 |
| Ο Ισμαήλ Εμβέρ πασάς, Τούρκος αξιωματικός, ηγετική μορφή του νεοτουρκικού κινήματος. |
Νεότουρκοι καί Νεοτουρκική Έπανάστασις
Κατά τάς τελευταίας δεκαετίας του 19ου αίώνος πολλοί Τούρκοι άξιωματουχοι άνεγνώριζαν τήν ανάγκην εκσυγχρονισμού τής ’Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Είναι γεγονός ότι ό Σουλτάνος ’Αβδουλ Χαμιτ δεν άντετίθετο εις τον εκσυγχρονισμόν και αρκετήν προσπάθειαν είχε καταβάλει πρός τήν κατεύθυνσιν αύτήν.
Ειχεν αναδιοργανώσει και επεκτείνει τήν Σχολήν Πολιτικών Υπαλλήλων είχε βελτιώσει αισθητώς τάς Στρατιωτικός Σχολάς καί ειχεν εισαγάγει νέον σύστημα διδασκαλίας είς τήν Επαγγελματικήν και Μέσην Έκπαίδευσιν.
Ολα όμως τά ιδρύματα αύτά, τά όποια προωρίζοντο νά παραγάγουν τους λειτουργούς τής εκσυγχρονισμένης Αύτοκρατορίας, άπέβησαν μέ τήν πάροδον του χρόνου κέντρα συζητήσεων και ενστερνισμού τών νέων ιδεών, αί όποιαι εκρινον αύστηρώς τον δεσποτισμόν, τον όποιον προωρίζοντο νά υπηρετήσουν.
Έπί πλέον οι σπουδάσαντες είς τό εξωτερικόν Τούρκοι, οι αλλοδαποί — οι άπασχολούμενοι είς τούς οργανισμούς οικονομικής εκμεταλλεύσεως τής Όθωμανικής Αύτοκρατορίας —, ή διεύρυνσις τών σιδηροδρομικών συγκοινωνιών, τά ταχυδρομεία, οι τηλέγραφοι, ή αΰξησις τών έκδιδομένων βιβλίων καί ως ενα σημείον ό λογοκρινόμενος Τύπος, συνέβαλον όλα εις τήν δημιουργίαν τής νέας εκείνης Τουρκικής γενεάς τών Νεοτούρκων, οί όποιοι έφιλοδόξουν νά άναλάβουν τήν διοίκησιν καί νά διασώσουν τήν διαλυομένην Αύτοκρατορίαν, άναδιοργανούντες αύτήν εκ βάθρων.
Από πολύ ενωρίς οί Νεότουρκοι συνηνώθησαν είς τό σωματείον «Ένωσις καί Πρόοδος».
Οί εξόριστοι εξ αύτών είς τό έξωτερικόν ήρχισαν νά εκδίδουν εφημερίδας καί νά τάς άποστέλουν κρυφίως είς τό εσωτερικό ν τής Αύτοκρατορίας, διαδίδοντες δια αύτου του τρόπου τάς ιδέας των.
Ό Σουλτάνος μή δυνάμενος νά άγνοήση τήν κίνησιν αύτήν, προσεπάθησε νά έξασφαλίση τήν ύποστήριξιν ώρισμένων ήγετών της, ώστε δία αύτών νά έξασθενήση τήν κίνησιν.
Περί τό 1900 επέτυχε νά προσεταιρισθή τον Μουράτ Μπέη, εκδότην τής έκδιδομένης είς τήν Γένοβαν παρανόμου Τουρκικής έφημερίδος Mizan, τον όποιον καί διώρισε σύμβουλον του Κράτους.
Ό Μουράτ Μπέης ηγείτο τότε τής Νεοτουρκικής κινήσεως καί ώς εκ τούτου ή προσχώρησίς του είς τον Σουλτάνον άπετέλεσεν ίσχυρόν πλήγμα διά τούς Νεοτούρκους.
Μετ' ολίγον όμως τό Νεοτουρκικών κίνημα άνεπτερώθη καί πάλιν διά της προσχωρήσεως δύο εξόριστων Αύτοκρατορικών Πριγκίπων, του Σαμπαχεντίν καί του Αουτφουλάχ.
Ή προσχώρησίς των όμως έπέφερε καί κάποιαν διαίρεσιν είς τήν Νεοτουρκικήν ηγεσίαν, διότι έδημιουργήθησαν ε!ς αυτήν δυο διαφορετικαί τάσεις- Ή όμάς του Σαμπαχεντίν υπεστήριζεν ότι ό Νεοτουρκικός αγών επρεπε νά διεξαχθή διά του Στρατού και των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, αι όποιαι θά έπείθοντο τοιουτοτρόπως ότι αί Συνθήκαι των με την Υψηλήν Πύλην θά έτηρουντο καί δέν θά άντέδρων είς τήν Νεοτουρκικήν κίνησιν.
Άντιθέτως ή όμάς του Άχμέτ Ριζά έπροτίμα νά επικράτηση τό Νεοτουρκικόν κίνημα διά της προπαγάνδας καί όχι της στρατιωτικής έπαναστάσεως και νά άπευθυνθή κυρίως είς τό έθνικόν συναίσθημα καί όχι είς τήν ξένην έπέμβασιν.
Τελικώς έπεκράτησαν αί έθνικιστικαί απόψεις του Άχμέτ Ριζά, αί όποιαι ήσαν περισσότερον εύκολον νά ύποστηριχθουν μεταξύ τών στρατιωτικών κύκλων.
Ώς έκ τούτου από του 1903 οι έν ένεργεία αξιωματικοί ήρχισαν νά όργανουνται σννωμοτικώς είς όλόκληρον τήν Αύτοκρατορίαν.
Αι συνωμοσίαι αυται εύρον πρόσφορον έδαφος καί εύδοκίμησαν ιδιαιτέρως είς τήν Μακεδονίαν, όπου ήδρευεν τό Γ' Τουρκικόν Σώμα Στρατού.
Είς τήν Μακεδονίαν ό κίνδυνος διαλύσεως της Αύτοκρατορίας ήτο περισσότερον εμφανής.
Όλα τά Όθωμανικά προβλήματα, ήτοι ή άνικανότης τών Κυβερνητικών Υπηρεσιών, αί ελλείψεις ύλικου, οι έλλιπεΐς μισθοδοσίαι αξιωματικών και δημοσίων υπαλλήλων, ή ανεπαρκής δίωξις τών έπαναστατημένων χριστιανικών λαών, ή απροσχημάτιστος έπέμβασις τών Εύρωπαϊκών Δυνάμεων έπαρουσιάζοντο ύπό συγκεκριμένην καί άπειλητικήν μορφήν.
Τά πάντα έδείκνυον, δτι έάν δέν έλαμβάνοντο ριζικά μέτρα ή Αύτοκρατορία θά διελύετο.
Ώς έκ τούτου δέν είναι περίεργον διατι είς τήν Μακεδονίαν είχον οι Νεότουρκοι τήν μεγαλυτέραν δύναμίν των και διατί άπό αύτήν ήρχισαν τήν έπανάστασίν των.
Ό διευθυντής τών Ταχυδρομείων και τών Τηλεγράφων Τααλάτ Μπέης, ό επικεφαλής τών Τελωνείων Χατζή Μιντάτ Μπέης, ό σχολάρχης Τζαβίτ Μπέης, ό διοικητής της Στρατιωτικής Σχολής Θεσσαλονίκης Μπουρσαλής Ταχίρ, πολλοί ανώτεροι και κατώτεροι άξιωματικοΐ του Γ' Σώματος Στρατού καί κατά πασαν πιθανότητα και ό ίδιος ό Χιλμή Πασας συγκατελέγοντο είς τήν Νεοτουρκικήν κίνησιν.
Είναι γεγονός άναμφισβήτητον ότι είς τήν Νεοτουρκικήν κίνησιν συμμετείχεν ό,τι καλύτερον ανθρώπινον δυναμικόν είχε νά έπιδείξη ή ’Οθωμανική Αύτοκρατορία.
Τούτο διαφαίνεται άπό τήν εύστροφίαν, μέ τήν όποίαν οί Νεότουρκοι ήγέται έχειρίσθησαν τά γεγονότα διά νά καταλάβουν τήν Αρχήν και νά έδραιωθοΰν είς αύτήν.
Καίτοι ό κύριος έχθρός των ήσαν οί ύπό έξέγερσιν ύποτελεις χριστιανοί — κύριοι ύπεύθυνοι τής άπειλουμένης διαλύσεως, έν τούτοις κατ’ άρχήν άνέπτυξαν καλάς σχέσεις μέ αύτούς καί έχρησιμοποίησαν τάς 'Οργανώσεις των διά τούς σκοπούς των.
 |
| (Φωτογραφία του Yane Sandanski με τον Nuredin Beg) |
Έπέτυχον δέ νά τούς πείσουν περί τών καλών των προθέσεων, ώστε νά ύποδεχθουν τήν Νεοτουρκικήν Έπανάστασίν όλοψύχως.
Δέν θά παρήρχετο όμως πολύς καιρός καί οί ύποτελεις λαοί θά άντελαμβάνοντο δτι οί Νεότουρκοι δέν διέφερον καί πολύ άπό τούς παλαιούς Τούρκους.
Κατά τάς άρχάς του 1908 ή Νεοτουρκική κίνησις είς τήν Μακεδονίαν είχε λάβει τεραστίας διαστάσεις.
Πληροφορουμένη τούτο ή Υψηλή Πύλη και έπιθυμούσα νά καταπνίξη τήν άπειλουμένην έξέγερσιν, άπέστειλεν είς Θεσσαλονίκην τόν Ισμαήλ Μαχίρ Πασα διά τήν διεξαγωγήν ανακρίσεων επί τής Νεοτουρκικής συνωμοσίας.
Είς τήν εκθεσίν του ό Μαχίρ Πασας άπέδιδεν εύθύνας είς πολλούς έκ τών ύψηλά ίσταμένων τής είς Μακεδονίαν 'Οθωμανικής διοικήσεως καί του Στρατού και περιέπλεκεν είς τάς κατηγορίας του καί τόν Χιλμή Πασά.
Μετ' ολίγον ο διοικητής Τάγματος Κυνηγών (Άβτζή Ταμπουρου) ΈμβέρΜπέης—έκ των ήγετών τής κινήσεως—έκλήθη sis τήν Κωνσταντινούπολιν ύπό τό πρόσχημα προαγωγής.
Ύποπτευθείς όμως ότι έπρόκειτο νά συλληφθη καί νά φυλακισθη έξήλθεν είς τά όρη της Ρέσνας, μή ύπακούσας εις τήν διαταγήν.
Τήν 22αν Ιουνίου 1908 τό παράδειγμά του ήκολούθησε καί ό Ταγματάρχης Νιαζι Μπέης μετά ισχυρού σώματος στρατιωτών.
Τήν άνταρσίαν αύτήν διετάχθη νά καταπνίξη ό Σεμσί Πασάς, πλήν όμως ό τελευταίος έδολοφονήθη την 25ην Ιουνίου εϊς τάς όδούς του Μοναστηρίου έν πλήρει ημέρα.
Κατόπιν των ανωτέρω ή άνταρσία μετεδόθη ταχέως μεταξύ των δυσάρεστη μένων στρατευμάτων όχι μόνον του Γ' Σώματος Στρατού της Μακεδονίας, άλλά καί του Β' Σώματος Στρατού της Άδριανουπόλεως.
Προσπάθειαι καταπνίξεως της έξεγέρσεως διά μεταφοράς Τουρκικών στρατευμάτων έξ Άνατολίας καί δια υποσχέσεων ηύξημένων μισθών καί προαγωγών, άπέτυχον πλήρως.
Τήν 9ην Ιουλίου 1908 ή Επιτροπή τής Όργανώσεως «Ενωσις καί Πρόοδος» εύθυγραμμίσθη μέ τούς ευρισκομένους έν άνταρσία στρατιωτικούς καί άπό κοινού έστάλη εις τά ανάκτορα Γιλδΐζ διακοίνωσις (προνουντσιαμέντο— Pronun- ciamen to), διά της όποίας άπητεΐτο ή έψαρμογή τού Συντάγματος τού 1876 (*).
Ύπό τήν άπειλήν έκθρονισμού ό Άβδούλ Χαμίτ ένέδωσε καί τήν 11ην 'Ιουλίου έδημοσιευθη άνακοίνωσις διά της όποίας διεκηρύσσετο τό Σύνταγμα, άνεσχηματίζετο ή Κυβέρνησις καί προεκηρύσσοντο έκλογαΐ διά τήν άνάδειξιν της ύπ΄ αύτού προβλεπομένης Βουλής.
Ούδέποτε μία άπλή διακήρυξις Συντάγματος έπέφερε τοιαύτην ταχεΐαν λύσιν δυσκόλων πολιτικών καταστάσεων, δσον ή Νεοτουρκική διακήρυξις της 11ης Ιουλίου 1908.
Ευθύς ώς έχορηγήθη άμνηστεία δι΄ δλους τούς εύρισκομένους ύπό τά όπλα.
Οι πολεμοχαρείς άντάρται οίασδήποτε έθνικότητος εις Μακεδονίαν κατήλθον άπό τά όρη εις τάς πόλεις καί συναδελφώθησαν μετά τών Τουρκικών στρατευμάτων καί τών 'Οθωμανικών 'Αρχών.
'Επηκολουθησαν έορταί μέ διακηρύξεις καί λόγους άπό όλας τάς πλευράς καί όλοι έχαίροντο καί έπίστευον δτι τά προβλήματά των θά έπελύοντο κατά τόν καλύτερον τρόπον ύπό τήν μαγικήν έπίδρασιν της Νεοτουρκικής Έπαναστάσεως.
Επομένως ο πολυχρόνιος Μακεδονικός 'Αγών έτερματίζετο έντός μιας πανηγύρεως χαράς καί άγαλλιάσεως.
 |
| Σαντάνσκυ καί Πανίτσα |
Ή έπιτροπή της όργανώσεως «Ενωσις και Πρόοδος» είς Θεσσαλονίκην, έπέτυχε συμφωνίας μέ τούς περισσοτέρους άρχηγούς τών Βουλγαρικών Κομιτάτων, οι δέ Σαντάνσκυ καί Πανίτσα κατέθεσαν προθύμως τά όπλα των είς τήν Δράμαν καί άφίχθησαν είς τήν Θεσσαλονίκην τήν 15ην 'Ιουλίου.
Παρομοία κατάθεσις όπλων έλαβε χώραν καί άπό τάς Σερβικάς συμμορίας.
Τά Ελληνικά όμως άνταρτικά σώματα έπαρουσιάσθησαν όλιγώτερον πρόθυμα είς τήν κατάθεσιν τών όπλων.
Εις τούς τυπικώς καταθέσαντας τά όπλα των 217 Ελληνας άντάρτας θά πρέπει νά θεωρήται ότι συμπεριελαμβάνοντο μόνον οι γηγενείς Μακεδόνες.
Πολλοί όμως έξ αύτών, ώς οί Αντώνιος Ζώης και Στέφανος Γρηγορίου, μή εμπιστευόμενοι τούς Τούρκους, κατήλθον μέν άπό τά όρη, πλήν όμως παρέμειναν είς τήν άφάνειαν, μή συμμετασχόντες είς τους έορτασμούς και τάς πανηγύρεις.
Είς τό βιλαέτιον Μοναστηριού ή δρώσα υπό τους οπλαρχηγούς Μακρήν, Καραβίτην, Βολάνην, Μπραγιάννην καί Τσίτσον Ελληνική δύναμις εξ 140 ανταρτών, κατόπιν έντολής του Προξενείου Μοναστηριού, συνεκεντρώθη είς Μεγάροβον.
Έξ αυτου έκινήθη συντεταγμένη εις Μοναστήριον μέ άναπεπταμένας τάς Έλληνικάς σημαίας της και συνοδευομένη υπό τριάκοντα Τούρκων αξιωματικών.
Έκ τού Μοναστηριού, άφού συμμετέσχεν είς τούς τριημέρους τοπικούς έορτασμούς, κατηυθύνθη μετά τών όπλων της πρός τά Ελληνοτουρκικά σύνορα και είσήλθεν είς τό Έλληνικόν έδαφος, χωρίς νά παραδώση τά όπλα.
Είς τήν Φλώριναν έπαρουσιάσθησαν τά σώματα Σκουντρή και Άνδριανάκη, είς δέ τό Πισοδέριον τό σώμα του Σίμου Ίωαννίδη.
Ή υπόλοιπος Ελληνική δύναμις, ή δρώσα είς τήν περιοχήν Καστορίας — Καστανοχωρίων ύπό τόν Άνθυπολοχαγόν Παπαλουκάν, διέκοψε μέν τόν αγώνα, πλήν όμως παρέμεινεν είς τά όρη χωρίς νά έλθη είς επαφήν μέ τάς Τουρκικάς Άρχάς μέχρι του ’Οκτωβρίου, οπότε καί έπανηλθεν είς τήν έλευθέραν Ελλάδα.
Τό ϊδιον επραξε καί τό νεοαφιχθέν είς τήν Δυτικήν Μακεδονίαν σώμα του οπλαρχηγού Παύλου Γύπαρη, ώς καί τό τοιούτον τού Ίωάννου Πούλακα.
Είς τό βιλαέτιον Θεσσαλονίκης είς τάς πόλεις κατήλθον καί κατέθεσαν τά όπλα των μόνον οί εντόπιοι οπλαρχηγοί καί άντάρται, ενώ οί αξιωματικοί καί οί έξ έλευθέρας Ελλάδος άντάρται έπανηλθον είς Ελλάδα, χωρίς νά παρουσιασθουν είς τάς Άρχάς.
Είδικώτερον είς τήν ’Αριδαίαν κατήλθον τά σώματα Χρήστου Καραπάνου, Δημητριού Βάρσου, Εύαγγέλου Κρικέλα καί Τσότσου Βέσκα.
Είς τήν Νάουσαν τό σώμα Σημανίκα, είς Βέροιαν τό σώμα Σταυροπούλου,
είς Σέρρας τά σώματα Βλάχβεη, Δούκα, Άϊβαλιώτη, Μπουλασίκη, Τσουβαλτζή, Μάρτζου
καί είς Νιγρίταν τό σώμα Γιαγλή.
 |
| Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΓΙΑΓΚΛΗΣ ΜΕΤΑ ΤΩΝ ΟΠΑΔΩΝ ΤΟΥ |
Οί αξιωματικοί τών Προξενείων έξηκολούθησαν νά παραμένουν είς αύτά, ώς καί οί δρώντες είς τά διάφορα Κέντρα ώς πράκτορες τούτων.
Γενικώς όμως όλοι έτερμάτισαν τόν ένοπλον αγώνα καί ήρχισαν νά προετοιμάζωνται ώστε, ύπό τό νέον συνταγματικόν καθεστώς, νά δυνηθουν νά συνεχίσουν αύτόν δι’ άλλων μεθόδων.
Σχηματισμός Κομμάτων και Κοινοβουλίου
Τά πολιτικά πράγματα τής Μακεδονίας υπό τό καθεστώς τών Νεοτούρκων ήσαν άρκετά συγκεχυμένα.
Ή ύπόσχεσις διά συνταγματικήν Κυβέρνησιν προεκάλεσε τήν δημιουργίαν πολλών πολιτικών σχημάτων καί πολλών φυλετικών καί κομματικών οργανώσεων.
Φυσικόν δέ ήτο ότι, εάν οί Νεότουρκοι έτήρουν τάς ύποσχέσεις των, τότε θά επρεπε νά ήσαν διατεθειμένοι νά άνεχθούν τήν ϋπαρξιν καί κομματικών άνταγωνισμών.
Είς τήν πραγματικότητα ήσαν άποφασισμένοι νά άνεχθούν τούς άνταγωνισμούς, μέχρις όμως τής οριστικής σταθεροποιήσεώς των είς τήν Αρχήν έξηναγκάσθησαν νά τούς άντιμετωπίσουν μέ συγκατάβασιν.
Παραλλήλως ύπέθαλψαν τάς φυλετικάς διαφοράς πρός τον σκοπόν νά παρουσιασθούν μεταξύ τών διαφόρων εθνοτήτων ώς διαιτηταί καί είρηνοποιοί.
Αί πρώται ενδείξεις φυλετικών άνταγωνισμών έπαρουσιάσθησαν καί πάλιν είς τό έκκλησιαστικόν ζήτημα.
Οί Βούλγαροι ολίγον μετά τήν κατάθεσιν τών όπλων ήρχισαν διά τής Εξαρχίας τον έκκλησιαστικόν αγώνα.
Είς τήν περιοχήν Γιαννιτσών—Εδέσσης κατέλαβον εξ εκκλησίας.
Είς τό Σαντζάκιον τών Σερρών άπεπειράθησαν νά καταλάβουν τάς έκκλησίας της Βροντους καί της Κλεπουσνας (Άγριανής).
Όμοίως προσεπάθησαν νά γίνουν κύριοι τών εκκλησιών του Μελενίκου, του Γένι Μαχαλά (Πεπονιάς) και τής Βέρτσανης.
Εις τό Βιλαέτιον του Μοναστηριού καί ιδιαιτέρως είς τήν περιοχήν τής Ζαγοριτσάνης (Βασιλειάδος) οι Έξαρχικοί προσεπάθουν διά τής βίας νά άποσπάσουν και πάλιν τά χωρία άπό τήν ’Ορθοδοξίαν, έπέτυχον δε τούτο είς τήν Κλαμπουτσιστα (Πολυπλάτανον), βορείως Φλωρίνης.
Είς τήν Μηλόβιτσαν οι ολίγοι οπαδοί τής ρουμανικής προπαγάνδας Κουτσόβλαχοι ήρχισαν άγώνα διά νά καταλάβουν τάς Έλληνικάς έκκλησίας, εις όλας δέ τάς παρομοίας περιπτώσεις οι 'Έλληνες ιεράρχαι έζήτουν τήν συνδρομήν τών Νεοτουρκικών ’Αρχών,
Κατά κανόνα όμως οι Νεότουρκοι προσεπάθησαν νά διατηρήσουν εις τό εκκλησιαστικού ζήτημα τό προ τής 10/23 Ιουλίου 1908 υφιστάμενον καθεστώς.
Όπου δέ έπαρουσιάζοντο περί τάς έκκλησίας διαφοραί, τάς όποίας δέν είχον τον καιρόν ή άπέφευγον νά διερευνήσουν και νά έπιλυσουν, εκλειον τάς έκκλησίας μέ τήν υπόσχεσιν ότι θά έπέλυον τάς διαφοράς μετά τήν διενέργειαν τών εκλογών.
Οι άναπόφευκτοι όμως φυλετικοί ανταγωνισμοί περιεπλέκοντο καί άπό τάς έσωτερικάς διαμάχας τών διαφόρων έθνοτήτων.
Είς τήν Βουλγαρικήν πλευράν ό άγων μεταξύ σαντραλιστών καί βαρχοβιστών έσυνεχίσθη καί ελαβε νέαν μορφήν υπό τό νέον καθεστώς.
Από τους άρχάς Σεπτεμβρίου ή όμάς Σαντάνσκυ ή όποια πολλάς έλπίδας έστήριξεν εις τήν Νεοτουρκικήν Έπανάστασιν, ήρχισε νά περιοδευη τήν Μακεδονίαν διά προπαγάνδαν καί προσεταιρισμόν οπαδών.
Τό ίδιον επραξε καί ή δεξιά μερίδα τής ΕΜΕΟ(VMRO) καί αί συγκρούσεις μεταξύ των δεν έβράδυναν νά έκδηλωθουν.
Τήν 30ην Αύγούστου ό Πανίτσα έφόνευσε τρία άτομα είς Σκρίτσοβον (Σκοπιάν) του Καζά Ζίχνης, αι δέ Νεοτουρκικάί Αρχαί έχαρακτήρισαν τό γεγονός ώς τοπικήν ύπόθεσιν ή οποία δέν τούς άφεώρα.
Ούσιαστικώς αι Άρχαί έπεθύμουν νά άποφύγουν τήν ύποστήριξιν οιασδήποτε μερίδος, διότι βασικός σκοπός των ήτο νά παρουσιάζωνται ώς ό ένωτικός κρίκος τών διαφόρων έθνοτήτων καί κομματικών οργανισμών.
Διά νά άντιληφθή καλύτερον τάς ιδέας καί τά πολιτικά προγράμματα τών διαφόρων κομμάτων ή Νεοτουρκική Έπιτροπή Θεσσαλονίκης έκάλεσεν όλας τάς τοπικάς κοινότητας νά συντάξουν μνημόνια, έκφράζουσαι τάς πολιτικός Ιδέας των καί τάς άνάγκας των.
Ή δεξιά μερίς τής ΕΜΕΟ(VMRO), άντιπροσωπευομένη είς Θεσσαλονίκην άπό τούς Πάντσεφ καί Σάτεφ, συνέταξε μνημόνιον, τό όποιον είς τάς γενικάς του γραμμάς έπαρουσίαζε καί πάλιν τάς παλαιός ιδέας της.
Μεταξύ άλλων έζήτει ϊσα δικαιώματα διά όλας τάς θρησκευτικάς κοινότητας καί όμοσπόνδησιν τών έπαρχιών, τά όρια τών όποιων θά επρεπε νά καθορισθουν μέ βάσιν τήν κατανομήν τών έθνοτήτων.
Έδήλωνε δέ είς τό μνημόνιον ότι έάν αι άπαιτήσεις της αυταί δέν έγένοντο άποδεκταί, τότε τά βουλγαρικά στοιχεία είς Μακεδονίαν θά έπανήρχιζον τον άγώνα.
Ίσχυρίζοντο έν συνεχεία δτι είς τά αίτήματά των είχον καί τήν άμέριστον ύποστήριξιν τής Βρεττανικής Κυβερνήσεως.
Αλλη όμως μερίς τής ΕΜΕΟ(VMRO), ή οποία είχε συστήσει λέσχην ύπό τήν ονομασίαν «Συνταγματική 'Ένωσις», διετύπωσε τάς άπόψεις της κατά διαφορετικόν τρόπον.
Έζήτει τήν συνένωσιν τών τριών Μακεδονικών βιλαετίων ύπό τον αύτόν κυβερνήτην, τήν άναγνώρισιν τής βουλγαρικής ώς επισήμου γλώσσης καί τήν πλήρη έλευθερίαν καί άνεξαρτησίαν τών βουλγαρικών σχολείων.
Ομως επειδή πολλά προγράμματα καί πολλαι άπόψεις έξεπορεύοντο έκ τών κύκλων τής ΕΜΕΟ(VMRO), ή βουλγαρική Κυβέρνησις άπεφάσισε νά συντονίση αύτάς.
Πρός τούτο έμερίμνησεν όπως συνέλθη είδικόν συνέδριον της ΕΜΕΟ(VMRO), διά τήν έξομάλυνσιν τών άντιτιθεμένων απόψεων αυτής.
Τό συνέδριον τούτο ελαβε χώραν τήν 20ην Σεπτεμβρίου 1908, παρευρέθησαν δέ όγδοήκοντα τέσσαρες αντιπρόσωποι.
Συνεκροτήθη υπ΄ αυτών μία μόνιμος επιτροπή, ή όποια έν συνεχεία έπαρουσίασε τά αιτήματα τής ΕΜΕΟ(VMRO) είς τήν Νεοτουρκική ν Επιτροπήν τής Θεσσαλονίκης.
Τά αιτήματα περιελάμβανον άναθεώρησιν του Συντάγματος μέ βάσιν τά φυλετικά δικαιώματα τών έθνοτήτων, δικαίωμα ψήφου εις όλους τους άνω τών είκοσι ετών άρρενας, δικαίωμα ελέγχου τών Υπουργών άπό τό Κοινοβούλιον, εκλογήν τών δύο τρίτων τών μελών τής Γερουσίας.
Έζήτουν επίσης ελευθερίαν τής συνειδήσεως, τής Παιδείας, του Τύπου καί του συνέρχεσθαι, αύτοκυβέρνησιν τών Ναχιέδων(υποδιείρεση του Καζά) μέ έπίσημον εις αύτούς γλώσσαν τήν τοιαύτην τής πλειονότητος τών κατοίκων, περιφερειακά κοινοβούλια ή διαίτας και στρατιωτικήν υπηρεσίαν διά τούς Μουσουλμάνους.
Τέλος έζήτουν έλευθέραν βασικήν παιδείαν είς τήν μητρικήν γλώσσαν, διατήρησιν τών θρησκευτικών προνομίων, δημοσίευσιν τών Νόμων εις τήν Τουρκικήν και εις τάς έθνικάς γλώσσας, δικαστήρια ένορκων καί διανομήν τών γαιών εις τούς καλλιεργούντας αύτάς.
Ή όμάς Σαντάνσκυ, Πανίτσα και Δεληράδεφ, υπέβαλεν ίδικόν της ύπόμνημα, διά τού οποίου έζήτει τήν εφαρμογήν ριζοσπαστικών και σοσιαλιστικών μέτρων.
Τά αίτούμενα μέτρα ήσαν δικαίωμα ψήφου δια όλους τούς άρρενας και τάς θήλεις άνω τών είκοσι ετών, έθνικοποίησις τών γαιών, ύποχρεωτική βασική σχολική παιδεία, κρατικοποίησις τών σιδηροδρόμων και τών ορυχείων, τοπική αύτοδιοίκησις και ίσότης μεταξύ τών θρησκευτικών κοινοτήτων, διά τής καταργήσεως όλων τών ειδικών προνομίων.
Οί οπαδοί τού Σαντάνσκυ άντιπολιτεύοντο τάς Συνταγματικάς λέσχας τής δεξιάς πτέρυγος τής ΕΜΕΟ(VMRO), ή όμάς δέ περί αύτόν έπαρουσιάζετο ίσχυροτέρα είς τό Σαντζάκιον τών Σερρών.
Περί τά τέλη Ίανουαρίου 1909 ή όμάς Σαντάσκυ συνεννοήθη μέ τούς οπαδούς τού Τσερνοπέεφ, οί όποιοι έκυριάρχουν είς τάς περιοχάς Στρωμνίτσης, Κιλκίς καί Καβαντάρτσι (Τίκβες).
Έκ τής συνεννοήσεως προήλθε τό «Έθνικόν 'Ομοσπονδιακόν Κόμμα», τό όποιον ύπεστήριζε τήν παραμονήν τής Μακεδονίας εντός τών πλαισίων τής ’Οθωμανικής Αύτοκρατορίας υπό καθεστώς εύρείας αύτοδιοικήσεως.
Τό πρόγραμμα τούτο τού κόμματος ήρχετο είς άντίθεσιν μέ τάς σκέψεις τών λεσχών τής «Συνταγματικής 'Ενώσεως» τής ΕΜΕΟ(VMRO), αί όποίαι ύπεστήριζον αύτονομιστικάς άπόψεις καί ώς έκ τούτου μέ τήν πάροδον του χρόνου έσχηματίσθησαν δύο κόμματα είς τήν βουλγαρικήν πλευράν.
Άντιθέτως οί 'Έλληνες καί οί Σέρβοι έπαρουσιάζοντο ήνωμένοι, ενώ διά τούς οπαδούς τής ρουμανικής προπαγάνδας δέν ήτο δυνατόν νά γίνη λόγος, διότι ούδέποτε άπετέλεσαν αύτοι είς Μακεδονίαν σοβαρόν πρόβλημα.
Από τήν Έλληνικήν πλευράν, αί απόψεις καί τά αίτήματα τού Ελληνικού στοιχείου διετυπώθησαν είς υπόμνημα τής Ελληνικής κοινότητος τής Θεσσαλονίκης, δημοσιευθέν είς τήν έφημερίδα «Φάρος».
Διά του υπομνήματος υπεγραμμίζετο ή άνάγκη διατηρήσεως του Μακεδονικού Ελληνισμού ώς μιας χωριστής όντότητος καί ήξιουτο ό σεβασμός τών υφισταμένων προνομίων τής Πατριαρχικής έκκλησίας.
Ακολούθως άνεπτύσσοντο δια αύτού ώρισμέναι άναγκαιαι τροποποιήσεις τού Συντάγματος, έξασφαλίζουσαι τήν χορήγησιν άδειών δημιουργίας μεταλλείων, τήν χορήγησιν ένυποθήκων δανείων, τήν έλευθέραν είσαγωγην μηχανημάτων, τήν βελτίωσιν τών περί διαβατηρίων διατάξεων, τήν βελτίωσιν τών τελωνειακών δασμών καί τέλος τήν άναμόρφωσιν τής δικαστικής καί διοικητικής μηχανής.
Τά αιτήματα αυτά, πρακτικά καί εφαρμόσιμα εις τό σύνολόν των, άπεδείκνυον τήν υψηλήν πολιτιστικήν θέσιν καί τήν προοδευτικήν διάθεσιν του Ελληνισμού τής Μακεδονίας.
Ολοι οί 'Έλληνες έπαρουσιάζοντο ήνωμένοι είς τά αίτήματά των καί ή μοναδική διχογνωμία των προέκυπτεν εις τό θέμα τής εμπιστοσύνης, τήν οποίαν θά επρεπε νά επιδεικνύουν έναντι τών Νεοτούρκων.
Οί περισσότεροι ήσαν τής γνώμης ότι οί Νεότουρκοι δέν διέφερον άπό τους παλαιούς Τούρκους καί ότι τό φιλελεύθερον πνεύμα τό όποιον έπέδειξαν άπό τής άνόδου των εις τήν Αρχήν, θά ήτο παροδικόν καί Θά διήρκει μέχρι τής σταθεροποιήσεώς των εις αύτήν.
Ύπήρχεν όμως καί μία μικρά μερίς, ή οποία έπίστευε καί ειχεν εμπιστοσύνην εις τούς Νεοτούρκους. Ή εμπιστοσύνη των αύτή προήρχετο άπό τήν γενικωτέραν θέσιν των έναντι τού προαιώνιου Ελληνικού πόθου τής Μεγάλης Ιδέας,
Είδικώτερον ειχον τήν γνώμην ότι άντί νά έπιδιώξη ό Ελληνισμός τήν άναβίωσιν τής Ελληνικής Αύτοκρατορίας τού Βυζαντίου, διά της έπεκτάσεως τών συνόρων τού Ελληνικού Κράτους, θά ήτο πρακτικώτερον καί περισσότερον πραγματοποιήσιμον νά έπιδιώξη τόν έξελληνισμόν τής "Οθωμανικής Αύτοκρατορίας.
Δι αύτούς ό διεξαχθείς Μακεδονικός Αγών, καίτοι έθεωρήθη απαραίτητος όταν έξεδηλώθη, περιέκλειεν έν τούτοις έπικινδύνους συνεπείας, διότι πιθανώς νά ώδήγει εις διαμελισμόν τής Όθωμανικής Αύτοκρατορίας.
Ώς έκ τούτου ή Νεοτουρκική κίνησις, ή οποία ύπέσχετο τόν έκσυγχρονισμόν τής πολυεθνούς Αύτοκρατορίας, ηύνόει τά σχέδιά των, διότι έπίστευον ότι τό Έλληνικόν στοιχειον, ώς περισσότερον προηγμένον καί περισσότερον μορφωμένον θά έπέπλεε τών άλλων έθνοτήτων, θά ετίθετο έπικεφαλής καί θά μετέτρεπε τήν Όθωμανικήν Αύτοκρατορίαν εις Βυζαντινήν Έλληνικήν.
Ύπό τοιαύτας φιλονεοτουρκικάς διαθέσεις διείποντο οί περί τόν Στέφανον Δραγούμην, ό δέ Έλλην πολιτικός Δημήτριος Ράλλης, όταν έπεσκέφθη τήν Θεσσαλονίκην ολίγον μετά τήν Νεοτουρκικήν Έπανάστασίν, έξεφράσθη μετα ενθουσιασμού διά τούς Νεοτούρκους.
Όταν όμως συνωμίλησε μετά τού Νεοτούρκου ήγέτου Ραχμέτ Βέη, ό όποιος τόν διαβεβαίωσεν ότι οί Νεότουρκοι δέν θά έσέβοντο τά προαιώνια προνόμια τών Ελλήνων, ήλλαξεν ιδέας.
Κατά τήν ιδίαν εποχήν ό Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιωακείμ ήτο πεπεισμένος ότι οί Νεότουρκοι ήσαν βασικώς εχθροί τού Ελληνισμού.
Μετ΄ ολίγον δέ δλοι οί 'Έλληνες άντελήφθησαν πλέον έκ τής στάσεως καί τής πολιτείας τών Νεοτούρκων τάς έχθρικάς πρός αύτούς διαθέσεις των καί ήρχισαν νά τούς άντιπολιτεύωνται.
Ή πρώτη προσπάθεια τών Ελλήνων κατά τών Νεοτούρκων προήλθεν άπό τήν δυσαρέσκειάν των κατά του εκλογικού συστήματος, τό όποιον έφηρμόσθη πρός άνάδειξιν τών μελών τού Κοινοβουλίου. Κατά τό σύστημα τούτο τά πρόσωπα πού άντιπροσώπευον κάθε Σαντζάκιον έπελέγησαν ύπό τών διαφόρων κομμάτων, προ τής διενεργεί ας τών έκλογών.
Τά έπιλεγέντα όμως πρόσωπα επρεπε νά γίνουν αποδεκτά υπό ενός εκλογικού σώματος αντιπροσώπων, έκλεγομένων έξ έκάστου Καζά.
Οί εκλέκτορες αύτοί επελέγοντο ένωρίτερον καί ώφειλον νά γίνουν καί πάλιν άποδεκτοί άπό μίαν καθολικήν ψηφοφορίαν.
Εις τήν ψηφοφορίαν συμετειχον όλοι οί άνω τών είκοσι πέντε ετών άρρενες ώς ψηφοφόροι πρώτου βαθμού.
Όμάδες έκ 250 μέχρις 750 ψηφοφόρων πρώτου βαθμού άντεπροσωπεύοντο υπό ενός έκλέκτορος, άπό 100 δέ μέχρι 300 έκλέκτορες έπέλεγον εναν άντιπρόσωπον ώς μέλος τού Κοινοβουλίου. Πέραν δμως τούτου, εις τά μεγάλα αστικά κέντρα, είς τά όποια ύπερίσχυεν ό Τουρκικός πληθυσμός, όμάδες έξ 750 μέχρι 1250 ψηφοφόρων άντεπροσωπεύοντο υπό δυο εκλεκτόρων.
Επίσης ό αριθμός τών ψήφων κάθε έθνότητος κάθε Σαντζακιού καθώριζε τόν άριθμόν τών αντιπροσώπων τής ύπ’ δψιν έθνότητος.
Οι Νεότουρκοι όμως μέ διαφόρους συνδυασμούς τού πολυπλόκου τούτου συστήματος επέτυχον νά διατηρήσουν τήν πλειοψηφίαν πρός όφελος τού Μουσουλμανικού πληθυσμού.
Κατά τήν διάρκειαν τής πρώτης ψηφοφορίας, ή όποία ελαβε χώραν τόν Σεπτέμβριον και τόν Όκτώβριον τού 1908, αί Έλληνικαί κοινότητες, ένισχυόμεναι άπό τά Ελληνικά Προξενεία, έπέδειξαν άξιόλογον ενεργητικότητα.
Ύπέβαλον συνεχώς διαμαρτυρίας κατά τών νεοτουρκικών ’Αρχών και εις μίαν περίπτωσιν ήπείλησαν άποχήν άπό τάς έκλογάς, αι όποιαι άναμφιβόλως διεξήγοντο μεροληπτικώς πρός όφελος τής Επιτροπής «'Ένωσις και Πρόοδος».
 |
| Sandanski, sitting in the middle, his friends and Young Turkish leaders |
Έπι πλέον οι Νεότουρκοι ύπεστήριζον έμφανώς τό Έθνικόν όμοσπονδιακόν Κόμμα τού Σαντάνσκυ εις βάρος τών Συνταγματικών Λεσχών τής δεξιάς πτέρυγος τής ΕΜΕΟ(VMRO) καί τών Ελλήνων.
Τελικώς οι Ελληνες τής Μακεδονίας διεπίστωσαν ότι δέν είχον νά κερδίσουν τίποτε έκ τής αποχής καί αι έκλογαί έσυνεχίσθησαν χωρίς άλλας ανωμαλίας.
Τήν 17ην Δεκεμβρίου 1908 έσχηματίσθη τό νέον Κοινοβούλιον, ήρχησε δέ τάς έργασίας του μέ μεγάλην έπισημότητα.
Τούτο άπετελέσθη άπό 142 Τούρκους, 60 Αραβας, 25 ’Αλβανούς, 23 Ελληνας, 12 ’Αρμενίους, 5 Ίσραηλίτας, 4 Βουλγάρους και 1 Κουτσόβλαχον.
Τό Βιλαέτιον Θεσσαλονίκης ειχεν άποστείλει δώδεκα συνολικώς αντιπροσώπους, εξ Μουσουλμάνους, τρεις Έλληνας, δύο Βουλγάρους και ενα Εβραίον.
Οι Ελληνες αντιπρόσωποι ήσαν ό Γεώργιος Αρτας, ό Γεώργιος Χωναΐος καί ό Δημήτριος Δίγκας.
Βούλγαροι, ό Δημήτριος Βλαχώφ καί ό Χρήστος Δάλτσεφ καί οι δύο τού Κόμματος Σαντάνσκυ.
Τό Βιλαέτιον Μοναστηριού άντεπροσωπεύετο άπό ενδεκα αντιπροσώπους, έκ τών όποίων τέσσαρες Μουσουλμάνοι, τρεις Ελληνες, ενας Βούλγαρος, ενας Κουτσόβλαχος, ενας Σέρβος καί ενας ’Αλβανός.
Ελληνες αντιπρόσωποι ήσαν οι Τραϊανός Νάλλης, Κωνσταντίνος Δρίζης καί Γεώργιος Μπούσιος.
Τό Βιλαέτιον ’Αδριανουπόλεως είχε δώδεκα άντιπροσώπους, ήτοι δέκα Μουσουλμάνους, ενα ’Αρμένιον καί ενα Ελληνα, τόν Στέφανον Ναρλήν.
*
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου