Οι Μακεδόνες, η Επανάσταση 1821 και Εθνική Παλιγγενεσία: Η συμβολή της Δράμας στην Επανάσταση του 1821

Μονή Εικοσιφοίνισσας

Βασιλείου Κ. Πασχαλίδη

ΔΡΑΜΙΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ

67 Μελέτες για τη Δράμα και την περιοχή της.

Από ιστορικάς πηγάς αι οποΐαι είδον το φως της δημοσιότητος κατά τα τελευταία χρόνια, τόσον από ελληνικής πλευράς όσον και, κυρίως, από τουρκικής πλευράς μανθάνομεν ότι ουδόλως υστέρησεν η Υπέρτιμος Μακεδονία εις επαναστατικός θυσίας και προσφοράν αίματος κατά την μακραίωνα δουλείαν του Έθνους και ότι η συμβολή της εις την επιτυχίαν της Επαναστάσεως του 1821 υπήρξεν λίαν σημαντική και εξόχως αποτελεσματική.

Οι Έλληνες της ευρυτέρας περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και ειδικώτερον της περιοχής Δράμας και Καβάλας κατά την σκοτεινήν εκείνην περίοδον της τουρκοκρατίας, 

είχον εναποθέσει την σωτηρίαν των

 όχι μόνον εις την Εκκλησίαν και το σχολείον, 

τα οποία πράγματι διετήρησαν αλώβητον το φρόνημα του λαού και εγαλούχησαν ολοκλήρους γενεάς Ελλήνων με την ελπίδα της ανορθώσεως του «Μαρμαρωμένου Βασιληά» 

αλλά και εις επαναστατικάς κινήσεις,

 αι οποΐαι, όσον σποραδικαί, ασύνδετοι και μεμονωμέναι κι αν ήσαν, είχον την σφραγίδα της ενιαίας ψυχικής προσπαθείας των σκλαβωμένων Ελλήνων να αποτινάξουν τον τουρκικόν ζυγόν και να αποκτήσουν την ελευθερία των.

Εις την περιοχήν μας συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί υπήρχαν μόνον εις

το Δοξάτον, 

Τσατάλτσα (Χωριστή), 

Αδριανή, 

Αλιστράτη, 

Νικήσιανη, 

Μεσερόπη, 

Προσοτσάνη, 

Ζηλιάχοβα, 
Ζίρνοβον (Κάτω Νευροκόπι), 

Καλλιθέα κ.ά.

 και εις ωρισμένα χωρία βορείως της Δράμας, εις τα οποία εκατώκουν κυρίως ορεσίβιοι ελληνικοί πληθυσμοί, όπως λ.χ.

 Πύργοι (Μπομπλίτς),

 Βώλαξ κ.α.

Οι ελληνικοί αυτοί πληθυσμοί, όμως, επειδή ευρίσκοντο πλησίον μονίμων τουρκικών στρατοπέδων, εδέχοντο ως ήτο επόμενον, περισσότερον από κάθε άλλην περιοχήν, το βάρος της προσοχής, την επαγρύπνησιν και την παρακολούθησιν της πολιτικής και της στρατιωτικής διοικήσεως των Τούρκων ιθυνόντων με άμεσον αποτέλεσμα να δέχωνται πάντοτε ούτοι τα αιματηρά τουρκικά αντίποινα, δια τας ελληνικάς εξεγέρσεις, εις άλλας περιοχάς.

Από τας ιστορικάς πηγάς πληροφορούμεθα ότι

Μονή Εικοσιφοίνισσας

 η Μονή της Εικοσιφοινίσσης επί του Παγγαίου όρους καθ’ όλην την μακράν περίοδον της δουλείας υπήρξεν το επίκεντρον της Επαναστατικής δράσεως των Ελλήνων της περιοχής αλλά και ο σημαντικώτερος φάρος της ελληνικής παιδείας δια της ιδρύσεως και λειτουργίας εις αυτήν Σχολής των Κοινών Γραμμάτων.

Καίτοι εις την περιοχήν της Κορμίστης, πλησίον της Μονής, ήτο μονΐμως εστρατοπευδεμένος μέγας αριθμός τουρκικού στρατού, ο οποίος απέκλειε παντελώς πάσαν προσπάθειαν των Ελλήνων, εν τούτοις δεν έλειψαν αι συνωμοτικαί δραστηριότητες και επισκέψεις οργάνων της Φιλικής Εταιρείας,
αι πατριωτικαί αντιδράσεις και η παρεμβολή δυσχερειών εις την διακίνησιν των τουρκικών στρατευμάτων προς Θεσσαλονίκην, Χαλκιδικήν, Νάουσαν, Θεσσαλίαν, Στερεάν Ελλάδαν και Πελοπόννησον καθ’ όλην την περίοδον της Επαναστάσεως του Γένους.

Πλειστάκις ο Πασάς του στρατοπέδου της Κορμίστης μετά πολυαρίθμου στρατού ηναγκάσθη να προβή εις ερευνητικός και εκκαθαριστικός επιχειρήσεις εις την περιοχήν του Παγγαίου προς ανακάλυψιν των «ληστών» και την σύλληψίν των, διότι παρηνώχλουν τας κινήσεις των Τούρκων υπαλλήλων δια την είσπραξιν του φόρου και επέφερον ζημίας και καταστροφάς εις Τούρκους μπέηδες.

 Οι Τούρκοι είχον πληροφορίας ότι η όλη συνωμοτική οργάνωσις των Ελλήνων της περιοχής, προήρχετο από τους μοναχούς της Εικοσιφοινίσσης, δια τον λόγον δε τούτον επολιόρκησαν πολλάκις την Μονήν και προέβησαν εις επισταμένας ερεύνας δια την ανεύρεσιν όπλων και πολεμοφοδίων.

Ηρωϊκή θα παραμείνη εις την ιστορίαν της περιοχής η σθεναρά αντίστασις του ηγουμένου της Μονής Σωφρονίου, κατά την προεπαναστατικήν περίοδον, εις τας κατά της Μονής βιαιοπραγίας των στρατιωτών Τούρκων, οι οποίοι υπό το πρόσχημα της δήθεν καταδιώξεως «ληστών», κατελήστευον την περιουσίαν της Μονής.

Αλλά και οι μετέπειτα ηγούμενοι της Μονής Χρύσανθος, Νεκτάριος, Χατζηανανίας, Κύριλλος κ.α. επέδειξαν εξαιρετικήν δραστηριότητα εις την οργάνωσιν της συνωμοτικής προσπαθείας δια την αναγέννησιν του Έθνους και την επιτυχίαν της Επαναστάσεως.

Μεγάλην βοήθειαν παρέσχον επίσης οι μοναχοί της Μονής, προεπαναστατικούς, και εις την ευόδωσιν της ατυχούς εκείνης αλλά ηρωϊκης εξορμήσεως του θρυλικού καπετάνιου Νικοτσάρα, το όνομα του οποίου, εις ανάμνησιν της θυσίας του, φέρει ομώνυμος συνοικισμός της Κοινότητος Αργυρουπόλεως Δράμας και του οποίου αρκετοί συμπολεμισταί του, συλληφθέντες υπό των Τούρκων, μετήχθησαν εις Δράμαν και εκρεμάσθησαν εις πλατάνους της κεντρικής πλατείας, άλλοι μετήχθησαν εις Ροδολείβος και εφονεύθησαν εντός της αποθήκης του Κιόρ Φετά μπέη.

Εις την πόλιν της Δράμας μεταφέρεται η αγγελία της ιδρύσεως της Φιλικής Εταιρίας, από απεσταλμένον της οργανώσεως ο οποίος περιήρχετο τας πόλεις της Ανατολικής Μακεδονίας, δια την κατήχησιν των Ελλήνων εις τους σκοπούς της Εταιρείας.

Ο απεσταλμένος ούτος, προφανώς θα ήτο εκείνος ο οποίος επεσκέφθη και τους μοναχούς της Μονής Εικοσιφοινίσσης, αλλ’ οι οποίοι εφάνησαν -κατά μίαν άποψινλίαν διστακτικοί προς αυτόν. Οι μοναχοί ούτοι, τελούντες υπό το κράτος της τουρκικής τρομοκρατίας και πονηριάς, είχον κάθε λόγον να μην έχουν εμπιστοσύνην εις ακριτομυθίας αγνώστων προσώπων, όσον και αν τα πρόσωπα ταύτα ήσαν γνήσιοι απεσταλμένοι της υπερτάτης αρχής και είχον, ως εκ τούτου, και τα συστατικά γράμματα της οργανώσεως.

Το αληθές είναι ότι οι μοναχοί απέκρυψαν τας πραγματικάς προθέσεις των προς τον απεσταλμένον της Οργανώσεως ονόματι Ευάγγελον, διότι εφοβήθησαν μήπως ο εν λόγω ήτο πράκτωρ των Τούρκων.

Ναζΐρης της Δράμας, κατά την περίοδον αυτήν ήτο ο Μαχμούτ Πασάς Δράμαλης, πασάς Α' τάξεως, ο οποίος, ολίγον προ της επαναστάσεως, το 1820 ετοποθετήθη κατόπιν διαταγής του Σουλτάνου, εις Λάρισαν.

Μαχμούτ Πασάς Δράμαλης

Ο Μαχμούτ Δράμαλης, καίτοι ετοποθετήθη εις Λάρισαν κατείχε ακόμη την θέσιν του ναζίρη Δράμας, τα δε καθήκοντα τούτου εξετέλει αναπληρωτής, έχων έδραν την Δράμαν και περιοχήν δικαιοδοσίας του την επαρχίαν (Καζά) Δράμας.

Μετά την εξέγερσιν των Ελλήνων, η Ναζιρεία Δράμας, καθ’ ο κέντρον στρατωνισμού πολυαρίθμου τουρκικού στρατού, ετροφοδότει δι’ αποστολών Τούρκων στρατιωτών εκ της περιοχής, όλας τας εκστρατείας των Τούρκων Πασάδων κατά της Χαλκιδικής, Βεροίας-Ναούσης, Ολύμπου και Παλαιάς Ελλάδος, λαμβάνων ο αναπληρωτής του ναζίρη Δράμας, συνεχείς και επιτακτικός διαταγάς από τον Σουλτάνον, ενώ η Ελευθερούπολις (Πράβι) παράλληλα εφωδίαζε τας τουρκικάς στρατιάς με μεγάλας ποσότητας πυρίτιδος και βλημάτων, που κατεσκευάζοντο εις τα εργοστάσιά της (μπαρούτ-χανέ), καταστάντα περίφημα από του έτους 1714.

Με την κήρυξιν της Επαναστάσεως το Τουρκικόν Στρατόπεδον της Κορμίστης ενισχύθη σημαντικώς, λόγω της υποχρεωτικής κατατάξεως των Τούρκων, που προσήρχοντο αθρόως από την περιοχήν του Σαντζάκ Δράμας (Δράμας, Καβάλας, Πραβίου, Σαρή-Σαμπάν), αλλά και από άλλας επαρχίας (καζάδες) ως λ.χ. του Νευροκοπίου, Ζίχνας κτλ. και κατέστη τούτω τω λόγω το σημαντικώτερον εις την Μακεδονίαν, έχον ως διοικητήν τον Μπαϊράμ Πασά.

Το έμπεδον τούτο ετροφοδότει με στρατεύματα συνεχώς όλας τας κατά της κυρίως τότε Ελλάδος εκστρατείας των Τούρκων Πασάδων.

Παράλληλα δε ο Μπαϊράμ-Πασάς είχε και το καθήκον να περιφρουρή την ασφάλειαν της περιοχής και να καταπνίγη εις το αίμα πάσαν παρατηρουμένην κίνησιν από οιονδήποτε προερχομένην.

Η Ι.Μονή της Εικοσιφοινίσσης, άμα τη ενάρξει της Επαναστάσεως, εδέχετο συνεχώς τας επισκέψεις αποσπασμάτων του Μπαϊράμ-Πασά, τα οποία διενήργουν εξαντλητικός ερεύνας εις τας αποθήκας και τα υπόγεια της Μονής, προς ανακάλυψιν κλεφτών και όπλων. Ο Μπαϊράμ Πασάς είχε λόγους να πιστεύη ότι εις την Μονήν υφίστατο κέντρον Ελλήνων κλεφτών, οι οποίοι από πολλών ετών εκινούντο εις την περιοχήν του Παγγαίου και πολλάκις έφερον φθοράς και εμπόδια εις τα τουρκικά στρατιωτικά αποσπάσματα, τα οποία υπό το πρόσχημα της ερεύνης και της εισπράξεως των φόρων, πραγματικώς ελυμαίνοντο τους ελληνικούς πληθυσμούς. Αλλά κινήσεις κλεφτών δεν παρετηρήθησαν μόνον εις την περιοχήν του Παγγαίου. Κλέφτες, επίσης, υπήρχον βορείως της Δράμας και ιδία εις την περιοχήν των χωρίων Βώλαξ και Πύργοι.

Οι κλέφτες της περιοχής αυτής ήσαν ορεσίβιοι χωρικοί των πέριξ χωρίων, οι οποίοι έζων μακράν των οικογενειών των και επροστάτευον τους συμπατριώτας των από τας πιέσεις των Τούρκων φορολογικών εισπρακτόρων, που ήσαν πάντοτε ασύδοτοι εις την είσπραξιν των φόρων, και κατελήστευον τους Έλληνας χωρικούς.

Είναι γεγονός ότι η επαναστατική κίνησις εις την Δράμαν, δεν είχε καθολικήν σημασίαν, ως παρετηρήθη εις άλλας περιοχάς.
Εν τούτοις, όμως, δεν έλειπον αι μεμονωμέναι συνωμοτικαί κινήσεις Ελλήνων εις την περιοχήν Παγγαίου, Βώλακος, Πύργων κ.α. αλλά και εντός της πόλεως Δράμας, όπου η μορφή του αγώνος είχε καθαρώς συνωμοτικόν χαρακτήρα.
Η εντός της πόλεως συνωμοτική οργάνωσις ασφαλώς θα ετέλει υπό την ηγεσίαν των εξόχων Ελλήνων της Δράμας, Μανασσή και Πανταζή, εκ των οποίων μάλιστα, ο πρώτος είχε και στενόν φιλικόν δεσμόν μετά του Μαχμούτ πασά Δράμαλη.

Και το ότι πράγματι υπήρχε επαναστατική κίνησις εις την περιοχήν, αποδεικνύεται από το γεγονός ότι πολλοί Έλληνες, τόσον της υπαίθρου όσον και της πόλεως, συλληφθέντες υπό των Τούρκων, εκρεμάσθησαν κατόπιν μικράς διαδικασίας εις τους πλατάνους της Κεντρικής πλατείας της πόλεως και εις μίαν πύλην του κάστρου (Γκαλιά) της πόλεως, την ευρισκομένην εις το Β.Α. σημείον της οικοδομής Παν. Παπαδοπούλου, έξωθι της οποίας υπήρχε μικρός συνοικισμός Εβραίων της Δράμας.

Είναι γνωστή η τρομοκρατία που εξαπελύθη εις την πόλιν και εις την ευρυτέραν περιοχήν της Δράμας, από τον Μπαϊράμ-πασά, αλλά και από τον αναπληρωτήν του Ναζίρη της Δράμας, με αποτέλεσμα να νεκρωθή παντελώς η ακμάζουα εμπορική δραστηριότης των Ελλήνων, που κατείχον εις χείρας των το εμπόριον του σίτου και του βάμβακος και να περιέλθη τούτο εις τους Εβραίους, οι οποίοι την εποχήν εκείνην, με τον αποδεκατισμόν των Ελλήνων εθησαύρισαν και απέκτησαν τεράστια κέρδη.

Δια τον λόγον τούτον λοιπόν και η Μητρόπολις Δράμας μετέφερε το 1825 την έδρα της εις Αλιστράτην, όπου εκατώκει συμπαγής Ελληνικός πληθυσμός.

 Ταύτην δε ηκολούθησαν και πολλοί Έλληνες εκ Δράμας, οίτινες κατέφυγον δια την σωτηρίαν των εις χωρία τα οποία είχον αμιγή Ελληνικόν πληθυσμόν και συνεπώς η ζωή των εις αυτά απέκτα μεγαλυτέραν ασφάλειαν.

Άλλοι Έλληνες της περιοχής κατέφυγον και ενετάχθησαν εις τα στρατεύματα του Εμμ. Παπά και επολέμησαν γενναίως εις Χαλκιδικήν και Κασσάνδραν και πολλοί άλλοι ανήλθον εις τα ορεινά σημεία της περιοχής, δημιουργήσανες μικράς ομάδας κλεφτών και επολέμουν με καταδρομάς τους κατοικούντας εις την περιοχήν Τούρκους ιθύνοντας και τας φρουράς των.

Εκ των ανωτέρω σημειουμένων δείκνυται ότι, ο αγών του 1821 προητοιμάσθη από όλους τους Έλληνας και εξεκίνησεν πράγματι από όλα τα σημεία της Ελληνικής γης.