτά οί κατά τόπους ήγέται της ΕΜΕΟ, ιδιαιτέρως δέ οί εύρισκόμενοι εις την περιοχήν Μοναστηριού, εξηκολούθουν να τηρούν μερικώς άνεξάρτητον γραμμήν.
Ώς έκ τούτου περί τάς άρχάς Αύγούστου τού 1902 άφίχθη εις την περιοχήν έκ μέρους τού βαρχοβιστικού Κομιτάτου ό συνταγματάρχης Γιαγκώφ, με εντολήν να έπιδιώξη την έπικράτησιν τών βαρχοβιστικών απόψεων μεταξύ τών έκεί ηγετών της ΕΜΕΟ καίνα προπαρασκευάση τό έδαφος δι’ έξέγερσιν.
Ό Γιαγκώφ, επικεφαλής ενόπλου συμμορίας, ή οποία είχεν είσέλθει έκ Βουλγαρίας, έγκατεστάθη εις την γενέτειράν του Ζαγορίτσανην και έπεδίωξε συνάντησιν μετά της εις Δυτίκήν Μακεδονίαν ήγεσίας της ΕΜΕΟ.
Ό εύρισκόμενος εις τάς φυλακάς Μοναστηριού Γενικός Γραμματεύς της ΕΜΕΟ Νταμε Γκρούεφ, κυρίως από άντιζηλίαν πρός τούς βαρχοβιστάς, έδωσεν εντολήν τότε όπως έμποδισθή εις την δραστηριότητά του ό Γιαγκώφ, με τό πρόσχημα ότι ό πληθυσμός δέν ήτο έτοιμος δι’ έπανάστασιν.
"Ομως οί άρχηγοί τών βουλγαρικών συμμοριών της περιοχής Τσακαλάρωφ, Παπάντσεφ , Άντρεάφ , Κλιάσεφ , Σιλιάνωφ και Μήτρος Βλάχος , προετίμησαν να συναντηθούν μετ’ αύτού κα ίνα συζητήσουν.
Ή πρώτη συνάντησίς των έλαβε χώραν πλησίον του χωρίου Βουλγαρομπλάτσι (Όξυά), ούδεμία όμως ευζήτησις διεξήχθη, διότι καταφθάσαντα Τουρκικά στρατεύματα διέλυσαν την συγκέντρωσίν των.
την 1ην Σεπτεμβρίου 1902 συνηντήθησαν και πάλιν εις τά υψώματα τού Σιστέβου (Σίδηροχώριον).
Κατά την συνάντησιν αυτην ό Γιαγκώφ έπληροφόρησε τούς τοπικούς ήγέτας ότι ή έπίσκεψίς του είχεν ώς κύριον σκοπόν την προετοιμασίαν της έξεγέρσεως.
Τά πάντα ήσαν έτοιμα είπε και ώς ήμερομηνία ένάρξεως της έξεγέρσεως είχεν όρισθή ή 7η Σεπτεμβρίου. Τό σύνθημα της έξεγέρσεως θά έδίδετο δια κωδωνοκρουσιών και έντός έλίγου θά κατέφθανον μετά του στρατηγού Τσόντσεφ και τού Βουλγαρικού στρατού Ρώσοι στρατηγοί από την Σίπκα (περιοχή βορείως Σόφιας), ή δέ Μακεδονία θά άπηλευθερούτο έντός ολίγων εβδομάδων.
Οί τοπικοί ήγέται έντυπωσιάσθησαν από τάς πληροφορίας τού Γιαγκώφ, άπήντησαν όμως ότι δέν ήδύναντο να προβούν εις την λήψιν σχετικών άποφάσεων, πριν λάβουν σχετικάς οδηγίας από την ηγεσίαν της ΕΜΕΟ.
Ό Γιαγκώφ ύπεσχέθη ότι θά άναμείνη τάς οδηγίας αύτάς, ήρχισεν όμωςνα περιφέρεται εις τά χωρία,να όμιλή περί της έξεγέρσεως καίνα κατηγορή τούς τοπικούς ήγέτας ώς δειλούς.
Ό Τσακαλάρωφ προσεπάθησενα άποκρούση τάς κατηγορίας του αύτάς όμιλών και αύτός εις τά χωρία και έξηγών εις τούς χωρικούς ότι ή τοπική όργάνωσις δέν ήτο έτοιμη δ΄ έξέγερσιν (*).
Κατά την ιδίαν περίοδον ό Γιαγκώφ προσεπάθησε να προσεταιρισθή τον οπλαρχηγόν Κώττα , ό όποιος τρέφων άσπονδον μίσος κατά τών Τούρκων, ήτο πάντοτε πρόθυμος δι’ έξεγέρσεις κατά της Τουρκικής εξουσίας..
Εκμεταλλευόμενος τάς αντιθέσεις του με την ΕΜΕΟ, κατώρθωσε να τον πείση, την δέ 30ην Σεπτεμβρίου, όταν Τουρκικόν τμήμα προσέβαλε την συμμορίαν τού Γιαγκώφ πλησίον της Μπόμπιστας (Βέργας),
ό Κώττας μετά της όμάδος του ήγωνίσθη εις τό πλευρόν τού Γιαγκώφ ήρωϊκώς και συνέβαλεν εις την άπόκρουσιν τών Τούρκων.
Πέραν όμως της αψιμαχίας αύτης και άλλων μικρών συγκρούσεων μετά τού Τουρκικού στρατού, ούδέν τό σημαντικόν έπέτυχεν ό Γιαγκώφ.
Ό Τσακαλάρωφ και ό Κλιάσεφ συνέλεξαν τά όπλα τών χωρίων και τά άπέκρυψαν, πείσαντες τούς χωρικούς ότι τυχόν έξέγερσίς των θά άπέβαινε τελικώς εις βάρος των.
Αί δύο άντίπαλοι μερίδες συνηντήθησαν και πάλιν εις την Κρυσταλλοπηγήν (Σμαρδέσι) την 22αν ’Οκτωβρίου και νέας κατηγορίας έξετόξευσεν ή μία κατά της άλλης.
Ό Γιαγκώφ κατηγόρησε τον Τσακαλάρωφ, ότι κατεχράσθη χρήματα τού Βαρχοβιστικού Κομιτάτου, τό αύτό δέ επραξε και ό Τσακαλάρωφ κατά τού Γιαγκώφ, χρησιμοποιήσας ώς μάρτυρα μέλος της συμμορίας του.
Οί άπλοι χωρικοί όμως δέν έδιδαν και μεγάλην προσοχήν εις τάς τοιαύτας αντιδικίας,ούτε και έπεθύμουννα άκολουθήσουν τάς υποδείξεις του Γιαγκώφ, ό όποιος έπεζήτει την άμεσον εξέγερσιν.
Τό ότι αυτός άνήκεν εις την « Ανωτάτον Μακεδονικήν ’Επιτροπήν», τό όργανον ολοκλήρου του Βουλγαρικού έθνους και του μόνου άναγνωριζομένου ύφ’ ολοκλήρου της Ευρώπης, ώς τούς ελεγεν, ούδεμίαν έντύπωσιν τούς προεκάλει.
'Ως έκ τούτου ό Γιαγκώφ ήναγκάσθη μετ’ ολίγον να έγκαταλείψη την Δυτικήν Μακεδονίαν καίνα έπιστρέψη εις την Σόφιαν μέσω Ελλάδος. (!)
Ή πρός έξέγερσιν προσπάθεια των Βαρχοβιστών δεν είχεν καλυτέραν τύχην εις τάς άλλας Μακεδονικός περιοχάς.
Σημαντική δρασις συμμοριών είχε σημειωθή εις τάς περιοχάς Μελενίκου, Σερρών, Δεμίρ Ίσάρ (Σιδηρόκαστρον), Γαννιτσών, Κιλκίς, Γευγελής, Μαλεσιόβου, Στρωμνίτσης, Δράμας και Θεσσαλονίκης .
Είχον λάβει δέ χώραν αί συνήθεις συγκρούσεις μεταξύ συμμοριών και Τουρκικών στρατευμάτων, οί συνήθεις φόνοι πατριαρχικών ιερέων και έμμενόντων εις τον Ελληνισμόν κοινοταρχών, ώς και αί συνήθεις ερευναι, συλλήψεις και δίκαι.
Πέραν αύτών όμως τίποτε άλλο δέν προοιώνιζεν ότι ή Μακεδονία εύρίσκετο εις τά πρόθυρα έπαναστάσεως.
Τό σύνολον των Μακεδονικών χωρίων παρέμενεν απαθές εις τάς προτροπάς των βαρχοβιστών και ό επαναστατικός πυρετός δέν είχε καταλάβει τούς Μακεδόνας χωρικούς.
Βεβαίως πολλά διεδίδοντο και ώς έκ τούτου οί Τούρκοι, πρό της κάπως ηύξημένης συμμοριακής δράσεως, είχον άρχίσεινα λαμβάνουν έντονώτερα μέτρα άσφαλείας.
Οι νεοδιορισθέντες βαλήδες, Μοναστηριού Έντίμπ Πασάς και Θεσσαλονίκης Φεχμή Πασας, είχον λάβει εις την περιφέρειάν των τά κατά την γνώμην των ένδεικυόμενα μέτρα. εις τό Μοναστήριον συνελήφθησαν 72 ύποπτοι έπαγγελματίαι και βουλγαροδιδάσκαλοι και εις την Θεσσαλονίκην είχεν έφαρμοσθή ενα άποτελεσματικόν σύστημα περιπολιών των Τουρκικών στρατευμάτων.
Κατά τον Μάϊον τού 1902 ύπήρχον άξιόλογοι Τουρκικαι δυνάμεις εις Μακεδονίαν και δλαι αί γέφυραι, αι σιδηροδρομικαί σήραγγες και οί σταθμοί, έφρουρούντο καλώς.
Πολλά χωρία έφρουρούντο ύπό μικρών ομάδων Τουρκικού στρατού και πυκνά άποσπάσματα διέτρεχον την ύπαιθρον.
Ή τακτική αύτή τού Τουρκικού στρατού άπέβλεπεν εις τό να τηρή τάς συμμορίας μακράν των κυρίων όδών συγκοινωνίας και τών άστικών κέντρων.
Από της άπόψεως αύτης ή διάταξις τών Τουρκικών δυνάμεων ήδύνατονα θεωρηθή επιτυχής.
Ή κατανομή όμως τούτων εις μικρά τμήματα, διηυκόλυνε τάς κινήσεις τών συμμοριών, αί όποιαι ήσαν και αύταί διεσπαρμένοι εις μικράς ομάδας.
Τά μικρά Τουρκικά τμήματα άπέφευγον κατά κανόνα τάς συγκρούσεις και σπανίως έξήρχοντο εις νυκτερικάς περιπολίας ή ήμερησίας άναζητήσεις συμμοριτών.
"Οταν έξηναγκάζοντονα πράξουν τούτο συνεκεντρούντο περισσότερα τού ενός κι’ ένισχύοντο δι’ άτάκτων Τούρκων χωρικών.
Κατά κανόνα όμως όταν τά στρατιωτικά τμήματα συνεκρούοντο με τάς συμμορίας, ό Τούρκος στρατιώτης ήγωνίζετο καλώς και μετ’ άποφασιστικότητος, έπέφερε δέ σημαντικός άπωλείας είς, τούς συμμορίτας .
Πρό της ηύξημένης συμμοριακής δράσεως, ή Τουρκική Κυβέρνησις ένέτεινε τά μέτρα άσφαλείας και έπύκνωσε τάς δυνάμεις της παρά τά Βουλγαρικά σύνορα.
Συγχρόνως έκυκλοφόρησε την 4ην Μαρτίου 1902 ειδικήν εγκύκλιον πρός τούς βαλήδες.
Έκ παραλλήλου προέβαινεν εις διαβήματα πρός την Βουλγαρικήν Κυβέρνησιν, κατηγορούσα αύτην ότι ώργάνωνεν εις τό εδαφός της τάς συμμορίας κοί τάς άπέστελλεν εις την Μακεδονίαν.
Αί κατηγορίαι αύταί έστηρίζοντο έπί πραγματικών γεγονότων. Πολλάκις ή ’Αστυνομία είχεν άνεύρει όπλα και πυρομαχικά προερχόμενα έκ Βουλγαρίας, τον δέ Μάϊον τού 1902 μία μεγάλη συμμορία συνελήφθη ενώ διέβαινε τά σύνορα παρά τό Κιουστεντήλ.
Ή Βουλγαρική Κυβέρνησις, προ τών άδιασείστων τούτων πειστηρίων, έξηναγκάσθη να λάβη ώρισμένα φαινομενικά μέτρα περιορισμού της δράσεως τών Κομιτάτων.
Έκ παραλλήλου όμως τό Βουλγαρικόν Κομιτάτον έπέσπευσε τάς προσπαθείας του, δια την έκδήλωσιν κάποιας έντυπωσιακής ένεργείας εις Μακεδονίαν, φοβούμενον ότι αί πιέσεις της Τουρκίας ίσως να έξηνάγκαζον την Βουλγαρικήν Κυβέρνησιννα περιορίση πραγματικώς την δράσιν του.
Την 18ην Σεπτεμβρίου 1902 εις τό χωρίον Γκράντοβον της επαρχίας "Ανω Τζουμαγιας, συνεκροτήθη διάσκεψις τών βαρχοβιστών, εις την όποίαν άπεφασίσθηνα κηρυχθή έπανάστασις εις τάς περιοχάς Τζουμαγιας, Πετριτσίου και Μαλεσιόβου, ώς ημέρα δέ έκδηλώσεως καθωρίσθη ή 25η Σεπτεμβρίου.
Ή λήψις της άποφάσεως συνεδυάσθη με έντονον προπαγανδιστική ν δραστηριότητα εις τον διεθνή τύπον και με την διοργάνωσιν συλλαλητηρίων εις Βουλγαρίαν.
Παρ’ όλα αυτά όμως τά Μακεδονικά χωρία της περιοχής παρέμενον απαθή και μόνον δια της χρήσεως βίας έδέχοντο τάς συμμορίας.
 |
Boris Sarafov Chetnik VMORO |
Κατά της έξεγέρσεως έτάχθη και ό ίδιος ό Σαράφωφ, ό όποιος ήγούμενος ίσχυράς βαρχοβιστικής μερίδος, ήτο ύπέρ της στενής συνεργασίας με την ΕΜΕΟ.
'Ως έκ τούτου ή έπανάστασις έξεδηλώθη άπλώς και μόνον διότι ό στρατηγός Τσόντσεφ αύτοπροσώπως διέβη τά σύνορα π:ρι τά τέλη Σεπτεμβρίου, επικεφαλής δυνάμεως 300 περίπου συμμοριτών.
Έκ τών εξήκοντα τριών χωρίων της περιοχής Τζουμαγιας—Μελενίκου, τά όποια είχον κυρίως προσχωρήσει εις την Εξαρχίαν κατόπιν βίας, μόνον τά δέκα έννέα προσεχώρησαν εις την έξέγερσιν, εύρίσκοντο δέ όλα αύτά βορείως τών στενών της Κρέσνας, πρός τά Βουλγαρικά σύνορα.
Εις την περιοχήν αύτην είχον συρρεύσει και όλαι σχεδόν αί βαρχοβιστικαι συμμορίαι της Κεντρικής και ’Ανατολικής Μακεδονίας, ευρισκόμενοι υπό τάς διαταγάς τού άντισυνταγματάρχου τού Βουλγαρικού στρατού Νικολώφ.
Αί δυνάμεις αύταί άνήρχοντο εις 250 άνδρας ύπό τον Ριζώφ έκ της περιοχής Τζουμαγιας, 170 ύπό τον Ντόντσιο και Στογιάνωφ έκ της περιοχής Πετριτσίου—Μελενίκου και 80 υπό τον οπλαρχηγόν ’Αλέξη έκ Πορροίων
.
Ό στρατηγός Τσόντσεφ ήλπιζεν ότι μετά τάς πρώτας συγκρούσεις εις την περιοχήν της "Ανω Τζουμαγιας θά έπετύγχανενα καταλάβη τά στενά της Κρέσνας.
Έκειθεν θά ήδύνατονα έπεκτείνη την δρασιν του εις τάς έπαρχίας Μελενίκου και Πετριτσίου, δίδων εις τό κίνημά του μαζικώτερον χαρακτήρα και μακρότερον χρόνον εις διάρκειαν.
’Αντιμετώπισεν όμως την πλήρη άδιαφορίαν τών χωρικών και μόνον εις τάς περιοχάς τού Πετριτσίου, της Γευγελής και Εδέσσης ελαβον χώραν ώρισμένοι φόνοι σημαινόντων Τούρκων.
Προσπάθεια έξεγέρσεως έγένετο και εις την περιοχήν τών Γιαννιτσών υπό τον Παυλώφ, άνευ όμως ουδεμιάς έπιτυχίας.
Αί Τουρκικαι ’Αρχαί ύπερέβαλον την σημασίαν της έξεγέρσεως και εσπευσαν να συγκεντρώσουν εις την περιοχήν της Τζουμαγιας ίσχυράς δυνάμεις, διά να προσβάλλουν ταχέως την έξεγερθεϊσαν περιοχήν.
Αί δυνάμεις αυταί κατευθυνόμεναι πρός Ανω Τζουμαγιάν και ένώ διέβαινον τά στενά της Κρέσνο:ς, ένέπεσαν εις ένέδραν τών βαρχοβιστών, οί όποιοι είχον προκαταλάβει την όχυράν αύτην θέσιν εγκαίρως.
Ή στενωπός της Κρέσνας, ευρισκόμενη έπί της όδού μεταξύ Πετριτσίου— Τζουμαγιας και εις τό ύψος τού χωρίου Κρέσνα, σχηματίζεται από τον ποταμόν Στρυμόνα, ό όποιος εις τό σημείον αύτό ρέει έντός μιας βαθυτάτης χαράδρας, περιβαλομένης ύπό βραχωδών όρθοπλαγιών.
Ή οδός εχει λαξευθή έπί τών βράχων και παραπλεύρως τού ποταμού, κατά τρόπον ώστε από την μίαν πλευράν της ένας κρημνός κατέρχεται πρός τον ποταμόν, ένώ ή άλλη πλευρά της περιβάλλεται από ένα ύψηλότατον βραχώδες τείχος.
Ή έντός της στενωπού πορεία διήρκει εξ ολοκλήρους ώρας. εις αύτό άκριβώς τό σημειον έγκατέστησαν την ένέδραν των οί βαρχοβισταί.
Κατά την έπακολουθήσασαν μάχην, την μόνην σημειωθεϊσαν καθ’ όλην την διάρκειαν τού κινήματος και ή όποία συνεχίσθη έπί τρία ήμερονύκτια, οί Τούρκοι άπώλεσαν 350 άνδρας.
Τελικώς οί στασιασταί, πιεζόμενοι από έλλειψιν πυρομαχικών και τροφίμων, άπεχώρησαν και οί Τούρκοι έξεχύθησαν εις τά χωρία της περιοχής λαφυραγωγούντες, πυρπολούντες και φονεύοντες τούς Κατοίκους των.
Τά Τουρκικά στρατεύματα άποτελούμενα από Νιζάμηδες, Ρεντίφηδες και άτάκτους Βασιβουζούκους , δέν περιώρισαν τάς κακουργίας των μόνον εις τά χωρία της Τζουμαγιας, τά όποια ύπεχρεώθησαν από τούς βαρχοβιστάς να περιθάλψουν τάς συμμορίας.
Έπεξέτειναν αύτάς και εις τάς περιοχάς Μελενίκου— Πετριτσίου, Ράσλογκ—Μπάνιας— Νευροκοπίου, εις τάς όποίας παρέμειναν έπί δίμηνον.
Οι πληθυσμοί ήναγκάσθησαν να καταφύγουν εις τά όρη, πολλοί δέ έξ αύτών, ιδίως από την περιοχήν της Τζουμαγιας, διέβησαν τά σύνορα και κατέφυγον εις την Βουλγαρίαν.
Έδημιουργήθη ώς έκ τούτου προσφυγικόν ζήτημα, τό οποίον ή Βουλγαρική Κυβέρνησις ήρχισε να έκμεταλλεύεται δια τών έφημερίδων και της προπαγάνδας της.
Ή Τουρκική Κυβέρνησις εις την προσπάθειάν της να άποφύγη τον δημιουργηθέντα θόρυβον εις Ευρώπην, έχορήγησεν άμνηστείαν και προέβη εις σειράν μέτρων, τά όποια έξησφάλιζον την επιστροφή τών προσφύγων.
Ή Βουλγαρική Κυβέρνησις όμως παρημπόδιζε την έπιστροφήν των, έκμεταλλευομένη την κατά τό μέσον τού χειμώνος οίκτράν κατάστασιν αύτών, καίτοι ή ιδία ήτο ό κύριος ύπεύθυνος δια τον έκπατρισμόν τών χωρικών.
Εις την Εύρωπαϊκήν διπλωματίαν, ή Βουλγαρική Κυβέρνησις προσεπάθησε να έξηγήση, ότι δέν της ήτο δυνατον να έλέγχη τούς εις Βουλγαρίαν Μακεδόνας και ότι ή δρασις τούτων έπροκαλειτο από την άναρχίαν και τάς ακρότητας της Τουρκικής Διοικήσεως εις Μακεδονίαν.
Παρ’ όλα αυτά όμως εις ούδεμίαν ένέργειαν προέβη διά να περιορίση την δράσιν τών Βουλγαρικών κομιτάτων και όταν οι συμμορίται έπέστρεψαν εις τό εδαφός της, τούς ύπεδέχθη ώς ήρωας.
Ό Γιαγκώφ έπανελθών εις την Σόφιαν την 14ην Δεκεμβρίου 1902, έχαιρετίσθη δια μεγαλειώδους λαμπαδηφορίας.
Ό δέ ήγέτης τών Βαρχοβιστών, καθηγητης Μιχαηλόφσκυ, όμιλήσας εις όργανωθείσας συγκεντρώσεις, έτόνιζεν ότι ή έξέγερσις δέν ώφείλετο εις τάς συμμορίας έκ Βουλγαρίας, άλλά εις την μή πραγματοποίησιν ύπό τών Μεγάλων Δυνάμεων τών πρό είκοσιττενταετίας υπεσχημένων μεταρρυθμίσεων.
Με καταπλήσσουσαν άναισχυντίαν ό ίδιος έζήτησεν από τάς Μεγάλας Δυνάμειςνα ύπεραμυνθουν τών Μακεδόνων και προσεπάθησε με κάθε τρόπο να καλύψη τό γεγονός ότι ή ψευδεξέγερσις άπετέλει έργον τών έκ Βουλγαρίας συμμοριών τού στρατηγού Τσόντσεφ.
Πάντως ή όλη έξέγερσις έσημείωσεν αποτυχίαν, διότι ήτο έργον ηγετών ούδεμίαν έπιρροήν άσκούντων έπί τών Μακεδονικών πληθυσμών.
Προεκάλεσεν όμως την Τουρκικήν σκληρότητα εις εύρειαν κλίμακα, από της πλευράς δέ αυτης έξε- ταζομένη, έδωσε τό δικαίωμα εις την Βουλγαρικήν Κυβέρνησιννα συγκινήση μερικώς την Εύρωπαϊκήν διπλωματίαν, δια της προπαγάνδας.
Εις τάς μεταξύ Σαντραλιστών και Βαρχοβιστών φαινομενικός ούσιαστικώς άντιθέσεις, ή έξέγερσις ούδεμίαν έπίδρασιν είχεν.
Αί άντιθέσεις αύταί περιωρίζοντο μεταξύ τών ήγετικών στελεχών, τά δέ κατώτερα στελέχη και οί άπλοι κομιτατζήδες δέν συμμετείχον εις αύτάς.
.
Ό σχισματικός Βουλγαρόφρων Μακεδών χωρικός ήσθάνετο τον εαυτον του
ώς Βούλγαρον και
άνεξαρτήτως τού έάν ήτο Σαντραλιστης ή Βαρχοβιστής,
έμάχετο με την ιδίαν ζέσιν τον Ελληνισμόν και τό Πατριαρχείον.
------------------------------
Επεξηγήσεις-Σημειώσεις
-------------------------------
() Τσέτα λέγεται εις την σλαυϊκήν τό άπόσπασμα ή και ή μικρά συμμορία. Άπετελείτο από 10 περίπου άνδρας, τούς «τσέτνικς» και διωκείτο ύφ’ ένός άρχηγου, άποκαλουμένου «βοεβόδα».
.
() Ό Παπάντσεφ κατήγετο από τό χωρίον Σλίβενι (Κορομηλιά) και ήτο έφεδρος αξιωματικός του Βουλγαρικου στρατού, διαμένων εις Βουλγαρίαν. Αύτός έπελέγη ώς αρχηγός συμμορίας ύπό του Γκότσε Ντέλτσεφ και άπεστάλη εις Δυτ. Μακεδονίαν (D. Dakin, σελ. 69 ).
() 'Ο Ντόντσιο Ζλάτκωφ και ό ’Aλέξης τών Ποροίων άπετέλουν οπλαρχηγούς της περιοχής του τύπου Κώττα. Αί περιοχαί των τούς έσέβοντο, έμίσουν δέ και αύτοί θανάσιμα την Τουρκικήν έξουσίαν και είχον περιέλθει εις οξείας άντιθέσεις με τούς ήγετικούς κύκλους της ΕΜΕΟ. Ή συμμετοχή των εις την έξέγερσιν πρέπεινα θεωρηθή ώς μία εύκαιρίανα άγωνισθούν κατά της Τουρκικής εξουσίας. και οί δύο όμως, δπως και ό Κώττας, άντετίθεντο εις τούς φόνους και τάς πιέσεις κατά τών Πατριαρχικών και τών Ελλήνων.
() '0 οπλαρχηγός Κώττας αντιπροσωπευτικός τύπος άρματολού, κατήγετο από την Ρούλια τών Κορεστίων, τό σημερινόν Κώττα. από τού 1897 είχεν οργανώσει ίδικήν του άρματολικήν ομάδα και είχεν έξέλθει εις τά ορη, φονεύσας αρκετούς τυραννικούς αγάδες και μπέηδες της περιοχής. Οί κάτοικοι τών Κορεστίων τον έσέβοντο, ό ίδιος δέ έτρεφε μεγάλην πίστιν πρός τά θεία και παρέμενε πιστός εις τό ΓΙατριαρχείον. "Οταν ήρχισαννα συγκροτούνται αί πρώται έπαναστατικαι ομάδες της ΕΜΕΟ, ό Κώττας προσεχώρησεν εις αύτήν, ταχέως όμως άντελήφθη τούς σκοπούς της, τούς οποίους δέν ένέκρινε, ιδίως τον άγώνα τον όποιον διεξήγαγε ή ΕΜΕΟ κατά τού Πατριαρχείου και τού Έλληνισμού. Ώς έκ τούτου ήλθεν εις ρήξιν μετά τών ήγετών της ΕΜΕΟ, άπεχώρησεν έξ αύτης και παρέμεινεν ανεξάρτητος, άγωνιζόμενος μετά φανατισμού κατά της Τουκικής εξουσίας και τών συμμοριών τών Βουλγάρων Κομιτατζήδων.
() Ό Άντρεάφ κατήγετο έκ Μοκραίνης (Βαρυκου) και ήτοπαλαιός συμμαθητης του Κλιάσεφ. Διέμενεν εις την Βάρναν της Βουλγαρίας και άνήκεν εις την Μακεδονικήν Επιτροπήν αυτής. Άπεστάλη εις Δυτικήν Μακεδονίαν ύπό τού'Γκότσε Ντέλτσεφ, όμου μετά του Παπάντσεφ (D. Dakin, σελ. 69).
() 0 Πάντο Κλιάσεφ έγεννήθη την 29ην Σεπτ. 1882 εις την Κρυσταλλοπηγήν (Σμαρδέσι) της Καστορίας. ΤΗτο υιός κτίστου, με βοήθειαν όμως της Εξαρχίας έφοίτησεν εις τά βουλγαρικά σχολεία Καστορίας, Μοναστηριού και Θεσσαλονίκης. ’Έχει άφήσει έκτενέστατα απομνημονεύματα εις τά όποια λέγει ότι έμυήθη εις την ΕΜΕΟ, ένώ έφοίτα εις τό Βουλγαρικόν Γυμνάσιον της Θεσσαλονίκης τό 1898. (D. Dakin, σελ. 52).
() Ό Σιλιάνωφ έσπούδασεν εις τά Βουλγαρικά σχολεία Μοναστηριού. Έχει άφήσει και αυτός απομνημονεύματα έκδοθέντα εις την Σόφιαν τό 1933.
() Ό Μήτρος Βλάχος έγεννήθη εις τό βλαχόφωνον χωρίον Πλιάσσα της Βορείου ’Ηπείρου. Διέμενεν όμως μονίμως μετά της οίκογενείας του εις Κονομπλάτι (Μακροχώριον) των Κορεστίων και ήτο κτηνοτρόφος. Έγινεν όργανον της ΕΜΕΟ, ένταχθεις άρχικώς εις την συμμορίαν Πετρώφ. Μετά την άπομάκρυνσιν τού τελευταίου έκ Κορεστίων, συνεκρότησεν ίδικήν του μικράν συμμορίαν, έκ τού ίδίου, τού πατρός του και τών δύο αδελφών του. Ητο σκληρός και έξειλίχθη. εις φανατικώτατον κομιτατζήν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου