Ελληνική παιδεία στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία. ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ Γ. ΔΗΜΙΤΣΑΣ: Επίτομος Ιστορία της Μακεδονίας (1879)

IIPΟΛΟΓΟΣ.

'Ότι μέν ή γνώσις тоυ παρελθόντος χώρας τινός, κατά τό μάλλον και ήττον επίδρασης ύφ’ οίανδήποτε εποψιν επί της παγκοσμίου ιστορίας, επιβάλλεται τοις κατοίκοις αυτής ώς καθήκον ίερώτατον, περι τούτου, νομίζω, ούδεις πλήν των άγριων και βαρβάρων τής Άσίας και Άφρίκης δύναται να άμφιβάλλη και επ’ έλάχιστον, εάν θέλη νά μή συγκαταλεχθή εις την χορείαν εκείνων.

‘Ότι δέ ή φύσει περικαλλεστάτη χαι μεγαλοπρεπεστάτη Μακεδονία, ώς τό ονομα αυτής εμφαίνει τό πραγμα, ένδοξότατον εχει παρελθόν καί διδακτικώτατον, τούτο στεντόρεια τη φωνή διακηρύττει τό στόμα τής παγκοσμίου ίστορίας και ούδενα των όπωσούν εγκυκλίου παιδευσεως τυχόντων λανθάνει.

Ότι ομως, τούτου τεθέντος, οί μαθηταί των Εκπαιδευτηρίων της Μακεδονίας φιλοτίμως σπουδάζoντες και έλληνΐκήν και ρωμαϊκήν και μεσαιωνικήν και νέαν καί παναρχαίαν των ανατολικών έθνών ιστορίαν, έν άγνοια τής προγονικής ιστορίας διανύουσι τάς σπουδάς αυτών έν τοις σχολείοις, παρθεναγωγείοις και γυμνασίοις, ελάχιστα μόνον περί Φιλίππου καί ’Αλεξάνδρου μανθάνοντες έκ τής γενικής ιστορίας, καί ούτως άδαείς τής πατρίου ιστορίας και άγευστοι τών ηδίστων καρπών αυτής εξερχομενοι τών εκπαιδευτηρίων, εισέρχονται είς την κοινωνίαν, άναμφισβήτητόν έστιν.

Τούτου τοίνυν του κακού, του έν τω εκπαιδευτική συστήματι ύπολανθάνοντος, την αιτίαν και πηγήν προ οφθαλμών εχων καί τήν έντεΰθεν προσγιγνομένην τη νεολαία της Μακεδονίας βλάβην δεόντως έκτιμών, καιρίως δέ λυπούμενος οτι μέχρι τούδε ούδείς ούτε των σοφών του έθνους, ούτε των μεγαλωνύμων λογίων Μακεδόνων, ούτε τών σφόδρα πατριωτών έν λόγοις, ούτε τών έν πολλοις, σπουδαίοις καί ποικιλοις ασχολούμενων πολυαρίθμων συλλόγων, άνακαλυψας τήν σπουδαιοτάτην ταύτην έλλειψιν,
«σκέφθη ποτέ να θεραπεύση, ταΰτα πάντα μετά λύπης συναισθανόμενος, έπεχείρησα νά συντάξω έπίτομον έγχειρίδιον τής Μακεδονικής Ιστορίας από τών άρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τής τουρκοκρατίας καί δαπάνη του πενιχρού ταμείου μου νά δημοσιεύσω πρός θεραπείαν ούσιωδεστάτης ανάγκης, όπερ οί φιλόμουσοι καί φιλόπονοι τής Μακεδονίας διδάσκαλοι ως βασιν εχοντες δύνανται ή άφ' εαυτών, ή εκ τών Μακεδονικών μου ή καί εξ άλλων βοηθημάτων έν τή διδασκαλία νά συμπληρώσωσι καί έπεκτείνωσι μεχρισού άλλος τις τών προμηνευθέντων συνάισθανόμενος οτι ή πατρίς του ’Αλεξάνδρου καί Άριστοτέλους έν ταις καθ’ ήμάς ήμέραις κατέστη τό μήλον τής εριδος καί ή πολική παλαίστρα ξένων καί όθνείων στοιχείων, φιλοπονήσει έκτενέστερόν τι καί τελειότερον πρός παγίωσιν καί κραταίωσιν του εθνικού καί εγχωρίου φρονήματος τών κατοίκων τής χώρας, εις τούς όποιους αίσχος καί όνειδος προσάπτει ή ελλειψις καταλλήλου βιβλίου καί ή άγνοια τής προγονικής αυτών ιστορίας, ήν προ παντός άλλου ή νεολαία τής Μακεδονίας όφείλει νά σπουδάζη καί διδάσκηται έν τοϊς έκπαιδευτηρίοις ώς γίνεται παρά τοις πεπολιτισμένοις έθνεσιν, ών οί λόγιοι καί διδάσκαλοι καί φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι ού μόνον πλήρη καί τέλεια βιβλία τής εθνικής αυτών ιστορίας εχουσι συντεταγμένα, άλλα και ιδιαιτέρας πολυτόμους βιβλιοθήκας χάριν της νεολαίας (Jugend-Bibliothek) ήρχισαν ήδη νά καταρτίζωσιν άναγράφοντες τάς πράξεις μεγάλων άνδρών παντός έθνους, εν οίς πρωτίστην κατέχει θεσιν ή ιστορία του νεανίου Μακεδόνος ήρωος ’Αλεξάνδρου του μεγάλου.

Άλλα τίς ποτε παρ' ήμίν έσκέφθη ή σκέπτεται περί τοιούτων σχολαστικών πραγμάτων  περί τοιούτων πνευματικών έργων, τά όποια δύνανται νά έπενεργήσωσι έν ταις ψυχαΐς τών άνθρώπων δραστηριώτερον καί άποτελεσματικώτερον παντός άλλου μέσου και μέτρου, ών πολλάκις απερίσκεπτος καί έπιβλαβής μάλλον ή επωφελής έγένετο χρήσις και χρημάτων σπατάλη, αντίστροφα τών προσδοκωμένων έπενεγκουσα άποτελέσματα ;

Άλλά περί τούτων άλις, αύτοΰ παρόντος.

Επειδή δε ή τής ιστορίας σπουδή άνέφικτός έστιν άνευ τής γνώσεως τής γεωγραφίας, ήτις δικαίως καί όφθαλμός αυτής έκλήθη, ήναγκάσθην νά προτάξω βραχυτάτην περιγραφήν τής χώρας, ήν δύνανται οί διδάσκαλοι, άν θέλωσιν, ώς προειπον, νά διασαφηνίσωσι παραβάλλοντες τά άρχαια τών επαρχιών καί πόλεων ονόματα πρός τά άντιστοιχουντα νεώτερα, όπου τουλάχιστον έφικτόν έστι τοϋτο.

Πεποιθώς δε ότι οίτε διδάσκαλοι θέλουσι φιλοτιμηθή νά διδάξωσι τά εν τώ βιβλίω μετά του προσήκοντος ζήλου καί οί μαθηταί θά άνταποκριθώσιν είς τούς κόπους τών διδασκάλων καί εις τάς προσδοκίας πάντων τών φίλων τής προόδου αυτών, εύχομαι νά έκπληρωθώσι πληρέστατα αί εύχαί μου πρός παραμυθίαν τής φιλτάτης πατρίδος.